چک با وجود مزایایی که داشته و تسهیل‌کننده مبادلات مالی به شمار می‌رود در سال های گذشته به معضلی در نظام اقتصادی و قضایی کشور تبدیل شده به‌طوری که حجم زیادی از پرونده‌های محاکم قضایی را به خود اختصاص می‌دهد.
اما در سال‌های اخیر شاهد کاهش روند صدور چک‌های بانکی و همچنین افت میزان برگشت خوردن آنها بوده‌ایم.
به نظر می‌رسد که اعمال مقررات سخت‌گیرانه تر در صدور دسته چک، کارساز بوده و بخش قابل توجهی از تخلفات در این بخش کاسته شده است.
روند کاهشی تعداد چک های عادی
بررسی آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد که از سال ۱۳۹۵ به بعد از شمار چک‌های صادره کاسته شده اما به ارزش آنها افزوده شده است.
در سال ۱۳۹۵ تعداد ۱۱۳ میلیون و ۴۷۷ هزار و ۷۰۰ چک عادی مبادله‌ای به ارزش ۶ میلیون و ۱۳۳ هزار و ۸۳۷ میلیارد ریال صادر شد که از نظر تعداد معادل ۱۴.۹ درصد (۱۶ میلیون و ۸۴۸ هزار و ۴۸۷چک) و از نظر ارزش معادل ۲۲.۲ درصد (یک میلیون ۳۵۹ هزار و ۴۴۹ میلیارد ریال) برگشت خورد.
بر این اساس، در سال ۱۳۹۶ تعداد ۱۱۳ میلیون و ۱۳۰ هزار و ۵۷ چک به ارزش هفت میلیون و ۴۸۸ هزار و ۶۱۹ میلیارد ریال صادر شده که از نظر تعداد ۱۵.۴ درصد (معادل ۱۷ میلیون و ۳۹۲ هزار چک) و از نظر ارزش ۲۱.۵ درصد (معادل یک میلیون و ۶۱۲ هزار و و ۲۳۸ میلیارد ریال) برگشت خورده بود.
همچنین در سال ۱۳۹۷ شمار چک‌های مبادله‌ای صادر شده به ۹۷ میلیون و ۲۵۳ هزار و ۶۰۰ چک به ارزش ۹ میلیون و ۴۵۰ هزار و ۸۳۳ میلیارد ریال رسید.
میزان چک‌های برگشتی در سال ۱۳۹۷ از نظر تعداد به ۱۲.۷ درصد (معادل ۱۲ میلیون و ۳۲۸ هزار چک) و از نظر ارزش ۱۴.۵ درصد (معادل یک میلیون و ۳۶۹ هزار و ۴۲ میلیارد ریال) کاهش یافت.
افزایش استفاده از چک‌های رمزدار
در حالی که میزان صدور چک‌های عادی در سال های اخیر کاهش داشته، اما میزان صدور و استفاده از چک های رمزدار که دارای شاخصه‌های امنیتی قویتری بوده‌اند، افزایش داشته است.
بر اساس آمار بانک مرکزی در سال ۱۳۹۵ تعداد ۱۰ میلیون و ۸۷۲ هزار و ۲۰۰ چک رمزدار صادر شده که شمار آن در سال ۹۶ به ۹ میلیون و ۲۴۰ هزار و ۳۰۰ چک و در سال ۹۷ به ۱۲ میلیون و ۵۷۳ هزار و ۸۰۰ چک رسید.
کارنامه وصول چک‌های بانکی در سال ۹۸
در فروردین امسال ۵ میلیون و ۳۷۵ هزار چکل مبادله ای به ارزش پنج میلیون و ۴۱۳ هزار و ۳۹۲ میلیارد ریال صادر شده که از نظر تعداد حدود ۹.۸ درصد و از نظر ارزش معادل ۱۰.۸ درصد آنها برگشت خورد.
در اردیهشت ماه هفت میلیون و ۲۰۴ هزار چک عادی مبادله‌ای در کشور صادر شده که ۹.۱ درصد مجموع آنها برگشت خورد. ارزش چک‌های برگشتی اردیبهشت ماه حدود ۹.۳ درصد ارزش کل چک‌های صادر شده در دومین ماه فصل بهار بود.
در خرداد امسال حدود ۶.۵ میلیون فقره چک عادی به ارزش حدود ٨٤٢ هزار میلیارد ریال در کشور صادر شد که افت ۹.۲ درصدی از نظر تعداد و کاهش ۱۵.۱ درصدی از نظر ارزش داشته است.
در سومین ماه فصل بهار، در کل کشور حدود ٦١٧ هزار فقره چک به ارزشی حدود ٩٤ هزار میلیارد ریال برگشت داده شده است که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد ۶.۱ درصد و از نظر مبلغ ۱.۲ درصد افزایش داشته است.
سخت‌گیرانه‌تر شدن قوانین، عامل کاهش‌دهنده چک‌های برگشتی
درباره چرایی کاهش استفاده از چک‌های بانکی و همچنین افت میزان چک‌های برگشتی، عوامل مختلفی سهم دارند که مهم‌ترین آنها اصلاح قانون چک است.
در سال‌های اخیر، مقررات مربوط به اخذ دسته چک سخت گیرانه‌تر شده به طوری که قوانین جدید، سامانه‌ای یکپارچه را برای صدور دسته چک ایجاد کرده‌اند که طی آن اقدام به بررسی حساب و سوابق درخواست کنندگان دسته چک می‌شود.
همچنین بر اساس قانون جدید چک، در صورت کمبود وجه در حساب صادرکننده چک، برای وی کد رهگیری صادر شده و سایر حساب‌های مرتبط به شاخص صادرکننده چک، مسدود می‌شود.