بسیاری از تحلیلگران راهبردی و شخصیت های مطرح جهان از جنگ ۳۳ روزه لبنان به عنوان نبردی تن به تن یاد کرده اند و درباره آن سخنانی گفته اند. آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری به مناسبت پیروزی مردم لبنان در این جنگ در سخنانی فرمودند: لبنان به برکت همت و شجاعت مردم خود درخشید. دشمن به غلط پنداشته بود که با حمله به لبنان ضعیف‌ترین حلقه کشورهای منطقه را هدف قرار می دهد و طرح وهم‌آلود خاورمیانه دلخواه خود را کلید می زند. ملت لبنان و جوانان دلاور و سیاستمداران هوشمندش با سیلی سخت خود او را از این غفلت بیرون آوردند.
کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه وقت آمریکا نیز با بیان اینکه جنگ ۳۳ روزه لبنان زایمان خاورمیانه بود، گفت: رژیم صهیونیستی در این جنگ از طرف بسیاری از دولت‌های جهان مورد حمایت مادی و معنوی قرار گرفت اما در این جنگ ۳۳ روزه خاورمیانه جدیدی متولد شد. خاورمیانه ای که در آن از نیروهای مخالف آمریکا و رژیم صهیونیستی دیگر خبری نخواهد بود اما روند جنگ به گونه ای دیگر پیش رفت که به دلیل قدرت نظامی رژیم صهیونیستی و نوع حمایت ها و برنامه ریزی عملیات جنگی تصورش را هم نکرده بودند.
سید حسن نصرالله دبیر کل حزب الله لبنان نیز حرکت مقاومت علیه اشغالگری رژیم صهیونیستی را در راستای تکلیف الهی و پیروی از فرامین امام خمینی(ره) دانست و در این باره گفت: گروه های مختلف متعددی که با عناوین مختلفی فعالیت می کردند، براساس ۲ محور هماهنگ شدند و به یکدیگر پیوستند، محور نخست ایمان به ولایت فقیه و التزام به رهبری حکیمانه حضرت امام خمینی(ره) و محور دوم ضرورت قیام و مبارزه با دشمن اسرائیلی، براساس این محورها، تمام گروه های اسلامی به یکدیگر پیوستند و حرکت واحدی را سازمان دادند که امروز به حزب الله معروف است.
سید حسن نصرالله یکی از اسطوره های مقاومت شناخته می شود که وارد ۲ جنگ شده و از هر دوی آنها نیز پیروز بیرون آمده است. جنگ نخست زمانی بود که مقاومت تحت رهبری حزب‌الله در ۲۰۰۰ میلادی جنوب لبنان را آزاد کرد و جنگ دوم هم زمانی بود که رژیم اشغالگر در ۲۰۰۶ میلادی به لبنان حمله کرد و بهای سختی را پرداخت که یکی از بارزترین نشانه‌های این شکست، فروپاشی اعتماد به نفس ارتش رژیم صهیونیستی است که از آن به ارتش شکست‌ناپذیر تعبیر می‌شد. [۱]
در این نوشتار بر آنیم تا با محور مقاومت که یکی از بازیگران اصلی در سطح منطقه ای که از مهم ترین موضوعات در فضای رسانه در جهان و منطقه است، آشنا شویم.
مقاومت عنصر همیشگی در جنوب لبنان
جنوب لبنان همواره یادآور مبارزه و نبرد با اشغالگران صهیونیستی است، مقاومتی که از ۱۹۸۲ میلادی تا کنون ادامه دارد. شاید آخرین تنش جدی میان حزب الله و رژیم صهیونیستی در ۲۰۱۵ میلادی رخ داد که با پیروزی نیروهای مقاومت لبنان به پایان رسید. مقاومت لبنان در ۲ دهه گذشته با عملیات نظامی در جنگی همه جانبه با رژیم اشغالگر توانسته است رویکرد راهبردی خود را براساس معادله هایی همچون مقابله به مثل شدید ضد دشمن به ویژه در جبهه‌های مرزی و انعطاف و میانه‌روی در داخل و همکاری با نیروها، احزاب و طوایف لبنانی گسترش دهد. حزب‌الله، اگرچه در اوایل شکل‌گیری خود به عنوان یکی از گروههای مقاومت در برابر رژیم صهیونیستی اعتبار قابل توجهی نداشت اما با گذشت زمان و دستاوردهایی که در برابر اشغالگران به دست آورد، به یکی از تأثیرگذارترین گروههای اسلام‌گرای مبارزه کننده در برابر رژیم صهیونیستی تبدیل شد.
مسأله جنگ رژیم صهیونیستی و حزب الله در سالیان اخیر همواره مورد توجه رسانه ها و ناظران بین المللی بوده و تنش های میان آنها این توجهات را به خود جلب کرده است. همچنین این جنگ ها ضمن آن که آثار و نتایج راهبردی آشکاری برجای گذاشت، مفاهیم نظامی و دکترین امنیتی رژیم صهیونیستی را با پرسش ها و مشکلات جدی روبرو ساخت. از طرفی تلاش های گسترده جمهوری اسلامی ایران و دیپلماسی فعال آن و تاثیرگذاری بر روند جنگ و سرنوشت آن نشان از نقش محوری و بی بدیل ایران، اهمیت و ارتقای جایگاه آن در معادلات و تحولات منطقه ای داشته است. برخورداری حزب الله از حمایت های جمهوری اسلامی تغییراتی را در نقشه سیاسی منطقه ایجاد کرده و به استقلال از وابستگی به غرب شده و دیدگاه اسلامی نوید بخشی را مطرح کرده است. [۲]
در واقع حزب الله به اصل ولایت فقیه معتقد است و خود را ملزم به اطاعت از رهبر انقلاب اسلامی ایران می داند. در این زمینه پایبندی ایران به اوامر ولی فقیه این اشتراک را با دیدگاه حزب الله نسبت به مسایل منطقه و اهداف آزادی بخش تسهیل کرده است. [۳]
محورهای مقاومت
هر کشور، سازمان، گروه و فردی که مطابق آموزه های دین و همسو با انقلاب اسلامی ایران در برابر نظام سلطه و متحدان آن به ویژه رژیم صهیونیستی مقابله می کند در محور مقاومت اسلامی قرار دارد. جمهوری اسلامی ایران، حزب الله لبنان، گروه های مقاومت در فلسطین، انصارالله در یمن، مردم عراق، سوریه و بحرین از شناخته شده ترین اجزاء و اعضای محور مقاومت اسلامی در منطقه هستند. افزایش تجاوزها و اقدام های جنایت آمیز نظام سلطه در جهان، آگاهی در حال افزایش ملت ها نسبت به حقوق و سرنوشت خویش، گرایش و علایق فزاینده به مقاومت از مهم ترین دلایل مقاومت اسلامی در برابر نظام سلطه و صهیونیسم به شمار می رود. در همین زمینه آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب در سخنانی جبهه مقاومت را امروز قوی‌تر از هر روز دیگر دانستند و افزودند: شکست‌های آمریکایی‌ها در لبنان، عراق، سوریه و فلسطین، نمود اقتدار جبهه مقاومت است.
همچنین حفظ انقلاب اسلامی و نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان محور اصلی و حامی مقاومت، تقویت و تداوم مقاومت مردم فلسطین، شکل گیری هسته های جدید مقاومت مردمی در منطقه مانند: گروه های مقاومت مردمی در عراق (حشد الشعبی) افغانستان(فاطمیون)، پاکستان(زینبیون)، سوریه(گروههای داوطلب مردمی) و یمن(انصارالله) و خروج نیروهای رژیم صهیونیستی از لبنان در ۲۰۰۰ میلادی، جنگ ۳۳ روزه در لبنان ۲۰۰۶، جنگ ۲۲ روزه در غزه ۲۰۰۹، جنگ ۵۱ روزه در غزه ۲۰۱۴، شکست داعش در عراق، پیروزی های پی در پی مقاومت در سوریه، پیروزی های انصارالله در یمن از جمله دستاوردهای مهم مقاومت در منطقه است.
پیامدهای منطقه‌ای و بین‌المللی
این جنگ که پس از بن بست در طرح خاورمیانه بزرگ با افق نابودی یا تضعیف مقاومت نظامی در منطقه و فشار بر جمهوری اسلامی و متحدان آن یعنی حزب الله، حماس و سوریه آغاز شده بود، به علت وسعت زیادی که داشت، پیامدهای داخلی، منطقه ای و بین المللی زیادی را نیز به دنبال داشت. عمده ترین پیامدهای جنگ لبنان را می توان در موارد زیر برشمرد:
ارتقای جایگاه حزب الله و محور مقاومت در جهان عرب که جایگاهی اسطوره ای برای این جنبش شیعی به وجود آورد و آن را به الگوی جهان عرب تبدیل کرد. به طوری که برخی از رسانه ها همچون روزنامه جروزالم پست چاپ سرزمین های اشغالی در این ارتباط نوشت: حمایت از حزب الله لبنان بیش از هر زمان دیگری است و همین موضوع آنها را به مهم ترین نیروی سیاسی و نظامی در لبنان تبدیل می کند.
همچنین روزنامه نیویورک تایمز نیز حمایت کاخ سفید از رژیم صهیونیستی در جنگ لبنان را عامل تبدیل شدن حزب الله به قهرمان جهان عرب دانست. شبکه تلویزیونی المیادین در یک گزارش به بررسی توانمندی های حزب الله پس از جنگ ۳۳ روزه و توسعه تسلیحاتی آن در ۲ بخش کمی و کیفی پرداخت و اعلام کرد رسانه ها و کارشناسان نظامی رژیم صهیونیستی نیز به این موضوع اذعان داشته اند.
اولویت تل آویو برای عادی سازی روابط با رژیم‌های عربی از دیگر پیامدهای جنگ لبنان بود که در همین زمینه تلاش تل آویو برای نزدیک شدن به سه کشور مصر، عربستان و اردن افزایش پیدا کرد.
تقویت جایگاه جمهوری اسلامی ایران در منطقه از دیگر پیامدهای این جنگ به شمار می رفت، به طوری که بیشتر تحلیلگران منطقه ایران را دارای نقش محوری و اساسی در مدیریت بحران های موجود در منطقه می دانند. در همین زمینه دولت وقت بوش در همین راستا با برگزاری مجموعه ای از کنفرانس های بین المللی و منطقه ای ضمن تهدید جلوه دادن ایران و تمرکز بر موضوع ایران هراسی، به احیای روند صلح اعراب و رژیم صهیونیستی امیدوار بود. از جمله مهم ترین این پیامدها می توان به شکست باورهای نظامی اسرائیل در برتری هوایی اشاره کرد که در تحقق هیچ یک از اهداف خود طی این جنگ موفق نبود.
شاخصه های مهم مقاومت
مقاومت اسلامی روز مهمی برای حزب الله و دیگر مسلمانان منطقه است. با نگاهی گذرا به گزارش و تحلیل های اندیشکده ها درمی یابیم که نقش مقاومت در منطقه بسیار تاثیر گذار است، در واقع هر جا سخن از مقاومت می‌شود، بلافاصله نام نیروها و افرادی را یاد آور می شود که نقش پررنگی در زمینه مقاومت و ایثار داشته اند. فرماندهانی همچون شیخ راغب حرب از رهبران حزب الله و سید عباس موسوی دبیرکل حزب الله که در راه مبارزه با رژیم صهیونیستی به شهادت رسیدند.
البته نقش موثر ایران در شکل‌دهی به تحولات خاورمیانه، از سوریه و عراق گرفته تا لبنان و یمن، بر هیچ فردی پوشیده نیست و شاید بیش از هر دولت دیگری، آمریکایی‌ها متوجه این نقش شده‌اند. بسیاری از کارشناسان بین‌المللی نیز معتقدند یک مرد پشت تمام موفقیت‌های منطقه‌ای ایران قرار دارد و آن مرد کسی به جزء قاسم سلیمانی نیست، مردی از جنس مقاومت که نقش بسیار مهم و اثرگذاری در تحولات منطقه دارد. در همین ارتباط پایگاه اینترنتی مجله آمریکایی واشینگتن‌اگزمینر در گزارشی به قلم مایکل روبین مقام سابق پنتاگون و کارشناس امور ایران و خاورمیانه در اندیشکده موسسه امریکن‌اینترپرایز به نکته‌ای قابل‌توجه درباره سردار سلیمانی اشاره می‌کند. او نقش قاسم سلیمانی در عراق و سوریه را فرماندهی عملیاتی و جنگی نمی‌داند، بلکه می‌گوید: سلیمانی رفته‌رفته در عراق و نقاط دیگر منطقه وجهه‌ای متفاوت را پیدا کرده است. این نقش دیپلماتیک قاسم سلیمانی فقط هم در عراق نیست، بلکه سلیمانی در کمک به تثبیت قدرت حزب‌الله نیز کمک می کند.
اما این تمام ماجرا نیست، به طوری که نشریه آمریکایی فارن پالیسی در ویژه نامه سالیانه خود، سردار قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به عنوان یکی از ۱۰ چهره برتر حوزه دفاعی، امنیتی و مقاومت در ۲۰۱۹ میلادی در جهان معرفی می کند. در گزارش این نشریه آمده است که قاسم سلیمانی مدت ۲ دهه است که یکی از فرماندهان حوزه نظامی ایران است اما این روزها نقش وی در منطقه از هر زمان دیگری پررنگ‌تر است.
همچنین ماهنامه مرکز مبارزه با تروریسم وابسته به آکادمی نظامی ایالات متحده موسوم به وست پوینت با اختصاص دادن گزارش اصلی خود به موضوع نقش قاسم سلیمانی در استراتژی منطقه‌ای ایران با انتشار عکسی از او بر روی جلد آخرین شماره خود، او را دست برتر ایران معرفی می‌کند و می گوید: بدون شک سلیمانی، امروز، قدرتمندترین ژنرال خاورمیانه است. علی صوفان مأمور ویژه سابق اف‌بی‌آی نویسنده این ماهنامه در گزارشی می نویسد: محور مقاومت تحت رهبری ایران بر اساس اقدامات نیروهای نیابتی تحت کنترل سردار سلیمانی در عراق، سوریه، لبنان و یمن و همچنین بر اساس موفقیت ایران در تلفیق نیروهای شبه‌نظامی و دولتی در تک‌تک این کشورها اقدام به تقویت خود کرده است.
سیدحسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان نیز درباره سردار سلیمانی می گوید: حاج قاسم دوست و برادر عزیز ما، مظلوم است. برادران ما در ایران مظلوم هستند. ایران و حاج قاسم سلیمانی کجا امنیت ملت لبنان و سلامت آنها را به خطر می‌اندازند؟ قاسم سلیمانی کسی بود که در این شرایط به ما کمک کرد و در کنار ما ایستاد.
جان بولتون هم کمی پیش به عنوان مشاور امنیت ملی ترامپ، نوشته بود: تهران بر منطقه‌ای هلالی شکل از ایران و از طریق عراق تا حکومت اسد در سوریه و حزب‌الله در لبنان مسلط شده است.
باید گفت حزب‌الله در تاریخ ۳۶ ساله موجودیت خود از یک جریان داخلی لبنان به یک محور منطقه‌ای و بین‌المللی مقاومت تبدیل شده و با در پیش گرفتن رویکرد مقاومت در برابر اشغالگری رژیم صهیونیستی از یک جنبش عادی به گروهی تبدیل شده است. شاید بتوان گفت آنچه در جنوب لبنان اتفاق افتاد، پایان یک مرحله و آغاز مرحله جدیدی است. بدون شک، تجربه مقاومت در جنوب لبنان بر آینده منازعه با رژیم صهیونیستی در فلسطین و دیگر کشورهای عربی نیز تأثیر مهمی خواهد گذاشت.
ارجاع ها:
۱. جهانگیر خسروشاهی، سید هادی، انتفاضه، حرکت های اسلامی در سرزمین اشغالی، مجله سیاست خارجی، بهار ۱۳۷۰
۲.ساخت امنیت منطقه ای در خاورمیانه، مطالعات راهبردی، رحمان قهرمان پور، ۱۳۸۵
۳.حزب الله: خط مشی، گذشته و آینده آن، شیخ نعیم قاسم، ۱۳۸۳