به گزارش ایرنا، حاشیه نشینی پدیده ای است که در پی رشد سریع شهرنشینی بدون توجه به شاخص های لازم برای رشد پایدار شهری سربرآورد، این پدیده در ایران از سال ۱۳۰۰ شمسی و در پی افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها ظهور کرد و از سال ۱۳۳۴ پررنگ تر شد و جمعیت مهاجر که از نظر اقتصادی توان زندگی در شهرها را نداشتند در خارج از محدوده های شهری به زندگی آلونکی و زاغه نشینی روی آوردند.
به اذعان کارشناسان و جامعه شناسان، حاشیه نشینان افرادی هستند که از حالت تولیدی گذشته خود بیرون آمده و به صورت مازاد نیروی انسانی در حاشیه شهرها ساکن می شوند و طبق گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۱۷، سیاست های افراط و تفریط در بخش مسکن، یک چهارم جمعیت جهان را زاغه نشین و حاشیه نشین کرده است.
این پدیده در سایه غفلت مسئولان به سرعت رشد کرد به طوریکه بر اساس آمار در حال حاضر بیش از ۲۰ میلیون ایرانی در سه هزار منطقه حاشیه نشین سکونت دارند سکونتی که همواره با معضلات و آسیبهای گوناگون در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و فرهنگی همراه بوده و اینک به چالش جدی برای دولتها و حاکمیت های محلی تبدیل شده و دست اندرکاران امر برای جلوگیری از گسترش این پدیده در تلاش هستند.
طبق آمار رسمی زاهدان، کرج، مشهد، کرمانشاه و شیراز در صدر شهرهای دارای جمعیت زیاد حاشیه نشین در کشور قرار دارند به طوریکه در کلانشهر سه و نیم میلیون نفری مشهد، حدود یک سوم از جمعیت آن در ۶۶ پهنه حاشیه شهر سکونت دارند.
اهمیت رفع معضل حاشیه نشینی در کلانشهر مشهد به حدی است که رهبر معظم انقلاب بارها بر این موضوع تاکید داشته اند.
دولت تدبیر و امید، مدیریت شهری و شورای پنجم شهر مشهد نیز طی سالهای اخیر توجه ویژه ای به حاشیه شهر مشهد داشته اند و با شعار توسعه متوازن اتفاقات خوبی در این مناطق رقم خورده اما هنوز تا رسیدن به نقطه ایده‌آل فاصله بسیار است.
لزوم همکاری همه نهادها
استاندار خراسان رضوی در این زمینه گفت: طی سال های گذشته به رغم هزینه های فراوان برای ایجاد امکانات و زیرساخت ها در روستاها، بسیاری از خانوارهای روستایی به حاشیه شهرها مهاجرت کردند به طوریکه امروز بر اساس اعلام معاون وزیر راه و شهرسازی، بیش از ۲۵ میلیون نفر در کشور پیرامون شهرها سکونت دارند.
علیرضا رزم حسینی، بی توجهی به اقتصاد خانوار روستایی را عامل تشدید مهاجرت به حاشیه شهرها دانست و افزود: باید رویه نادرست گذشته را اصلاح کرد و برای معکوس شدن روند مهاجرت از روستا به شهر، از ظرفیت شرکت های توسعه گرا در راستای توانمندسازی مردم روستاها بهره گرفت.
وی اظهار داشت: در حال حاضر ۸۰ درصد درآمد کشاورزی کشور متعلق به ۲۰ درصد افراد جامعه است و کشاورزان زحمت کش به دلیل نبود بسترهای کسب و کار در روستاها، به حاشیه شهرها مهاجرت کرده اند.
وی الگوی مثلث توسعه اقتصادی فرهنگی در استان را از طرح های کارآمد و مهم برای توانمندسازی مردم روستا دانست و گفت: به دنبال بهره گیری از ظرفیت شرکت های توانمند اقتصادی در مسیر تحقق این مهم هستیم و تاکنون گام های ارزشمندی نیز در این راستا برداشته شده است.
بازآفرینی شهری
استاندار خراسان رضوی افزود: برای کنترل حاشیه نشینی باید موضوع اقتصاد خانوار روستایی و بازآفرینی شهری با هم دنبال شود تا در آینده بافت ناکارآمد دیگری پیرامون بافت های موجود ایجاد نشود.
وی با تاکید بر توجه ویژه به حاشیه شهر مشهد در تخصیص اعتبارات ملی برای اجرای طرح های بازآفرینی شهری، اظهار داشت: از مشکلات بافت های ناکارآمد در شهرستان ها هم غافل نشده ایم و به زودی با تعیین شرح وظایف ادارات مربوطه، فرمانداران مکلف به پیگیری موضوع بازآفرینی شهری مطابق دستورالعمل ها خواهند شد.
وی گفت: محوریت بازآفرینی سکونتگاه های غیررسمی مشهد بر عهده مدیریت شهری است، شهرداری مشهد به عنوان معین اقتصاد مقاومتی این شهرستان، مسئولیت توسعه محلی و راه اندازی دفاتر تسهیل گری در محلات حاشیه شهر را عهده دار است و دیگر دستگاه ها باید با مدیریت شهری در مسیر تحقق اهداف ترسیم شده مشارکت کنند.
رزم حسینی افزود: در ۶ محله حاشیه شهر الگوی بازآفرینی شهری شامل طرح کاهش آسیب های اجتماعی و طرح بهسازی کالبدی با مشارکت مردم اجرا و در ۶۶ محله هم دفاتر تسهیل گری توسط شهرداری مشهد راه اندازی خواهد شد.
طرح نجات
استاندار خراسان رضوی ادامه داد: ساماندهی حاشیه شهر مشهد همواره از دغدغه ها و ماموریتهای اساسی در استان بوده است و از آنجا که مواد مخدر و اعتیاد نیز در راس آسیب های اجتماعی قرار دارند از این رو طرح نجات به عنوان طرح ماندگار، پایدار و مستمر با کاربردهای اجتماعی، اقتصادی و امنیتی تهیه و وظیفه هر دستگاه هم در آن مشخص شده است.
وی با بیان اینکه هشت دفتر تسهیلگری نیز در محدوده سکونتگاه های غیررسمی زیر پوشش "طرح نجات و مشهد شهر بدون معتاد" قرار گرفته اند، اظهار داشت: سه هزار نفر جامعه آماری هدف طرح نجات هستند و ستاد مبارزه با مواد مخدر و مسئولان اجرایی نیز برای عملیاتی شدن این طرح باید اقدامات شایسته ای انجام دهند.
وی گفت: این طرح حداکثر تا مهر ماه امسال اجرایی می شود و اداره کل امور اجتماعی استانداری نیز به عنوان مدیر اجرایی طرح نجات دفتری در حاشیه شهر مستقر خواهد کرد تا به صورت حضوری و میدانی کار دنبال شود.
رزم حسینی به برنامه ریزی ها برای کاهش آسیب های اجتماعی به ویژه اعتیاد در حاشیه شهر مشهد اشاره کرد و افزود: به دلیل اهمیت کاهش آسیب ها در سکونتگاه های غیررسمی، یکی از مهمترین اقدامات شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر کمک به اجرای پروژه نجات است که در آینده نزدیک آغاز خواهد شد.
وی اظهار داشت: در اجرای طرح نجات که به منظور کاهش آسیب های اجتماعی اجرایی می‌شود، برای اولین بار یکی از دفاتر مدیران کل استانداری در این مناطق ایجاد خواهد شد تا این پروژه به نحو مطلوب مدیریت شود.
کمبود فضای آموزشی
وی با بیان اینکه نظام آموزش و پرورش جزو شاخص های توسعه یافتگی هر کشور محسوب می شود گفت: با توجه به اینکه ۳۰ در صد جمعیت مشهد در حاشیه شهر زندگی می کنند در زمینه فضاهای آموزشی این مناطق با کمبود روبرو هستیم.
استاندار خراسان رضوی افزود: امیدواریم با حمایت وزارت آموزش و پرورش بتوانیم فضاهای آموزشی و فرهنگی را در حاشیه شهر مشهد گسترش داده و به یک استاندارد در این زمینه برسیم.
تغییر چهره مناطق کم برخوردار
رئیس شورای اسلامی شهر مشهد نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: توسعه عدالت محور از اولویتهای شورای پنجم و مدیریت شهری است و هم اکنون شاهد تغییر چهره مناطق کم برخوردار در این کلانشهر هستیم.
محمد رضا حیدری افزود: با توجه به اهمیت موضوع ساماندهی حاشیه شهر و مناطق کم برخوردار از بتدای فعالیت شورای پنجم کمیسیون مناطق پیرامونی و کم برخوردار در شورا شکل گرفت و اقدامات مختلف توسط این کمیسیون پیگیری شد.
وی اظهار داشت: پیگیری تشکیل سازمان بازآفرینی فضاهای شهری، پیگیری تشکیل جلسات ستاد بازآفرینی شهرستان و طرح مسائل حاشیه شهر در این ستاد از جمله این اقدامات است.
وی گفت: آسفالت و تاسیس سرویس های بهداشتی در مدارس حاشیه شهر، پیگیری برش بودجه ای محدوده و محلات هدف و حریم شهر مشهد به منظور هدفمند نمودن هزینه ها در حاشیه شهر و پیگیری رفع موانع اختصاص اراضی ۵۰ هکتاری زکریا به منظور ساماندهی اراضی پر خطر واقع شده در حاشیه شهر از دیگر اقدامات پیگیری شده طی ۲ سال گذشته بوده است.
حیدری افزود: شیب اجرای پروژه های عمرانی و زیرساختی نیز به سوی مناطق کم برخوردار است بطوری که در سال جاری در محدوده شهید رجایی و شهید باهنر مشهد، حدود ۶ میلیارد تومان پروژه عمرانی عملیاتی و افتتاح شده و بازگشایی بلوار شهید بسکابادی به شهرک طرق نیز از دیگر اقدامی است که اخیرا شاهد آن بوده ایم.
وی اظهار داشت: آسفالت ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار مترمربع از معابر شهر مشهد که ۵۰ درصد آن در مناطق کم برخوردار است از دیگر اقدامات در این زمینه می باشد.
وی گفت: روند مبتنی بر تناسب و توسعه متوازن و عدالت محور مناطق پیرامونی و کم برخوردار مشهد در مدیریت شهری با قوت ادامه خواهد یافت و مدیریت شهری و شورای شهر و شهردار باقوت و جدیت بر آرمان ها و شعارهایی که داده‌اند، ایستاده اند.
تسریع در اجرای پروژه های بنیادین در حاشیه شهر
رئیس کمیسیون مناطق کم برخوردار شورای اسلامی شهر مشهد نیز در این باره گفت: ریزدانگی، تراکم جمعیت و کمبود سرانه، مردم ساکن پهنه‌های هشت گانه حاشیه شهر مشهد را به شدت آزار داده است، حاشیه شهر مشهد یک شبه شکل نگرفته که بتوان مشکلات و معضلات آن را در مدت کوتاه برطرف کرد و این مهم نیازمند عزم همگانی است.
رمضانعلی فیضی افزود: توسعه متوازن و عدالت محور از رویکردهای شورای پنجم و مدیریت شهری است و باید بکوشیم در فرصت باقیمانده از زمان خدمت، ساخت پروژه‌های بنیادین و محرک توسعه در حاشیه شهر نظیر طرح های بازآفرینی، توسعه شبکه فاضلاب تا روستاهای حریم مشهد، ایجاد راه دسترسی به جمعه بازار و حل مشکل ترافیکی را تسریع بخشیم.
وی اظهار داشت: استانداری خراسان رضوی، آستان قدس رضوی و شهرداری مشهد باید برای تحقق توسعه عدالت محور در مناطق کم برخوردار دست به دست هم دهند تا نتیجه مطلوب حاصل شود.
وی گفت: بهبود شرایط زیست و ارتقای کیفیت کالبدی و محیط در پهنه های سکونتگاه های غیررسمی از طریق پیگیری حل معضلات محدوده و محلات حاشیه شهر و بافت های فرسوده از رویکردهای کمیسیون مناطق پیرامونی و کم برخودار این شوراست که با جدیت دنبال می شود.
فیضی افزود: برای جلوگیری از پیش روی حاشیه شهر، سیاست پیشگیرانه اتخاذ کردیم و طرح ساماندهی و مدیریت اراضی بزرگ مقیاس این مناطق را برای پیشرفت، ساخت و سازهای استاندارد و جلوگیری از ایجاد منازل غیراستاندار ناپایدار و ارتباط مستقیم با مناطق ۱۳ گانه در دستور کار قرار دادیم.
وی اظهار داشت: پیگیری درج پروژه های حمایتی برای محلات کم برخودار در برنامه عملیاتی شهرداری در قالب ۷۲ مگاپروژه، پیگیری حل مشکلات منازل مسکونی ساخته شده در گود های کوره پزخانه های قدیم از جمله گود محمد علی فخار، پیگیری حل مشکل دفع آب های سطحی و فاضلاب در حاشیه شهر، پیگیری ساخت منازل مسکونی با دوام در حاشیه شهر، پیگیری تهیه آلبوم شناسنامه محدوده و محلات حاشیه شهر از دیگر اقدامات این کمیسیون طی ۲ سال گذشته بوده است.
وی گفت: روکش آسفالت معابر سطح شهر با اولویت حاشیه شهر، اولویت بندی ایجاد فضای سبز در محلات کم برخوردار حاشیه شهر، پیگیری تعریف پروژه های پیشگام و الگوی توسعه در محدوده و محلات هدف بازآفرینی، راه اندازی گرمخانه برای افراد فاقد سرپناه و کارتن خواب در حاشیه شهر، تخصیص اتوبوس زیارتی در محلات کم برخودار طی آخر هفته و پیگیری ایجاد فضای گفتمان یا خانه محله در مناطق پیرامونی و کم برخوردار از دیگر اقدامات است.
فیضی افزود: همچنین برای ثبات در رشد کالبدی سکونتگاه ها و جلوگیری از افزایش تعداد هسته های اسکان غیررسمی در حاشیه شهر اقداماتی نظیر پیگیری طرح احیا، ساماندهی و طراحی بستر و حریم رودپارک کشف در بستر رودخانه کشف رود به منظور جلوگیری از ساخت واحدهای مسکونی در این بستر، پیگیری تسریع در اجرای پروژه کمربند سبز شمالی، پیگیری طرح راهبردی عملیاتی حریم کلانشهر مشهد و سند پهنه بندی حریم کلانشهر مشهد، جلوگیری از ریز دانه شدن اراضی بزرگ مقیاس در پیرامون شهر از طریق تصویب لایحه ساماندهی اراضی واقع در محدوده حاشیه شهر و پیگیری آن و پیگیری نظارت شهرداری در حریم شهر مشهد و همکاری با روستاهای واقع در حریم از طریق تشکیل کمیته صیانت و مدیریت هماهنگ حریم صورت گرفته است.
وی اظهار داشت: توسعه پایدار، متوازن و عدالت محور یکی از مهم ترین برنامه‌هاست لذا باید همه اجزای این کلانشهر متوازن، پایدار و عدالت محور رشد کند و هرگونه خدمتی که ارائه می شود باید در همه مناطق صورت گیرد.
استفاده از امکانات آستان قدس رضوی برای رفع مشکلات حاشیه شهر
تولیت آستان قدس رضوی نیز هفته گذشته در دیدار فعالان فرهنگی حاشیه شهر مشهد گفت: موضوع حاشیه شهر مشهد از دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب است و بر این اساس این موضوع برای ما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
حجت الاسلام احمد مروی افزود: در تمام دیدارهایی که با مسئولان عالی کشور داشته ام موضوع حاشیه شهر مشهد را مطرح و تلاش کرده ام حساسیت در آنها ایجاد شود زیرا برای رفع مشکلات حاشیه شهر مشهد باید نگاه ملی وجود داشته باشد.
وی اظهار داشت: اکنون بسیاری از مسئولان کشور نسبت به این موضوع دغدغه و حساسیت پیدا کرده‌اند و تلاش ما نیز در همراه کردن بخش ها و ارگان های مختلف برای خدمت رسانی شایسته به این مناطق است.
وی گفت: به دنبال برطرف کردن مشکلات این مناطق خواهیم بود و از امکانات آستان قدس رضوی برای برطرف کردن مشکلات حاشیه شهر مشهد استفاده خواهیم کرد و به میزان توان و امکانات به این مقوله خواهیم پرداخت.
۷۵۰۵/۶۰۵۳