امسال نیز همانند سال‌های گذشته با اعلام اسامی نفرات برتر کنکور ۹۸ یک بار دیگر اثبات شد که تمام آنها، دانش‌آموزان مدارس خاص از سمپاد تا نمونه دولتی یا غیردولتی هستند و باز هم دست مدارس دولتی خالی است، اما این فقط یک روی سکه است و آنچه در پس این ماجرا به عنوان دغدغه و هشدار مطرح است، نظام طبقاتی آموزش کشور است که دانشگاه‌ها و رشته‌های برتر را نیز از آن طبقات خاص جامعه می‌کند.
امروز شاهد گستره وسیعی از مدارس ویژه‌ای هستیم که آماده‌سازی دانش آموزان را برای کنکور یکی از کارویژه‌های اصلی و حتی یکی از اهداف راهبردی خود تعریف کرده‌اند، بعد از اعلام نتایج اولیه آزمون سراسری سال ۹۸ یکی از موارد مقایسه و تحلیل نتایج مربوط به مدرسه محل تحصیل داوطلبان رتبه برتر است که همواره مدارس خاص دولتی و غیردولتی‌های شاخص، گوی سبقت را از مدارس دولتی عادی می‌ربایند و به دنبال این موضوع گمانه‌زنی‌های بسیاری مبنی بر عملکرد ضعیف مدارس دولتی مطرح می‌شود.
هرچند دور از انتظار نیست که نفرات اول کنکور سراسری، بخشی از جامعه نخبگانی دانش آموزی و محصل مدارس خاص چون تیزهوشان باشند. از سوی دیگر با توجه به آمار ۴۰ نفر اول کنکور سراسری نمی‌توان تحلیل دقیق و عمیقی از وضعیت آموزشی کشور به دست آورد، اما نمی توان به صدا درآمدن زنگ‌های خطر طبقاتی شدن آموزش، تولید نابرابری‌های اجتماعی و دور شدن از عدالت آموزشی را نیز نادیده گرفت.
البته با تأیید نقش استعداد و هوش بالای نفرات برتر کنکور در دستیابی به این نتیجه، آنچه به عنوان یک سؤال جدی مطرح می‌شود این است که آیا در میان دانش‌آموزان مدارس دولتی که سهم آنها در میان رتبه‌های برتر کنکور صفر است، هیچ استعداد برتری وجود ندارد و واقعاً این مدارس نقشی در موفقیت دانش‌آموزان ندارند؟ آیا امکانات آموزشی مناسب، برگزاری کلاس‌های تقویتی و فضای رقابتی در مدارس خاص در موفقیت دانش‌آموزان تأثیری ندارد؟ و دست آخر چه میزان از این امکانات در مدارس دولتی وجود دارد؟
گزینش برترین های کنکور چهار سال قبل از آن آغاز می شود
مجتبی مقصودی روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در این خصوص گفت: برخی از کارشناسان آموزشی بیان کرده اند، گزینش برترین های کنکور نه در آزمون سراسری امسال، که از چهار سال قبل آغاز می شود. این بدین معنی است که دانش آموزانی که هوش حافظه ای یا ریاضی قوی تری دارند از چهارسال قبل با شرکت در آزمون های ورودی مدارس خاص همچون مدارس استعدادهای درخشان، انتخاب می شوند تا با ثبت نام در یک مدرسه خاص و دریافت آموزش های خاص، خود را برای کنکور چهار سال بعد آماده کنند.
وی افزود: محتوای آموزشی برخی از مدارس خاص از سطح آموزشی مدارس عادی بالاتر بوده و زمانی که به دانشگاه راه پیدا می‌کنند متوجه می‌شوند که بسیاری از درس های سال اول دانشگاه را در دبیرستان خوانده اند. بنابر این طبیعی است که دانش آموزانی که تحت آموزش های ویژه و معلمان خاص قرار گرفته اند، در رتبه های برتر کنکور، خودی نشان دهند.
مقصودی بر این باور است که در واقع مسابقه کنکور بین مدارس دولتی و مدارس خاص نیست، بلکه بین دانش آموزانی است که به دلیل استعدادهای خاص خود انتخاب شده و آموزش ویژه با دانش آموزانی دیده‌اند که از نظر فردی و آموزشی، امکانات ویژه ای نداشته اند. حتی مدارس غیر دولتی معروف هم در ثبت نام دانش آموزان خود شرط معدل و نمره می گذارند تا دانش آموزان برتر را انتخاب کنند. از این رو می بینیم که از بیست نفر برتر کنکور ۱۵ نفر از دانش آموزان سمپاد و بقیه از مدارس غیر دولتی و خاص هستند.
این کارشناس آموزشی ادامه داد: مثل این می ماند که ما تعدادی نوجوان مستعد در یک زمینه ورزشی مانند فوتبال را از سراسر کشور انتخاب کرده و تحت آموزش های ویژه قرار دهیم و پس از چهار سال بخواهیم بین آنها و نوجوانانی که فقط در حیاط مدرسه فوتبال بازی کرده اند، مسابقه برگزار کنیم. مسلم است که گروه اول به دلیل آموزش های خاص و استعداد اولیه تیم دوم را در هم می کوبد.
وی با توجه به تقسیم بندی مدارس دانش‌آموزان با استعداد و مدارس عادی گفت: این تقسیم بندی موجب فاصله آموزشی بین دو گروه می شود و جای دانش آموزان مدارس دولتی را بین رتبه های برتر خالی می کند. حتی در رتبه های بعدی کنکور، همچنان دانش آموزان مدارس غیردولتی و سمپاد، حائز رتبه های برتر می شوند. اگر ۲ هزار نفر اول کنکور را نگاه کنیم نسبت دانش آموزان مدارس خاص به دولتی آشکار بوده و این مدارس خاص هستند که بیشتر رتبه های زیر ۲ هزار را از آن خود کرده اند.
مقصودی خاطر نشان کرد: با توجه به ظرفیت دانشگاه ها در رشته های ریاضی و علوم انسانی همه داوطلبان می‌توانند وارد یکی از دانشگاه های کشور شوند، اما معمولا رشته هایی که بازار کار کمتر و در نتیجه درآمد کمتری دارد نصیب دانش آموزان مدارس دولتی می شود و کفه ترازو دوباره به نفع دانش آموزان مدارس خاص سنگینی می کند.
این کارشناس آموزشی در خصوص رشته تجربی گفت: این رشته نیز داستان خود را دارد و با وجود سیل عظیم داوطلبان در این رشته، قبولی در دانشگاه هایی که رشته های تجربی را عرضه می کنند، دشوار خواهد کرد. چیزی در حدود ۷۳ درصد داوطلبان رشته تجربی نمی توانند وارد دانشگاه شوند که عمده محرومین ورود به دانشگاه ها در رشته تجربی نیز از مدارس دولتی خواهند بود.
وی افزود: موضوع تمکن مالی والدین و هزینه کردن آنها برای فرزندان برای دریافت آموزش های آماده سازی برای کنکور از دیگر دلایلی است که به جز استعداد فردی دانش آموز در قبولی او نقش مؤثری داشته و در واقع با استعداد متوسط و والدین پولدار یا والدینی که حاضرند برای فرزند خود بیشتر هزینه کنند، می توان رتبه بهتری در کنکور کسب کرد.
مقصودی مجموع این عوامل را در دراز مدت موجب فاصله طبقاتی شدیدی در جامعه عنوان کرد و گفت: دانش آموزان مدارس خاص پس از فارغ التحصیلی و ایجاد رابطه های مختلف با یکدیگر می توانند در آینده گروه هایی را تشکیل دهند که با کمک به هم، پستهای مهم دولتی، بانکی و اداری، مدیریت یا شرکت ها و بیمارستان های خصوصی را به تملک درآورند و احتمالا با دادن رانت های مختلف به یکدیگر و غیره، طبقه خود را روز به روز ثروتمندتر کنند.
این کارشناس آموزشی خاطرنشان کرد: آن چه برای دانش آموزان دیپلم مدارس عادی و دولتی و بازمانده از کنکور باقی می ماند، استخدام در شرکت ها و بیمارستان های خصوصی متعلق به گروه اول به عنوان کارمند، خدمتگزار و در بهترین حالت حسابدار است.
جذاب دانش آموزان مستعد به مدارس غیردولتی
رضا کاکازاده کارشناس آموزشی دیگری به خبرنگار ایرنا گفت: ترکیب دانش‌آموزان مستعد در مدارس غیردولتی بالای ۸۰ درصد است و با نمرات و معدل‌های سطح بالا پذیرش می‌شوند. در حالی که در مدارس دولتی شرطی برای پذیرش در این مدارس وجود نداشته و عکس این مسئله در مدارس غیردولتی صدق می‌کند.
وی افزود: هزینه‌هایی که برای دانش‌آموزان در مدارس غیردولتی انجام می‌شود، از شهریه‌های پذیرش دانش‌آموزان در مدارس غیردولتی گرفته تا هزینه‌های کلانی که خانواده‌ها در منازل برای فرزندان خود متقبل می‌شوند، بسیار متفاوت است.
این کارشناس ادامه داد: در مدارس دولتی معلمان احساسی آسیب خورده و فرسوده داشته و ارزیابی درست و جدی از کلاس و کار آنها انجام نمی‌شود. معلم نیز حس می کند که این یک عرضه دولتی تعلیم و تربیت است که از نظر برخی اسب پیشکشی است که ...از دبیر دبیرستانی شنیدم که می‌گفت: حقوقی که دریافت می‌کنم معادل ۷ نمره‌ای است که در کلاس به دانش‌آموزان می‌آموزم. در این شرایط این معلم مجبور به تدریس خصوصی می‌شود. کاری که در گذشته از شرافت شغل معلمی به دور بوده، ولی امروزه کاملا عادی شده است.
کاکازاده گفت: در چنین فضا و با نگاهی که معلم به شاگرد و حاصل کار و پیشرفت تحصیلی دارد، این اختلاف و پیشی گرفتن مدارس غیر دولتی از مدارس دولتی امری بدیهی است. البته در بسیاری از شهرهای دورافتاده و محروم دانش آموزان در مدارس دولتی بدون هیچ امکانات خاصی بنابر جوهره ذاتی، اراده و قدرت یادگیری خود موفق به کسب رتبه‌های بالا در کنکور سراسری می‌شوند.
وی در خصوص مدارس دولتی گفت: مدارس دولتی امکان رقابت بین یکدیگر را نداشته و موظف اند در محدوده تعیین شده دانش‌آموزان خود را پذیرفته و همچنین هیچ شرطی برای معدل و سطح آموزش پیشین دانش آموز قائل نمی‌شوند. در چنین شرایطی اگر مدرسه بخواهد فعالیت خاصی انجام دهد جلب توجهی نکرده و به عنوان برتری دست نمی‌یابد و متقاضیان بیشتری جذب نمی‌کند که ایراد بزرگی در سیستم مدارس دولتی است.
این کارشناس آموزشی ادامه داد: مدارس غیر دولتی بخش خصوصی است و جذب دانش‌آموز برای آنها اهمیت دارد و در راستای سیاست‌های مشتری مداری فعالیت‌های ویژه ای انجام می‌دهند، حتی بخشی که فریبنده بوده و در جایگاه و قالب فلسفه تعلیم و تربیت نمی‌گنجد. اما برای جلب توجه مشتریان و اولیا دانش‌آموزان کارهایی انجام می‌دهند که بیشتر رنگ و لعاب تبلیغات داشته و تاثیری در اثربخشی کارآمدی، رشد فکری، ذهنی، علمی و خلاقیت دانش آموز ندارد.
به گفته کاکازاده این قبیل کارها نوعی خودباوری و اعتماد به نفس به دانش‌آموزان مدارس غیردولتی می‌دهد که در رقابت‌ها اثرگذار است. در حالی که در مدارس دولتی حتی مدارسی که دبیران خوبی نیز دارند، جو خود کم بینی کار خود را می کند و به دلیل این حس که نمی‌توانند به این مدارس بروند، در رقابت کنکور پیروز نمی‌شوند. حس خودکم بینی در مدارس دولتی مزید بر علت عقب ماندگی از مدارس غیر دولتی می شود.
وی با بیان اینکه تعلیم و تربیت نیز مانند دیگر اجزا حاکم در جامعه طبقاتی نابرابر شده است، خاطرنشان کرد: امیدواریم عدالت آموزشی در جامعه محقق شود و تمام فرزندان این مرز و بوم بتوانند از شرایط و امکانات یکسانی برخوردار شوند.
نتایج کنکور سراسری سال ۹۸ دانشگاه ها در حالی اعلام شد که بیش از ۷۰ درصد رتبه‌های برتر کنکور امسال در رشته‌های ریاضی، تجربی و انسانی، دانش‌آموزان مدارس سمپاد هستند، سهم غیردولتی‌ها ۱۴ درصد و نمونه دولتی۱۳ درصد است؛ در میان ۴۰ نفر اول کنکور سراسری، ۱۹ دانش‌آموز اهل تهران هستند که ۶۶ درصدآنها در مدارس غیردولتی و نمونه دولتی و ۳۳ درصد در مدارس سمپاد تحصیل کرده‌اند. /