موضوع مداخله ایالات متحده آمریکا در امور داخلی ایران طی دوران پیش از انقلاب همواره موضوعی مناقشه برانگیز در محافل سیاسی داخلی و بین المللی بوده است.
«برایان هوک» رئیس گروه اقدام وزارت خارجه درباره ایران دیروز سه شنبه در جمع خبرنگاران مدعی شد که آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد هیچ نقش و دخالتی نداشته است؛ به ادعای این مقام‌آمریکایی «سیا در طرح اولیه دخالت داشت که با شکست مواجه شد اما پس از آن دخالتی نکرد و دولت مصدق از سوی نیروهای مذهبی، سیاسی و نظامی سرنگون شد».
نماینده آمریکا در امور ضد ایران همچنین مدعی شد توئیت وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران درباره این اقدام آمریکا نادرست است.
هوک در حالی این ادعا را مطرح کرده است که اسناد تاریخی، نقش آمریکا را در کودتای ۲۸د مرداد ۱۳۳۲ هجری شمسی تایید می‌کند.
کودتای ۲۸ مرداد، کودتایی است که با طرح و حمایت مالی و اجرایی سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا و آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) و کمک طرفداران محمدرضا پهلوی با هدف سرنگونی دولت قانونی محمد مصدق در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ رخ داد.
در اسناد سری آمریکا از آن به نام «عملیات آژاکس» نیز یاد می‌شود.
واکنش ها به ادعای هوک
اصلی ترین واکنش درباره این ادعا را «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران داشت؛ ظریف با انتشار لینکی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران را به «آرشیو اسناد ملی آمریکا ارجاع داد و نوشت: «این را برای آنهایی می‌گذارم که یا از تاریخ دخالت‌های آمریکا در کودتای ۱۹۵۳میلادی علیه دولت منتخب مردمی ایران اطلاعی ندارند یا از عمد به تحریف آن می‌پردازند.»
صفحه‌ای که وزیر امور خارجه ایران به آن ارجاع داده مجموعه اسنادی است که نقش‌آفرینی سیا در کودتای ۲۸ مرداد را تأیید می‌کنند.
آرشیو امنیت ملی آمریکا در شصتمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، اسنادی را منتشر کرد که ضمن نشان دادن نقش سازمان سیا در رهبری اقدام فوق، آن را بخشی از فعالیت سیاست خارجی آمریکا به‌شمار آورد.
در ژوئن ۲۰۱۷ سازمان سیا ضمن تأیید نقش خود در کودتا اسنادی در این زمینه منتشر نمود.
اعتراف آمریکا به انجام کودتا
در سال ۲۰۰۰ میلادی برای نخستین بار «مادلین آلبرایت» وزیر امورخارجه وقت آمریکا به تأیید نقش‌آفرینی آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد ایران پرداخت.
همچنین در سال ۲۰۰۹ نیز باراک اوباما در دیدار سه روزه از کشورهای عربستان سعودی و مصر ۱۲ تا ۱۵ خرداد ۱۳۸۸ (۲–۵ ژوئن ۲۰۰۹) در نطق از پیش تنظیم شده خود در قاهره اذعان کرد که کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ کار آمریکا بوده است.
اوباما در این رابطه گفت: «این موضوع منشأ تنش بین ایالت متحد و نظام جمهوری اسلامی ایران بوده است. ایران خودش را به دولتی قسم خورده در مخالفت با کشور من تعریف کرده است، و براستی تاریخچه پرآشوبی بین ما وجود دارد. در میانه جنگ سرد، ایالات متحده، در براندازی دولت دموکراتیک انتخاب شده ایران، نقش بازی کرد».
هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه اسبق آمریکا در ۴ آبان ۱۳۹۰ (۲۶ اکتبر ۲۰۱۱) در دو مصاحبه اختصاصی مفصل و جداگانه با دو شبکه فارسی‌زبان با یادآوری پوزش مادلین آلبرایت وزیر خارجه پیشین آمریکا، از مردم ایران به دلیل نقش آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، بار دیگر از این واقعه ابراز تأسف کرد.
اگرچه بسیاری از مقام های آمریکایی به نقش این کشور در انجام کودتا اعتراف داشته اند اما با این حال هیچ‌کدام از مسوولان این کشور تاکنون به عذرخواهی رسمی از مردم ایران، برای انجام این کودتا اقدام نکرده اند.
اما ماجرای کودتای ۲۸ مرداد در انتخابات سال ۲۰۱۶ نیز بازتاب هایی درمیان کاندیداها داشت.
برنی سندرز نماینده حزب دموکرات در انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده، در مناظره خود با هیلاری کلینتون (دیگر نامزد حزب دموکرات) در ۱۱ فوریه ۲۰۱۶، در باره دخالت‌های آمریکا در ساقط کردن دولت‌های کشورهای دیگر، به دولت محمد مصدق اشاره کرد.
سندرز همچنین در گفت و گو با شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان با تایید دوباره سخنان خود، گفت: به عقیده من، سرنگونی (مصدق) نخست‌وزیر انتخاب شده طی فرایند دموکراتیک در ایران، فاجعه بود؛ بنابراین، تصور نمی‌کنم آمریکا به لحاظ قانونی یا اخلاقی حق داشته باشد دولت‌ها را سرنگون کند و این تلاش‌ها اغلب نتیجه عکس داشته و بی‌ثباتی بسیاری را در مناطق مختلف به بار آورده‌است.
تحلیلگران چه می گویند؟
بسیاری از تحلیل گران معتقدند که دولت وقت آمریکا(دوایت آیزنهاور) به دلایل بین المللی، اقتصادی و سیاسی دست به انجام این کودتا در ایران زده است.
«علی بیگدلی» استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به دخالت آمریکا در کودتای ۲۸ تاکید کرد: آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد نقش دو مرحله ای داشت؛ نقش اول آمریکا به دوره ریاست جمهوری «هری ترومن» باز می‌گردد؛در این دوره ترومن می‌خواست بین ایران و انگلستان آشتی بر قرار کند و از مصالحه بین ایران و انگلستان، سهمی از شرکت‌های نفتی انگلیسی به دست آورد به همین دلیل هم ترومن اصل ملی شدن صنعت نفت ایران را پذیرفت و با دکتر مصدق نیر ملاقات کرد.
وی در ادامه به مرحله دوم دخالت و نقش آمریکا در ماجرای کودتای ۲۸ مرداد پرداخت و گفت: در مرحله دوم که دوران ترومن به پایان رسید و «دوایت دیوید آیزنهاور» جمهوری خواه به قدرت رسید؛ در این دوران مساله شبه جزیره کره عمق پیدا کرده بود و آیزنهاور و آمریکایی‌ها نگران این بودند که حزب توده و کمونیست‌ها در ایران نفوذ پیدا کنند؛ کودتای ۲۸ مرداد در زمان آیزنهاور تا ۷ ماه طول کشید.
مجله «فارین پالیسی» نیز در گزارشی به مناسبت انتشار اسناد سیا درباره کودتای آمریکا می نویسد: «سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و بریتانیا برای تحقق اهداف خود در اجرای کودتا، پروژه‌ای چندلایه و پیچیده را هم‌زمان به پیش بردند؛ استفاده از ماشین تبلیغاتی خود برای تخریب وجهه سیاسی محمد مصدق، رشوه به برخی از نمایندگان وقت مجلس ملی ایران، سازماندهی نیروهای نظامی و در نهایت به راه انداختن راهپیمایی‌ها و اعتراضات خیابانی.»
به نظر می رسد کودتایی که ۶۶ سال پیش توسط دولت وقت آمریکا درایران صورت گرفته و از طریق اسناد ملی این کشور نیز تایید شده اکنون از سوی دولت ترامپ به مانند رویه های گذشته خروج از توافق های دوجانبه و بین المللی مورد تایید قرار نمی گیرد.