کاشان از گذشته‌های دور با تجربه کردن روند کاهشی بارش‌ها جزو نقاط گرم به شمار می‌رفت اما با افزایش برداشت‌ها و توسعه کشاورزی جزو نقاط حاصل‌خیز برای تولید محصولاتی قرار گرفت اما به تدریج بیشتر قنات‌های حفر شده در سال‌های گذشته خشک شدند و تنها تعداد انگشت‌شماری باقی مانده و چاه‌های نیمه عمیق نیز جای خود را به چاه‌های عمیق داده‌اند.
سال ۱۳۴۴ میزان برداشت از ۶۷ حلقه چاه عمیق و ۳۲ حلقه چاه نیمه عمیق موجود در سفره دشت کاشان ۷۳ میلیون مترمکعب و ۱۲۳ رشته قنات آبدار نزدیک به ۲۴ میلیون مترمکعب اندازه‌گیری شده بود که البته با توجه به اقلیم خشک و کم باران در نتیجه هم‌جواری با کویر، تبخیر بالا، دوری از دریاها و افت سطح آب‌های زیرزمینی در سال ۶۰ دشت ممنوعه اعلام شد.
رییس اداره هواشناسی کاشان روز پنجشنبه در نشست شورای حفاظت از منابع آب این شهرستان با اشاره به بارش‌های چشمگیر در بهار امسال گفت: با وجود بارش‌ها گرمای شدیدی را در تابستان داریم که گرم‌ترین دوره در ۱۰۰ سال گذشته از زمان ثبت داده های هواشناسی به شمار می‌آید.
عباس ارغوانی افزود: خشکسالی، فرونشست و توفان های گرد و خاک نتیجه این شرایط بوده چنان‌که میانگین بلند مدت روزهای پر گرد و خاک در کاشان ۶ روز بود که تیرماه به ۲۵ روز رسید و حتی گرما موجب شد تا درختان بومی مانند انگور در منطقه خشک شوند.
وی تصریح کرد: امسال هم بارش‌ها الگوی ناهنجاری ویژه‌ای داشته و نمی‌توان نسبت به مفید بودن آن پیش‌بینی داشت؛ بر این اساس موضوع تغییر اقلیم در کاشان باید بررسی شده و الگوی کشت نیز همسو باید این شرایط تغییر کند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کاشان نیز بیان کرد: این شهرستان سال‌های متمادی درگیر بحران آب بوده و سال آبی گذشته تنها کمی وضعیت بهبود یافته بود که در نتیجه همین پندار مردم، سرانه مصرف کمی افزایش یافت.
محمدرضا اسدی با تاکید بر لزوم توجه بیشتر به مدیریت مصرف آب اضافه کرد: هم‌اکنون ۱۴۰ حلقه چاه داریم که بیشتر در محدوده دشت کاشان واقع شدند و شاهد افزایش لوله‌های جداری در آنها هستیم.
وی تاکید کرد: زمان استاندارد کارکرد چاه‌ها نیز رعایت نمی شود و در کاشان فصل تابستان برداشت از چاه‌ها ۲۴ ساعته صورت می‌گیرد که در نتیجه این شرایط، طول عمر یک چاه از ۲۰ به پنج سال کاهش یافته و به منابع آسیب می‌رسد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کاشان ادامه داد: تخصیص‌ها از این منابع حیاتی باید بر اساس کارکرد استاندارد صورت گیرد، درحالی‌که اکنون برداشت‌ها بر مبنای جمعیت و دبی در نظر گرفته شده و در صورت تداوم شرایط، در آینده تخصیص بیشتری نیاز خواهیم داشت.
به گفته وی، میانگین هدایت الکتریکی آب کاشان با وجود اختلاطی که صورت می گیرد به نزدیک یکهزار تا یکهزار و ۵۰۰ میکروموس رسیده است.
از کم‌آبی تا فرونشست و تغییر اقلیم کاشان به کانون تولید گرد و غبار
رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان کاشان هم اظهار داشت: کمبود آب بر محیط زیست هم تاثیر گذاشته و به خشکی سطح زمین، خاک و کاهش منابع آبی منجر می‌شود.
حسین خادمی افزود: پایش داده‌های ایستگاه سنجش آلودگی هوا نشان می‌دهد که کاشان به یکی از کانون‌های تولید گرد و غبار تبدیل شده و تداوم این شرایط در آینده می‌تواند بر زندگی مردم منطقه نیز تاثیر جدی بگذارد.
وی بیان کرد: از بین رفتن پوشش گیاهی منطقه از جمله درختان تاغ که دیگر جایگزین نخواهند داشت، تنها بخشی از مشکل است چرا که کشاورزان با اعمال محدودیت‌ها نسبت به استفاده از آب چشمه‌های سطحی اقدام می‌کنند که این امر موجب تضییع حق‌آبه‌های زیست محیطی می‌شود.
رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان کاشان عنوان کرد: این شرایط پوشش گیاهی و جانوری را با خطر روبه‌رو کرده که حیوانات در نتیجه این شرایط به سوی زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها روی آوردند.
وی با اشاره به نقش حیوانات برای حفظ پایداری زیست‌سازگان تاکید کرد: اگر همه منابع آبی را به سمت منطقه شهری بیاوریم، محیط زیست منطقه با مشکل جدی روبه‌رو خواهد شد.
همچنین رییس مرکز تحقیقات علمی- کاربردی آب، خشکسالی و تغییر اقلیم دانشگاه کاشان اظهار داشت: برداشت‌های بی‌رویه تنها به کاهش سطح آب سفره‌ها منجر نشده بلکه مسائلی مانند شوری آب سفره‌ها را به دنبال داشته است.
حسین خراسانی‌زاده تصریح کرد: کاشان از اقلیم خدادادی بیابانی شدید بهره می‌برد و در کنار این امر تغییر اقلیم و تخریب سفره شرایط را به جایی رسانده که به طور تقریبی می‌توان گفت آب چندانی در سفره‌های زیرزمینی وجود ندارد.
وی افزود: آب استحصالی موجود با هدایت الکتریکی ۱۵۰۰ شاید شرایط بهداشتی را داشته باشد اما دور از استاندارد آشامیدن بوده و خوب نیست.
رییس مرکز تحقیقات علمی- کاربردی آب، خشکسالی و تغییر اقلیم دانشگاه کاشان بیان کرد: ممیزی تناسب نوع کشت، اقلیم و خاک رعایت نشده و از این رو بسیاری معضل‌ها داریم که باید الگوهای تغییر کشت متناسب با این شرایط منطقه‌ای ارائه شود.
وی با اشاره به کم‌توجهی‌های صورت گرفته به طرح‌های پژوهشی ارائه شده از سوی دانشگاه کاشان و لزوم حمایت دستگاه‌های مسوول خاطرنشان ساخت: تصویرهایی از فرونشست‌های جدید در منطقه انتشار یافته که نشان دهنده تخریب بیشتر است که می‌تواند از جنبه‌های گوناگون تهدید محسوب شده و حتی زیرساخت‌ها را از بین ببرد.
مدیر مرکز مدیریت بحران و کنترل حوادث فرمانداری ویژه کاشان نیز در ادامه تشریح کرد: بحث ناشی از خشکسالی و کمبود آب به حوزه کشاورزی محدود نیست و در یک سال گذشته فرونشست‌هایی را از جمله در آزادراه امیرکبیر، منطقه رواند و مشکات داشتیم.
جواد مزروعی افزود: مطالعاتی که شرکت آب منطقه‌ای در مورد فرونشست‌ها انجام داده نیز نشان داد که نیمی از شهر کاشان و آران‌وبیدگل بر روی منطقه‌ای قرار گرفتند که فرونشست داشته و همچنان هم ادامه دارد.
وی بیان کرد: بر اساس مطالعات سال ۹۵ آب و فاضلاب کاشان، با تداوم شرایط کنونی در پنج سال آینده آبی با کیفیت آشامیدنی در این شهرستان نخواهیم داشت؛ هم اکنون هدایت الکتریکی آب در منطقه فولاد کویر کاشان ۱۲ هزار و در منطقه آب شیرین چهار هزار و ۵۰۰ میکروموس است که مردم از سنگینی آب گلایه دارند.
مدیر مرکز مدیریت بحران و کنترل حوادث فرمانداری ویژه کاشان اضافه کرد: مساله جدید دیگری که در نتیجه کم‌آبی به وجود آمده، کانون‌های داخلی گرد و غبار در کاشان است؛ چنان‌که شاهد افزایش تعداد روزهای بحرانی در سال از نظر آلودگی گرد و غبار هستیم.
وی با تاکید بر لزوم تمهید شرایط برای زندگی پایدار در منطقه تصریح کرد: در بیشتر اوقات آلودگی نزدیک به ۱۵۰ پی پی ام گزارش می‌شود که بالاتر از شهرهایی مانند تهران و اصفهان بوده و نیازمند بررسی است.
مزروعی همچنین گفت: مرتع‌ها به دلیل برداشت‌های غیرمجاز از بین رفته و حیوانات موزی به سمت شهرها فرار کردند؛ حیوانات وحشی که از آنها تغذیه می‌کردند نیز به دنبال آنها روانه شدند و در نتیجه شاهد حضور گراز، شغال یا حمله سگ‌ها و افزایش بیماری هاری هستیم.
معیشت کشاورزان، روی دیگر سکه کم‌آبی
مدیر جهاد کشاورزی کاشان نیز بیان کرد: تغییر الگوی کشت جزو وظیفه‌های این مجموعه است اما قانون کلی تصویب شده و در عمل بهره‌برداران را با مشکلاتی روبه‌رو کرده است.
مجید کافی‌زاده افزود: یک چاه می‌تواند کاربری‌های متفاوتی داشته باشد که اجرای قانون طرح تعادل بخشی دچار مشکل می‌کند زیرا بیشتر چاه‌های مشمول این طرح استفاده کشاورزی و باغی دارند.
وی عنوان کرد: آبیاری سه هزار هکتار زمین از سنتی به نوین تغییر یافته که ۱۲ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف را به همراه داشته و از این رو بحث تعدیل پروانه‌ها در کاشان مساله چندانی به همراه نداشت.
مدیر جهاد کشاورزی کاشان یادآور شد: تغییر الگوی کشت در این شهرستان به سوی گیاهان دارویی بوده که از گذشته در این زمینه اقدام‌هایی در منطقه جریان داشته و ۲۱۰ هکتار زمین به ۵۷۰ هکتار زمین زیر کشت افزایش یافته است.
وی اضافه کرد: گلستان‌های محمدی نیز در این راستا از ۱۴۰۰ هکتار به ۲۵۰۰ هکتار افزایش یافته جایگزین کشت‌هایی مانند باغات انار شده که مصرف آب بیشتری داشتند.
کافی‌زاده با اشاره به برخی انتقادها در مورد کشت محصولاتی مانند طالبی یا پنبه در منطقه نیز تصریح کرد: این مسائل وجود دارد اما سطح زیر کشت از ۲ هزار هکتار به ۳۰۰ هکتار کاهش یافته اما برخی سودجویان برای تداوم بهره‌برداری از شرایط کنونی، موضوع بی‌اطلاعی از لزوم تغییر الگوی کشت یا آبیاری را مطرح می‌کنند اما حاضر نیستند که یک اصله درخت را جابه‌جا کنند.
نماینده مردم شهرستان‌های کاشان و آران‌وبیدگل در مجلس شورای اسلامی نیز در ادامه گفت: با وجود محدودیت منابع آبی منطقه کشاورزان هم مشکلاتی دارند که باید با حوصله و نگاهی عملیاتی مدیریت کنیم تا هم منابع آبی به عنوان موضوعی بین نسلی حفظ شده و هم بهره‌برداران در نظر گرفته شوند.
سیدجواد ساداتی‌نژاد افزود: کشاورزان آمادگی و ورزیدگی لازم برای سازگاری با شرایط جدید ندارند؛ گزارش‌هایی از اقدام‌ها داده می‌شود اما در عمل توانمندی وجود ندارد که می‌تواند از آموزش ناکارآمد، انتقال نادرست، فراهم نبودن ابزار و تسهیلات ناشی شود.
وی تاکید کرد: باید دستگاه‌های امر از برخورد جزیره‌ای دور شده، قوانین در همه استان‌ها یکسان به اجرا درآید؛ کشاورز مشکلی در فهم مساله ندارد اما باید موضوع اقتصاد و معیشت نیز مورد توجه تصمیم‌گیران باشد.
نماینده کاشان و آران‌وبیدگل در مجلس، پیگیری‌های صورت گرفته برای راه‌اندازی بازار آب در جهت توسعه کشت‌های نوین و گلخانه‌ای با کمک سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و همچنین خودداری دستگاه‌ها از اصلاح و تعدیل پروانه‌های بهره‌برداری چاه‌های آب این منطقه تا هنگام تمهید زیرساخت‌های مورد نیاز را مورد اشاره قرار داد.
مدیر حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در ادامه اظهار داشت: در بحث آب همه مقصر هستیم چرا که کوتاهی صورت گرفته و ناخواسته به کشاورزان مجانی بودن آب را القا کردیم و آنها نیز به سمت بهره‌وری نرفتند.
سیدمهدی میرباقری اضافه کرد: با تاسف روند به سمتی رفته که به امروز رسیدیم و باید نگاهمان را تغییر دهیم؛ از بحران عبور کرده و به مرحله ورشکستگی رسیدیم که اگر این را بپذیریم، دیگر نباید به دنبال توسعه صنایع آب‌بر باشیم.
وی بیان کرد: ۱۴۲ میلیارد مترمکعب از آب سفره‌های زیرزمینی برداشت داریم که با ۸۵۰ هزار حلقه چاه شامل ۴۸۰ هزار حلقه چاه مجاز در کشور صورت گرفته و سالانه ۱۴ میلیارد مترمکعب بیش از توان منابع آبی تجدیدپذیر است.
مدیر حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان افزود: به ویژه در ۲۰ سال گذشته با ۱۳۰ میلیارد مترمکعب برداشت آبخوان کسری پیدا کرده که با اجرای طرح تعادل‌بخشی در افقی ۲۵ ساله باید آن را بازگردانیم اما با سرعت کنونی، تنها به ۲.۵ میلیارد می‌رسیم.
وی با تاکید بر لزوم نصب کنتورهای هوشمند حجمی و پر کردن چاه‌های غیرمجاز در کنار تغییر الگوی کشت بیان کرد: مهاجرت و حاشیه نشینی، رویارویی‌های فرهنگی و اجتماعی از دیگر اثرهای بی‌توجهی به شرایط کنونی خواهد بود.
به گفته میرباقری، ۷۱۳ حلقه چاه غیرمجاز وجود دارد که تاکنون ۱۱۲ حلقه مسدود شده است.
فرماندار ویژه کاشان هم در ادامه گفت: مهمترین موضوع منطقه حفاظت از منابع آبی است که با تقسیم‌بندی صورت گرفته به مصرف بخش‌های آشامیدنی، صنعتی، کشاورزی و دامداری می‌رسد.
علی‌اکبر مرتضایی قهرودی افزود: بازدیدهای صورت گرفته از نقاط گوناگون، مطالعات دانشگاهی و اعتراض‌های مردمی نشان می‌دهد که نیازمند بازنگری در شرایط هستیم زیرا در مواردی حتی به قوانین و مقررات توجهی صورت نگرفته است.
وی با اشاره به اعتراض برخی کشاورزان در مورد کاهش میزان آب چاه‌های کشاورزی بیان کرد: آموزش شیوه های نوین کشت و آبیاری، اطلاع‌رسانی مناسب، تغییر الگوی کشت در یک بازه زمانی مناسب با تزریق اعتبار و تسهیلات حمایتی برای تغییر این شرایط ضروری است.
دشت کاشان هم‌اکنون شهر کاشان و بخش مرکزی آن، شهر آران‌وبیدگل و همه بخش‌های آن را با جمعیت ساکن بیش از ۵۰۰ هزار نفر شامل می‌شود.
بر اساس آخرین آمارها ۳۵۰ حلقه چاه آب عمیق با مصرف کشاورزی، ۹۲ حلقه چاه آب آشامیدنی شهری و ۴۸ حلقه آب آشامیدنی روستایی در شهرستان کاشان فعال بوده و معیشت ۷۵ هزار نفر در محدوده دشت کاشان به فعالیت‌های مرتبط با بخش کشاورزی بستگی دارد.
۸۱۲۳