جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا طیفی از موضوعات از نقاط مثبت گرفته تا چالش ها را طی این چهاردهه با یکدیگر تجربه کرده اند که با وجود فراز و نشیب ها و چالش ها، مناسبات دوجانبه و چندجانبه هم در حوزه سیاسی و هم اقتصادی تداوم یافته است.
اگرچه در فضای پساآمریکایی برجام، اروپایی ها حمایت های اعلامی گسترده ای از توافق برجام انجام دادند اما هنوز باوجود ثبت ساز وکار ویژه تجارت مالی با ایران موسوم به اینستکس تا زمان اجرایی شدن مسیر زیادی باقی مانده است.
اما به دنبال اجرایی نشدن تعهدات برجامی اروپا، جمهوری اسلامی ایران نیز در دو مرحله برخی تعهدات برجامی خود را کاهش داد. پس از آن دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه برای یافتن مسیرهای تازه میان ایران و اروپا در دستور کار قرار گرفت.
سفر اروپایی "محمد جواد ظریف" وزیر خارجه کشورمان به کشورهای فنلاند، سوئد، نروژ و فرانسه طی روزهای ۲۷مرداد تا ۲ شهریور ماه جاری را می توان در این چارچوب مورد بررسی قرار داد.
اهداف سفر اروپایی ظریف
نخستین سفر از تور اروپایی ظریف دوشنبه ۲۸ مرداد به هلسینکی فنلاند انجام شد؛ فنلاند به عنوان رییس دوره ای اتحادیه اروپا نقش مهمی در مناسبات ایران و اتحادیه اروپا بازی می کند.
ظریف در فنلاند با "سائولی نینیستو" رئیس‌جمهوری، "پکا هاویستو" وزیرخارجه، وزیر توسعه همکاری و تجارت خارجی و رئیس کنونی اتحادیه اروپایی دیدار داشت.
استکهلم سوئد دومین مقصد سفر اروپایی وزیر خارجه ایران بود. ظریف(۲۹ خرداد)در سوئد با "مارگوت والستروم" وزیر خارجه، رییس پارلمان، وزیر تجارت سوئد و مسؤول کمیسیون مشترک اقتصادی و همچنین کارل بیلت نخست‌وزیر پیشین سوئد دیدار و گفت‌وگو کرد.
ظریف در خصوص دومین سفرش به کشورهای اسکاندیناوی در صفحه توئیتر خود می نویسد؛ "نشست های مهمی با مقامات سوئد، حول موضوعات سیاسی و اقتصادی همچون اهمیت حفظ برجام و حوزه های علاقه مندی دوجانبه گفت وگو کردیم".
سومین مقصد ظریف در سفر اورپایی به اسلو پایتخت نروژ انجام شد که در این بخش محمدجواد ظریف در ادامه رایزنی‌های اروپایی خود پنجشنبه(۳۱ مرداد) با "ارنا سولبرگ" نخست وزیر ،"اینه اریکسون سوریده" وزیر خارجه، وزیر تجارت، رییس کمیسیون سیاست خارجی و دفاعی پارلمان نروژ دیدار و گفت وگو کرد.
وزیر خارجه نروژ در کنفرانس مشترک با ظریف، با اشاره به دیدارش با وزیر امور خارجه ایران، تاکید می کند که، موضوعات منطقه‌ای و دوجانبه در این دیدار بررسی شد و طرفین بر اهمیت وجود گفت و گوهای مشترک تاکید دارند.
آنچه از اظهارات وزیر خارجه نروژ در کنفرانس مشترک بر می آید، برجام، تنش در منطقه خلیج فارس و حقوق بشر موضوعات اصلی گفت و گو بوده است.
در فرانسه چه گذشت؟
اما مهمترین و آخرین مقصد سفر اروپایی ظریف به شهر پاریس و فرانسه بود. ظریف که روز گذشته به تهران بازگشته درپاریس با "امانوئل مکرون" رییس جمهوری و "ژان ایو لو دریان" وزیرخارجه فرانسه گفت وگوهای سازنده ای داشت.
ظریف پس از دیدار با مکرون در جمع خبرنگاران تاکید کرد: بحث میان رئیس جمهوری فرانسه و دکتر روحانی در تماسی تلفنی چند هفته گذشته صورت گرفته است.
وی افزود: فرانسه در مورد نحوه اجرای برجام و گام‌هایی که نیاز است طرفین بردارند پیشنهادی را به ایران ارائه کرد و ما نیز در این زمینه پیشنهادی را ارائه کردیم برای این که اجرای برجام به صورت کامل انجام شود.
رئیس دستگاه دیپلماسی با سازنده دانستن رایزنی‌های خود با رئیس‌جمهوری فرانسه گفت: البته بستگی به این دارد که اتحادیه اروپا چگونه بتواند تعهداتی که در قالب برجام و پس از خروج امریکا داده است را انجام دهد.
ظریف با اشاره به اجلاس گروه هفت کشور صنعتی تصریح کرد: اکنون اجلاس جی هفت در حال برگزاری است، فرصتی برای آقای مکرون و سایر اعضای اروپایی ۱+۴ است تا با سایر اعضای گروه هفت صحبت کنند.
سفر وزیر امور خارجه به فرانسه و ادامه رایزنی های سیاسی که با چارچوب برجام صورت می گیرد نشانه هایی از یک فرایند و روند تازه در تحرک عملیاتی دیپلماسی چندجانبه و چندجانبه گرایی میان ایران و اتحادیه اروپا است.
اما سفر اروپایی ظریف پیش از اجلاس گروه ۷ انجام شد؛ نشستی که در شهر ساحلی "بیاریتز" فرانسه از دیروز(۲شهریور) آغاز شده و رسانه‌های فرانسه از دیدار دوساعته امانوئل مکرون رییس جمهوری فرانسه و "دونالد ترامپ" رییس جمهوری آمریکا پیش از نشست اصلی با محوریت ایران خبر دادند.
اگرچه برخی رسانه ها بخش هایی از طرح تازه مکرون را اعلام کرده اند اما هنوز به طور رسمی کلیات و جزییاتی از این طرح اعلام نشده است.
تحلیل سفر اروپایی ظریف
کارشناسان سفر اروپایی ظریف به کشورهای موسوم به نوردیک و فرانسه را با دو هدف اقتصادی و سیاسی ذکر می کنند.
پیش از این نروژ اعلام کرده بود که در ساز وکار مالی تجارت با ایران مشارکت حواهد کرد، مشارکت کشورهای دیگر اروپایی از جمله فنلاند و سوئد نیز می تواند فضای اجرایی اینستکس و به طور عملی برجام را در شرایط بهتری قرار دهد.
جمهوری اسلامی ایران با نروژ در بخش نفت و گاز همکاری های گسترده ای داشته است. نروژی ها پیش از این در بخش‌ها و فازهایی از عسلویه مشارکت داشته و در منطقه ایلام زنگوله چاه های نفتی را استخراج کردند که بعد از تحریم دوباره این دریچه‌ها بسته شد.
کشورهای نوردیک افزون بر فناوری در حوزه نفت و گاز در حوزه فناوری های زیست محیطی نیز پیشگام هستند و گسترش مناسبات در این حوزه می تواند وضعیت محیط زیست ایران را نیز بهبود و ارتقا دهد. به‌عنوان نمونه زمانی که نروژی‌ها در غرب ایران در استخراج نفت و تولید فرآورده‌های نفتی با شرکت های ایرانی همکاری می‌کردند، انتقال فناوری در حوزه محیط زیست نیزانجام شد.
سوئدی‌ها هم از منظر تکنولوژیکی مانند صنعت ماشین‌سازی و... بسیار پیشرفت کرده‌اند. فنلاندی‌ها در بخش‌های هوش مصنوعی پیشرفت‌های زیادی داشتند در واقع یکی از موارد صادراتی آنها صادرات تکنولوژی است و این را هم در اختیار کشورهای دیگر می‌گذارند. ایران در این زمینه‌ها با سوئد و فنلاند همکاری‌های پررونقی داشته است که به انتقال تکنولوژی این کشورها انجامیده است.
در حوزه سیاسی نیز روند اجرای برجام به ویژه پیشنهادات مکرون که در دوبار مذاکرات تلفنی با "حسن روحانی" رییس جمهوری اسلامی ایران از اهمیت بالایی برخوردار است. به نظر می رسد که سفر ظریف با هدف جمع بندی این پیشنهادات و روش های اجرایی این پیشنهادات از سوی اروپا انجام شده باشد.اکنون باید دید در چارچوب پیشنهادات برجامی فرانسه و مذاکرات دوجانبه فرانسه و آمریکا و گروه ۷ آینده برجام و اینستکس چه خواهد شد.