خودرو و موتورسیکلت دو خط موازی معضل امروزه آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور به ویژه تهران هستند؛ برخی معتقدند که خودروها و موتورسیکلت‌های تولید داخل استانداردهای لازم زیست محیطی را ندارند و این مساله به همراه انبوه جمعیت شهرها و تردد بیش از اندازه خودروها و موتورسیکلت‌ها در خیابان‌ها آلودگی هوا را به همراه دارد که سهم وسایل حمل و نقل عمومی مانند تاکسی‌ها، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها چشمگیرتر است.
بر اساس آمار اتحادیه تاکسیرانی شهری کشور، اکنون ۱۵۰ هزار دستگاه تاکسی فرسوده در ایران وجود دارد که تا سال آینده به ۱۹۲ هزار دستگاه خواهد رسید و اگر اقدامی صورت نگیرد این تعداد تا سال ۱۴۰۰ به ۲۴۰ هزار تاکسی فرسوده افزایش می‌یابد که سهم زیادی در آلودگی هوا به ویژه در کلانشهرها خواهند داشت، در این میان نباید از آلودگی موتورسیکلت‌ها نیز غافل شویم به ویژه امسال که با آلودگی ازن به عنوان آلودگی تابستانه همراه بودیم و علت آن وجود ناکس در فرایند سوخت وسایل نقلیه از جمله موتورسیکلت‌های کاربراتوری است که البته سازمان حفاظت محیط زیست تلاش زیادی در راستای از رده خارج کردن و اسقاط این موتورسیکلت‌ها می‌کند اما تاکنون آنطور که باید موفق نبوده است.
یک میلیون و ۷۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت فرسوده در تهران وجود دارد که سال به سال هم به آنها اضافه می‌شود، آلودگی یک موتورسیکلت چهار زمانه برابر با آلودگی ۸ خودرو با استاندارد یورو ۴ و ۲۶ خودروی هیبریدی است، ۹۶ درصد موتورسیکلت‌ها کاربراتوری هستند که ۶۱ درصد آنها فرسوده‌اند، همچنین یک خودروی کاربراتوری در هر کیلومتر پیمایش ۶۰ گرم آلودگی تولید می‌کند که این آلودگی معادل ۲۱ خودرو با استاندارد یورو ۲ و ۲۸۳ خودروی هیبریدی است، ۹ درصد سواری‌ها در تهران فرسوده‌اند که سهم ۵۱ درصدی در ایجاد آلودگی دارند، ۲۲ درصد وانت‌ها نیز فرسوده هستند، ۸۵ درصد آلودگی هوای تهران از خودروهای سنگین است.
با این آمارها قطعا نیازمند تسریع در اجرای قانون هوای پاک و از رده خارج کردن خودروهای فرسوده هستیم که بنا بر اعلام اتحادیه تاکسیرانی شهری کشور؛ ایران‌خودرو برای نوسازی ناوگان تاکسیرانی همکاری نمی‌کند و تحویل تاکسی‌های نو را متوقف کرده است. در واقع قرار بود ایران‌خودرو تا پایان امسال ۱۰ هزار تاکسی تحویل دهد که تاکنون فقط ۱۳۲ تاکسی تحویل داده و روند را متوقف کرده چون قیمت را افزایش داده است. با توجه به عملکرد خودروساز امیدی به اجرای طرح نوسازی ناوگان تاکسیرانی نیست، اگر هم به ۱۰ هزار تعهد خود عمل کند باز هم عقب هستیم چون این میزان معادل ۷ درصد انباشت خودروهای فرسوده است.
از طرفی هم طبق قانون هوای پاک باید تولید موتورسیکلت‌های کاربراتوری متوقف و موتورسیکلت‌های برقی و انژکتوری تولید شود اما متاسفانه وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) برای اجرا نشدن آن مهلت یک ساله گرفته است، همچنین طبق ماده ۱۲ قانون هوای پاک تولیدکنندگان و واردکنندگان موتورسیکلت‌ها از تاریخ ابلاغ این تصویب‌نامه (۳۰/۰۷/۹۷) موظفند ۱۰ درصد از محصولات هر دوره سه ماهه خود را بر مبنای تعداد تولید به موتورسیکلت برقی اختصاص دهند و در صورت عدم امکان به ازای شماره‌گذاری هر دستگاه موتورسیکلت از میزان ۱۰ درصد مذکور، سه دستگاه موتورسیکلت فرسوده از رده خارج کنند که وزارت صمت با نامه‌ای برای هیات دولت اجرای آن را یکسال به تعویق انداخت.
این در حالی است که آمارهای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نشان می‌دهد روزانه مرگ و میر ناشی از آلاینده‌های هوا در تهران در حال افزایش است و میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در تهران در سال ٩۶ نسبت به سال ٩۵ افزایش داشته است که این مساله اهمیت موضوع آلودگی هوا را صد چندان می‌کند.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: آلودگی هوا در کلانشهری مانند تهران را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ در ۶ ماه اول عمدتا آلودگی هوا ناشی از گرد و خاک‌هایی است که از تالاب‌های خشک شده یا اراضی لم یزرع کشورهای همسایه وارد می‌شود که افزایش ذرات معلق را به همراه دارد، در ۶ ماهه دوم سال هم که معمولا از آذرماه آغاز می‌شود مساله وارونگی هواست که باعث می‌شود تجمع ذرات معلقی که منشاء آن از سوخت ناقص یا گوگرد است را داشته باشیم.
مسعود تجریشی به اقدامات سازمان حفاظت محیط زیست در راستای کاهش آلودگی هوا اشاره کرد و افزود: ایجاد شبکه یکپارچه سیمفا (سامانه یکپارچه معاینه فنی ایران) یکی از اقدامات موثری بود که سال گذشته انجام شد؛ پیش از این برای یکپارچه کردن این سامانه میان وزارت کشور و وزارت راه و شهرسازی مشکل وجود داشت زیرا سیمفا برای معاینه فنی خودروهای سبک در اختیار وزارت کشور و سامانه‌های مراکز معاینه فنی خودروهای سنگین در اختیار وزارت راه و شهرسازی بود که بعد از تلاش ۵ تا ۶ ساله؛ سال گذشته به هم متصل و یکپارچه شدند.
وی ادامه داد: این یکسان‌سازی کمک کرد که بتوانیم کنترل و نظارت خود را بر مراکز معاینه فنی بیشتر کنیم، در این راستا نیروها آموزش دیدند و در این مراکز مستقر شدند تا بر عملکرد مراکز معاینه فنی نظارت کنند که نتایج بسیار خوبی به همراه داشت و شاهد افزایش تعداد روزهای پاک و قابل قبول در کلانشهری مانند تهران بودیم.
تجریشی گفت: همچنین سال گذشته برای وسایل نقلیه موتوری سبک، نیمه سنگین و سنگین در سه سطح عادی، برتر و ویژه دستورالعمل معاینه فنی تهیه کردیم البته دستورالعمل عادی در گذشته هم وجود داشت که قدری تغییرات دادیم و مقداری سفت و سخت‌تر کردیم، برتر و ویژه را هم گذاشتیم برای اینکه تردد خودروها بتواند وسط شهرها اتفاق بیفتد و صرفا برای خودروهایی باشد که بتوانند آزمون‌های سخت‌تری را پشت سر بگذارند. این دستورالعمل‌ها را امسال در تهران فعال کردیم که در شهرهای دیگر هم باید راه‌اندازی شود.
وی درباره سوخت و استاندارد آن در کشور با اشاره به اینکه ۵۰ تا ۶۰ درصد نیاز کشور در زمینه سوخت با استاندارد یورو ۴ تولید می‌شود، افزود: برای سوخت گازوئیل با هماهنگی وزارت نفت و اداره راهداری تمام مسیرهای ترددی اصلی کشور را شناسایی کردیم و قرار شد بعد از آن در تمام جایگاه‌های عرصه سوخت این مسیرها و مبادی ورودی به کلانشهرها سوخت با استاندارد یورو ۴ عرضه شود تا کامیون‌هایی که قرار است از این مبادی وارد شهرها شوند سوخت استاندارد دریافت کنند که اجرای آن تاثیر زیادی بر کاهش آلودگی هوا داشت.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: همچنین با همکاری وزارت نفت و شرکت کنترل و پایش کیفیت هوا، تمام پمپ بنزین‌های مسیرهای اصلی و داخل کلانشهرها را هم از لحاظ بنزین و هم گازوئیل به طور مداوم و گسترده پایش و نمونه‌ها را به صورت مستقل برای آزمایشگاه‌های معتمد ارسال می‌کردیم و این گزارش ها ماهانه به وزارت نفت ارسال شد و خوشبختانه وزارت نفت نیز کنترل و پایش‌های خود را تقویت کرد.
وی اظهار داشت: بنابراین توانستیم سال گذشته حدود ۸۵ درصد سوخت به ویژه گازوئیل که در کلانشهرها و مسیرهای اصلی پخش می‌شوند را استاندارد کنیم البته این به آن مفهوم نیست که ۱۵ درصد دیگر گازوییل‌هایی با حدود ۸ هزار PPM گوگرد باشند بلکه زیر ۲۰۰ تا ۲۵۰ PPM گوگرد هستند و شاید در مواردی خیلی استثنا شاید گوگرد در گازوییل خیلی بالا بود، بنابراین می توانیم بگوییم اقداماتی مانند معاینه فنی، کنترل نظارت بر سوخت و اتصال سامانه معاینه فنی خودروهای سنگین به سیمفا موجب کاهش آلودگی هوا و کاهش روزهای آلوده شده است، همچنین یکپارچه شدن معاینه فنی موجب شد حدود یک میلیون مراجعه بیشتر به مراکز معاینه فنی داشته باشیم.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: پلیس راهور نیز بسیار کمک کرد و از آذرماه سال گذشته معاینه فنی را سفت و سخت‌تر گرفت و نظارت‌ها را جدی‌تر کرد و این باعث شد که سال گذشته بتوانیم بگوییم ۵۰ درصد بهبود وضعیت آلودگی هوا به این اقدامات اجرایی و نظارتی در بخش‌های مختلف برمی‌گردد.
وی گفت: یکی دیگر از پروژه‌های اصلی سازمان حفاظت محیط زیست تمرکز بر ساماندهی موتورسیکلت‌های فرسوده است، موتوسیکلت یک کلاف است به این معنا که کلاف اول این است که تعداد زیادی فرسوده هستند و نیروی انتظامی باید آنها را جمع کند که به دلایلی این کار را انجام نمی‌دهد یک علت جدی، کمبود پارکینگ برای جمع‌آوری و نگهداری موتورسیکلت‌های فرسوده است زیرا تمام پارکینگ‌ها مملو از موتورسیکت‌های فرسوده و اسقاطی است که صاحبان آنها به دنبالشان نیامده‌اند و همانجا تلنبار شده‌اند و دیگر پارکینگ‌ها اجازه نمی‌دهند موتورسیکلت جدید وارد شود.
وی افزود: بنابراین باید برنامه‌ریزی می‌کردیم که این موتورسیکلت‌ها از پارکینگ‌ها تخلیه شوند تا جا خالی شود یعنی باید روند اسقاط را اجرا می‌کردیم تا با تخلیه شدن پارکینگ‌ها پلیس بتواند با متخلفان موتورسیکلت‌سوار و یا موتورسیکلت‌های فرسوده برخورد و آنها را از مدار بهره‌برداری خارج کند بنابراین عمده پیگیری‌ها به سمت موارد حقوقی و قانونی این مساله سوق پیدا کرد تا اینکه ببینیم چگونه می‌توانیم این موتورسیکلت‌ها را که دست نهادهای دولتی نیست و در اختیار ستاد اجرایی حضرت امام (ره) است را اسقاط و به نحوی از مدار خارج کنیم.
تجریشی ادامه داد: اجرای این کار مستلزم این است که برگه اسقاط را داخل کشور ارزشمند کنیم، متاسفانه چون واردات خودروی جدید به داخل کشور انجام نمی‌شود و برگه اسقاط هم فقط برای واردات خودرو در نظر گرفته شده بود و اکنون که دیگر واردات نیست، پس این برگه هم ارزش اقتصادی خود را از دست داد بنابراین سراغ راهکارهایی رفتیم که این برگه اسقاط را ارزشمند کنیم و بر همین اساس، مکاتباتی با بخش‌های مختلف انجام دادیم که این برگه بتواند ارزش بالاتری داشته باشد که دارنده موتورسیکلت با فروش یا اسقاط کردن و گرفتن پول بتواند موتورسیکلت جدید بخرد و همچنان در این مسیر در حال رایزنی و پیگیری هستیم.
وی درباره چگونگی ارزش‌گذاری برگه اسقاط توضیح داد: برای برگه اسقاط معادل‌سازی شده بود، مثلا اگر فردی بخواهد یک کامیون وارد کشور کند باید برای ۲۴ خودرو برگه اسقاط بگیرد یعنی باید ۲۴ خودروی فرسوده را اسقاط کند، یا واردات یک خودرو معادل اسقاط ۷ موتورسیکلت است، اما چون این روند فقط برای واردات تعریف شده بود اکنون با توقف واردات، برگه اسقاط نیز از ارزش افتاد که برای ارزشمند کردن دوباره آن نیازمند راهکارهایی هستیم و روش‌های مختلفی را در دولت و جلسه شورای عالی محیط زیست مطرح کردیم که یکی از آنها این است که برگه اسقاط شامل واردات قطعات خودرو نیز بشود.
تجریشی افزود: دیگر اینکه مثلا اگر یک شهر مشکل آلودگی هوای ناکس که از موتورسیکلت تولید می‌شود، داشته باشد، پیشنهاد دادیم صنعت به جای پرداخت عوارض آلایندگی، برگه اسقاط بخرد و با این کار سعی داریم برای برگه اسقاط ارزش قائل شویم و تقاضا برای آن ایجاد کنیم، چون برگه اسقاط موتورسیکلت و خودرو به واردات خودرو وصل شده بود با قطع واردات تمام این چرخه به هم ریخت که داریم سعی می‌کنیم آن را دوباره ساماندهی کنیم.
وی گفت: بر این اساس برنامه ما این است که معادل ۲۵ هزار دستگاه موتورسیکلت رسوبی در پارکینگ‌های ستاد اجرایی حضرت امام (ره)، با تامین منابع مالی و کمک سازمان برنامه بودجه و بودجه، شهرداری و موتورسیکلت‌سازان آنها را از مدار خارج و به انژکتوری و یا برقی تبدیل کنیم.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: کارها به سختی انجام می شود اما مهم این است که قفل شکسته شود و بتوانیم ۲۵ هزار موتورسیکلت را اسقاط و مدل‌های تامین مالی را فراهم کنیم تا دولت بتواند به ورود موتورسیکلت‌های انژکتوری به بازار و خروج کاربراتوری‌ها کمک کند، در این راستا با نهادهایی که کار اسقاط انجام می‌دهند جلساتی داشتیم آنها قبول کردند که منابع مالی بیاورند.
وی درباره مهلت یک ساله وزارت صمت از دولت برای متوقف نکردن تولید و شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های کاربراتوری و تولید ۱۰ درصد محصولات به صورت برقی گفت: این مهلت یک ساله در حال اتمام است، احساس می‌کنم موتورسیکلت‌سازان هم به این جمع‌بندی رسیده‌اند که باید بیشتر همراه مردم باشند بنابراین دیگر به راحتی نمی‌گویند که می‌خواهیم موتورسیکلت کاربراتوری تولید کنیم خودشان نیز به دنبال خروج این نوع محصولات از بازار هستند، برداشت من این است حتی اگر بخواهند یک سال دیگر هم تمدید کنند قطعا در دولت با مقاومت بیشتری مواجه می‌شوند چون بهانه آنها وضعیت اقتصادی بود و در این یک سال مهلتی که گرفتند هیچ اقدامی انجام ندادند تا در این چرخه تسریع شود.
تجریشی درباره ایمنی و استانداردهای زیست محیطی خودروهای تولید داخل نیز اظهار داشت: در زمینه خودرو دو بحث داریم؛ یکی ایمنی و دیگری استانداردهای زیست محیطی است که استانداردهای زیست محیطی را به طور مداوم کنترل می‌کنیم، از کارخانه‌ها به صورت سرزده بازدید می‌کنیم و قطعات و موتورها را پلمپ کرده در آزمایشگاه‌های استاندارد مورد تست و ارزیابی قرار می‌دهیم.
وی افزود: مشکلی که بسیاری از خودروهای ما از جمله پراید، دارند ایمن نبودن آنها است، بالاترین نرخ مرگ و میر متعلق به پراید است و چون خودرویی است که قشر ضعیف‌تر هم استفاده می‌کنند آمار تلفات بالا است، طبق آمارها تقریبا ۳.۲ تا ۳.۸ دهم نفر در هر تصادفی که توسط پراید صورت می‌گیرد مرگ و میر و مجروحی داریم، نیروی انتظامی اعلام کرد که از لحاظ ایمنی بر خودروسازان فشار می‌آورد و وزارت صمت نیز قول داده که تولید پراید را سال آینده متوقف کند البته این دلیل بر این نیست که سایر خودروها به لحاظ استانداردهای زیست محیطی و ایمنی قابل قبول هستند.
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: چون معاینه فنی خودروها از بعد از ورود به خیابان، چهار سال شده است از این رو تا این زمان نمی‌توانستیم به آلاینده بودن خودرویی پی ببریم بنابراین بحث معاینه فنی برتر را مطرح کردیم که آمارها نشان می‌دهد خودروهای زیر ۴ سال که موفق به پاس کردن معاینه فنی برتر نشدند بیشتر از نیمی از آنها پراید بوده است یعنی استانداردهای زیست محیطی را حتی زمان خروج از کارخانه هم رعایت نمی‌کنند بنابراین به نظر می‌رسد که این خودرو باید از مدار تولید خارج شود.
وی درباره معاینه فنی برتر گفت: طبق قانون، خودروهای نو (صفر کیلومتر) تا چهار سال از اخذ معاینه فنی معاف هستند، اما این معافیت به منزله داشتن معاینه فنی برتر (بر اساس ضوابط طرح ترافیک کاهش) نیست بلکه مالکان خودروهای نو نیز برای بهره‌مندی از تخفیف ۲۰ درصدی عوارض ورود به محدوده طرح ترافیک و زوج و فرد، باید نسبت به اخذ معاینه فنی برتر خودرو اقدام کنند. تفاوت اصلی معاینه فنی برتر با معاینه فنی عادی در نوع تست آلایندگی است، تست آلایندگی معاینه فنی برتر به صورت سخت‌گیرانه‌تر انجام می‌شود، همچنین در معاینه فنی عادی خودرو در حالت درجا معاینه می‌شود اما در معاینه برتر خودرو حرکت می‌کند و در آن زمان آلاینده اندازه‌گیری می‌شود.