به گزارش ستاد ویژه فناوری نانو، در دو دهه گذشته تولید و استفاده از نانو مواد مهندسی شده در زمینه‌های مختلف مانند الکترونیک، پزشکی، تصفیه و صنعت مواد غذایی افزایش یافته است، نانومواد سنتزی ممکن است که به طور اجتناب‌ناپذیری وارد محیط‌های آبی شوند.
مطالعات مختلف نشان داده است که موجودات آبزی مانند ماهیان می‌توانند در معرض این نانومواد قرار گیرند، همچنین برخی مطالعات در سطح جهانی نشان داده‌اند که نانومواد سنتزی تخلیه شده در محیط‌های آبی می‌توانند در بخش‌های مختلف بدن آبزیان تجمع یافته و در زنجیره غذایی از طریق تغذیه از یک موجود زنده به موجود زنده دیگر منتقل شوند، از این رو بررسی امکان و میزان تجمع نانوذرات در بافت آبزیان حائز اهمیت است.
مهرداد سرخیل، استادیار گروه شیلات دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی مشهد، با اشاره به پلانکتون‌ها به عنوان پایین‌ترین حلقه زنجیره غذایی در محیط آبی به تشریح اهداف دنبال شده در این طرح پرداخت گفت: در ساده‌ترین حالت ممکن، آلاینده‌ها در بدن پلانکتون‌ها تجمع می‌یابند و سپس این پلانکتون‌ها مورد مصرف خوراکی دیگر آبزیان همچون ماهی‌ها قرار می‌گیرند و آلاینده از این طریق وارد بدن آن‌ها می‌شود.
وی افزود: هدف از این مطالعه بررسی امکان انباشت زیستی نانوذرات اکسید مس در یک گونه زئوپلانکتون به نام آرتمیا بود و به دنبال آن امکان انتقال ذرات مس تجمع یافته در بدن آرتمیا به بدن یک گونه ماهی مورد ارزیابی قرار گرفته است.
سرخیل ادامه داد: این مطالعه و مطالعات از این دست به درک بهتر برخی اثرات نانومواد سنتزی وارد شده به اکوسیستم‌های آبی کمک می‌کند.
این محقق افزود: در این مطالعه اثرات سمیت نانومواد (نانوذرات اکسید مس در اینجا) مورد بررسی قرار گرفت. در واقع این کار یک مطالعه نانوسم‌شناسی (nanotoxicology) بود. نانو مواد به دلیل دارا بودن ویژگی‌های خاص فیزیکی و شیمیایی، اثرات سمی خاص و متفاوتی نیز از خود نشان می‌دهند.
در این طرح ابتدا خواص فیزیکی و شیمیایی نانوذرات مس مورد بررسی قرار گرفته است، در ادامه زئوپلانکتون آرتمیا در معرض غلظت‌های مختلف نانوذرات اکسید مس قرار گرفت و میزان انباشت زیستی مس در بدن آن با استفاده از دستگاه جذب اتمی سنجش شد، سپس از آرتمیای آلوده شده به نانوذرات اکسید مس برای تغذیه ماهیان سیچلاید گورخری استفاده شده و میزان انباشت زیستی مس در بدن آن‌ها نیز با استفاده از دستگاه جذب اتمی سنجیده شده است. در نهایت نرمال بودن داده‌ها با استفاده از آزمون Kolmogorov-Smirnov بررسی‌شده و اختلافات آماری بین داده‌ها با استفاده از آزمون ANOVA ارزیابی شده است.
نتایج حاکی از تغییر پارامترهای رشد ماهی تغذیه کننده پلانکتون‌های آلوده به نانوذرات مس است. همچنین این ماهی‌ها بعد از گذشت یک دوره ۲۱ روزه پاکسازی قادر به دفع کامل نانوذرات مس نبوده‌اند.
این پژوهش حاصل تلاش‌های مهندس طیبه نعمتی دانش‌آموخته کارشناسی ارشد رشته شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه کردستان، مهرداد سرخیل استادیار گروه شیلات دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی مشهد و سید علی جوهری دانشیار گروه شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه کردستان است.
نتایج این کار در مجله Environmental Science and Pollution Research به چاپ رسیده است.