پوشش گیاهی و جنگلی از مشخصه های بارز استان های شمالی ایران به ویژه گیلان است و کسی در اهمیت نگهداری آن به عنوان میراث کهن و طبیعی شکی ندارد اما طراحان و مهندسان طرح های عمرانی نظیر سدسازی و راه سازی برای مقرون به صرفه بودن و دستیابی سریع به هدف های پروژه، گاه مجبور به تدوین نقشه ای در مسیر اراضی جنگلی هستند و ضرر تخریب منابع طبیعی در اینگونه طرح ها، در مقایسه با فوائد و مزایا، بسیار ناجیز است و ناگزیر باید به آسیب قسمتی از مراتع یا قطع تعدادی درخت جنگلی تن داد اما همین امر، سرو صدای حامیان محیط زیست و دلسوزان به طبیعت را درمی آورد به طوری که گویی، هدف از نقشه مهندسان و اجرای طرح و پروژه، تخریب جنگل هاست.
اهمیت جنگل های شمال
جنگل‌های هیرکانی با ۲ میلیون و ۱۲۵ هزار هکتار مساحت و به قول برخی صاحب نظران با ۴۰ میلیون سال قدمت، به عنوان متراکم‌ترین ناحیه جنگلی و نماد فسیل‌های زنده در ساحل جنوبی دریای خزر، ۵۳ درصد استان مازندران، ۲۶ درصد استان گیلان و ۲۱ درصد استان گلستان را فرا گرفته و از آستارا در منتهی الیه غرب گیلان تا گلیداغ در شرق گلستان به طول ۸۰۰ کیلومتر و با عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر گسترده شده است.
در روز ۱۴ تیر ۱۳۹۸ در چهل و سومین اجلاس کارگروه میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) که در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد، مناطقی از جنگل‌های هیرکانی یا جنگل‌های شمال، تحت نام میراث طبیعی ایران، با تأیید اتحادیه بین‌المللی حفاظت طبیعت (آی یو سی ان)، در فهرست میراث جهانی ثبت شد.
این رویداد مهم بر اهمیت و ضرورت صیانت از این منابع عظیم خدادادی افزوده و از آنجائیکه حفاظت طبیعت رسالتی همگانی است، وظیفه مردم را از بعد عمومی و تکلیف متولیان امر و حامیان محیط زیست را از منظر خصوصی سنگین‌تر کرده است.
دغدغه فعالان محیط زیست
حامیان منابع طبیعی و جنگل ها دغدغه ای جز حفظ این میراث طبیعی ندارند و هر گونه تخریب اراضی جنگلی را جفایی بزرگ در حق طبیعت می شمارند و اغلب آنها به اصطلاح، فقط نیمه خالی لیوان را می بینند و اعتقاد دارند که با اندکی تامل و محاسبه بیشتر، امکان اجرای طرح در خارج از محدوده اراضی ملی و جنگل ها وجود دارد و هرگز نباید خدشه ای به سیمای طبیعت وارد شود.
اینگونه منتقدان به اراضی جنگلی، سیل های ویرانگر فروردین ماه ۱۳۹۸ در چند استان ایران را از عواقب تخریب جنگل ها و بی توجهی به منابع طبیعی می دانند و البته حق هم دارند اما در این میان نباید تر به آتش خشک بسوزد و باید حساب طرح ها و پروژه های مهم و کارشناسی شده، با عملیات های عمرانی آسیب زا به جنگل جدا شود.
از ۱۴ هزار کیلومتر مربع مساحت گیلان، حدود ۵۶۵ هزار هکتار را جنگل تشکیل می دهد و یکی از مهمترین اراضی جنگلی و طبیعی این استان در کوهستان حیران و حواشی محور آستارا به اردبیل است که از دهه های گذشته به علت جاده سازی بین دو استان گیلان و اردبیل و ساخت و ساز ویلاها در گردنه زیبای حیران گیلان، ناگزیر بخش هایی از توده های جنگلی از بین رفته است و فعالان محیط زیست همیشه به بلند شدن صدای لودرها و برش درختان در تعریض محور آستارا - اردبیل معترض هستند.
امام جمعه آستارا تماشای از ریشه درآمدن درختان سبز و تنومند در حاشیه گردنه حیران را ناراحت کننده خواند و با ارزشمند شمردن طبیعت جنگلی و کوهستانی این شهرستان، صیانت بیشتر از مواهب الهی را متذکر شد.
حجت الاسلام کاظم حافظ نیا گفت: توسعه و تعریض راه های مواصلاتی امری اجتناب ناپذیر است اما این کار باید با ملاحظات بیشتر، توجه جدی به دغدغه حامیان محیط زیست و توأم با حفاظت اراضی جنگلی و مرتعی صورت گیرد.
وی افزود: بسیاری از کشورهای جهان برای نگهداری طبیعت سخت گذر و جنگلی خود، حساسیت های زیادی اعمال می کنند و هرگز به شکل و حالت طبیعی جنگل دست نمی زنند و باید پیچ و خم گردنه حیران گیلان نیز به عنوان نمادی از زیبایی های این استان، حفظ و به تخریب کوه و جنگل پایان داده شود.
امام جمعه آستارا اظهار کرد: با اینگونه برداشت و برش کوه و قطع درختان در کوهستان و منطقه گردشگری حیران، به طور کامل مخالف هستم و معتقدم آنجا که حذف پیچ و خم جاده به حذف کوه و کمر منجر می شود، باید کار را متوقف و پیچ و خم را حفظ کرد.
حافظ نیا ادامه داد: اگر بنا باشد با حذف پیچ و خم ها و تعریض و تسطیح مسیر برای تسریع عبور و مرور، درختان و مناظر طبیعی حیران از بین برود، منطقه حیران امتیاز گردشگرپذیر بودن را از دست خواهد داد.
سید رضا میر نظری از اعضای سازمان مردم نهاد حامی طبیعت در آستارا گفت: مشاهده قطع درخت و برش مرتع در هر کجای جنگل، دردآور و اگر برای اجرای طرح و پروژه عمرانی هم باشد، ناراحت کننده است.
وی افزود: هر چند بشر برای توسعه و آبادانی شهرها و روستاها ناگزیر به دستبرد در طبیعت است، اما همین حق دخل و تصرف، باعث نابودی جنگل ها شده و بسیاری از توده های جنگلی که روزگاران قدیم در کوهستان های گیلان مشاهده می شد، اکنون به زمین خالی و بدون پوشش گیاهی تبدیل شده است.
مسئولان اجرایی: حامیان محیط زیست فقط نیمه خالی لیوان را نبینند
فرماندار آستارا با اشاره به اهمیت درخت و جنگل، اجرای برخی طرح ها و پروژه های عمرانی را برای توسعه و آبادانی بیشتر این شهرستان ضروری می داند و دقت نظر و توجه حامیان محیط زیست را به این مهم خواستار است.
حسن رستم زاد گفت: من و سایر مسئولان آستارا هم حامی طبیعت و دوستدار محیط زیست هستیم و هرگز به تخریب اراضی ملی راضی نخواهیم بود اما اهمیت طرح های عمرانی جای خود را دارد و هنگامی که مصالح فنی، مهندسی و منطقه ای اجرای طرح و پروژه ای را در اراضی ملی ایجاب کند، قطع چند درخت را نباید به منزله تخریب طبیعت عنوان کرد.
وی ادامه داد: فعالان محیط زیست و سازمان های مردم نهاد حامی طبیعت، توجه داشته باشند که اگر خواهان توسعه و عمران بیشتر و در حد انتظار مردم هستیم، باید به قطع چند درخت یا برش قسمتی از مرتع راضی باشیم و با تامل در نتایج مثبت و هدف های عام المنفعه طرح ها، در مقابل اجرای آنها نایستیم.
وی بیان کرد: همراهی مردم و طرفداران محیط زیست با طرح های عمرانی ضرورت دارد و این حساسیت ها باید به موقع و به اندازه باشد و خدای نکرده با واکنش های احساسی، روند پیشرفت فیزیکی طرح ها کند نشود و سنگی در برابر چرخ توسعه قرار نگیرد.
فرماندار آستارا افزود: اگر در عرصه های طبیعی غرب گیلان و شهرستان آستارا در نتیجه اجرای طرح های عمرانی و زیرساختی، چند درخت قطع می شود، طرفداران طبیعت یقین داشته باشند که مجوز قطع تک تک آنها از دستگاه های مرتبط استانی و شهرستانی اخذ شده است و این کار هرگز بدون مطالعه و پشتوانه علمی انجام نمی گیرد.
بابک باستانی بخشدار مرکزی آستارا نیز اظهار کرد: بخش قابل توجهی از مسیر گردنه حیران و محور ارتباطی آستارا و اردبیل، از نقطه صفر مرزی می گذرد و جاده به طور دقیق از یک طرف به مرز و از سوی دیگر به کوهستان یا دره منتهی است و برای تعریض مسیر، چاره ای جز برش و برداشت قسمتی از کوه وجود ندارد.
وی ادامه داد: اغلب به دنبال بارندگی ها گل و لای و سنگ از کوهستان جدا شده و بر جاده می ریزد و راهداران هنگام برداشت آن موانع، قسمت هایی از صخره و کوه را نیز برش می دهند تا ریزش و رانش ادامه نداشته باشد و این کارها و خدمات، نباید از منظر حامیان طبیعت به عنوان تخریب اراضی ملی قلمداد شود.
نتیجه گیری و راهکار جبرانی
بی شک اهمیت و هدفگذاری طرح ها و پروژه های عمرانی، آسیب جزئی و به اصطلاح تعدی آنها به اراضی ملی را توجیه می کند و بسیاری از عملیات های عمران و توسعه در محدوده های جنگلی اجتناب ناپذیر است اما با اقدامات جبرانی می توان، از آلام وارده به طبیعت کاست و بین درختان و مراتع تخریب شده و فضاهاس سبز و جنگل های دست کاشت توازن ایجاد کرد.
از سوی دیگر باید واکنش فعالان محیط زیست را محترم بشماریم و حساسیت افکار عمومی و دوستداران طبیعت به قطع درختان را به عنوان نمایش دغدغه ملی در قبال میراث طبیعی کشور، ارزشمند بداریم و با لحاظ جایگاه منابع طبیعی و اهمیت عمران و آبادانی، راهی میانه و سنجیده را پیش بگیریم تا آب موافقان و منتقدان طرح های عمرانی در اراضی ملی و جنگلی به یک جو هدایت شود.
به نظر می رسد اجرای طرح های زراعت چوب و جنگل های دست کاشت راهکاری برای جبران آسیب های وارده به منابع طبیعی باشد و دستگاه های دولتی و غیردولتی مجری طرح ها در اراضی ملی و جنگلی به ازای هر مقدار تخریب جنگل و قطع درخت، در اطراف همان منطقه به ایجاد جنگل دست کاشت و غرس درختان سازگار با طبیعت اقدام کنند تا توازنی بین پوشش سبز یا جنگلی از دست رفته و احیا شده ایجاد شود.
این ایده می تواند در همه عرصه های ملی آسیب دیده کشور اجرا شود و در استان گیلان نیز بر اساس برنامه ششم توسعه، باید ۶ هزار و ۶۰۰ هکتار از زمین های مستعد زراعت چوب برای توسعه سطح کشت درخت، واگذار شود و کارشناسان، حمایت های بیشتر از زارعان چوب را در تبدیل زمین های بایر به زراعت چوب موثر می دانند.
آرش فرزام صفت معاون امور اقتصادی استاندار گیلان نیز چندی پیش گفت: زراعت چوب برای تامین چوب آلات مورد نیاز، بخصوص در حوزه صنایع و همچنین برای توسعه فضاهای جنگلی موثر است و دولت بر اجرای این طرح ها تاکید دارد.
بنابراین منتقدان طرح های عمرانی در اراضی ملی و جنگلی با مشاهده زراعت چوب، درختکاری و اجرای جنگل های دست کاشت در محدوده ساخت و سازها، نفس راحتی خواهند کشید و مجریان پروژه های عمرانی را با خود همدرد و همنوا خواهند یافت.
بندر مرزی آستارا با ۹۱ هزار نفر جمعیت در منتهی الیه غرب استان گیلان و همسایگی جمهوری آذربایجان واقع شده و کوهستان حیران آن با گردنه ای زیبا، از نقاط گردشگرپذیر آن است.
گزارش از عیسی پاشاپور
7124