هفته‌ای نیست که خبری از خشونت علیه کادر درمان منتشر نشود. خشونت علیه پرستاران، کادر پزشکی و به خصوص نیروهای اورژانس اتفاقی است که باید منشا آن را جست و جو کرد. یعنی اگر قرار است همواره از نگاه بیمار به وضعیت بهداشتی و درمانی و نظام سلامت نقد وارد کرد، بی انصافی است که آن طرف ماجرا را نادیده گذاشت و به خشونت‌ها علیه کادر درمان بی اعتنا بود.
این در شرایطی است که اول باید ریشه این خشونت‌ها را واکاوی کرد و بعد به این پرداخت که نظام سلامت چه راهکاری برای مقابله و پیشگیری از این مشکل دارد. هرچند به نظر می رسد این ماجرا چیزی فراتر از توان نظام سلامت باشد و ریشه های آن گسترده تر است.
آمار دقیقی از خشونت علیه کادر درمان وجود ندارد
مریم حضرتی، معاون پرستاری وزارت بهداشت نیز درباره خشونت علیه پرستاران و کادر درمانی به خبرنگار سلامت ایرنا می‌گوید: آمار دقیقی در رابطه با خشونت علیه کادر درمان و به خصوص پرستاران وجود ندارد و میزان و نوع خشونت نیز متفاوت است. امکان دارد برخورد لفظی تند را خشونت بدانیم و همچنین مشت زدن هم خشونت است. حتی در جهان هم آمار دقیقی در این رابطه وجود ندارد، اما هر ماه حداقل یک تا دو مورد از خشونت علیه کادر درمانی گزارش می شود.
وی ادامه می دهد: پرستاران معمولا نفر اول مواجهه با بیمار هستند و گاهی بیمار از جای دیگری عصبانی است و این موارد را به شکل خشونت بروز می دهد.
علی رضا عسگری، مدیرکل دفتر نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت هم در این رابطه به خبرنگار سلامت ایرنا گفت: گزارش خشونت ها علیه کادر درمان به قسمت های مختلفی از جمله حراست ها، بازرسی های دانشگاه های علوم پزشکی و حوزه نظارت بر درمان منعکس می شود و حتی بسیاری از این موارد اصلا گزارش نمی شوند. در نتیجه آمار مشخصی در این رابطه به شکل جمع بندی شده وجود ندارد.
خشونت را از همه زوایا بررسی کنیم
مهدی پرستار یکی از بیمارستان‌های پایتخت است. او درباره یکی از ریشه‌ها و علت‌های بروز این خشونت‌ها می‌گوید: یکی از دلایل این خشونت‌ها و درگیری‌ها با کادر درمان و به خصوص پرستاران، این است که بیماران و همراهان آنها در بسیاری از موارد اطلاعی از اختیارات پرستاران ندارند. به طور مثال بیمار درد دارد و همراه بیمار جهت دریافت مسکن به ایستگاه پرستاری مراجعه می کند و بعد پرستار به دلایل شرایط بیمار می گوید که باید دارو را پزشک تجویز کند. در این شرایط نحوه رفتار و بیان پرستار بسیار اهمیت دارد، زیرا ممکن است باعث تحریک همراه بیمار شود و درگیری لفظی و از آن بدتر، درگیری فیزیکی اتفاق بیفتد.
این پرستار معتقد است که باید برخی مسائل به بیمار و همراه او توضیح داده شود تا از وقوع درگیری های لفظی و فیزیکی جلوگیری کرد. وی ادامه می دهد: در این وضعیت اگر به همراه بیمار توضیح داد که به دلیل شرایط بیمار باید این دارو را حتما با تجویز پزشک مصرف کند و در غیر این صورت ممکن است مشکلی برای بیمار ایجاد کند، قطعا نتیجه بهتری کسب می شود. بنابراین بهتر است که علاوه بر آرامش بخشیدن به بیمار و همراه او، روی نحوه برخورد و کلام پرستاران و کادر درمان هم کار کرد. زیرا اگر به دنبال پیشگیری از خشونت علیه کادر درمان هستیم، باید این مشکل را از همه زوایا بررسی کنیم.
رد پای مسائل اقتصادی و اجتماعی
اباذر اشتری، جامعه شناس معتقد است که ریشه بسیاری از این خشونت ها در مسائل اقتصادی و اجتماعی نهفته است. او به خبرنگار سلامت ایرنا می‌گوید: خشونت به دو گونه تقسیم بندی می‌شود. اول اینکه ممکن است ریشه آن در مسائل و عوامل فردی باشد و دوم اینکه ریشه آن در عوامل اجتماعی است. مسائل فردی مثل اینکه افراد ممکن است دچار افسردگی، دو شخصیتی یا پارانویا باشند و اگر در شرایط خاصی قرار بگیرند، ممکن است عصبانی شوند و دست به خشونت بزنند. موضوع اساسی، شرایط اجتماعی است و باید ببینیم شرایط به چه شکل اتفاق می‌افتد که فرد برای بروز خشونت آماده می‌شود. گاهی افراد در جمع یا گروهی قرار می‌گیرند و ناخودآگاه همرنگ جماعت می‌شوند.
اشتری ادامه می دهد: بروز خشونت علیه کادر درمان ممکن است نه فردی باشد و نه اینکه در گروهی قرار گرفته باشد. در این زمینه می توان چند نظریه مطرح کرد و بر اساس تحقیقات مشاهده می کنیم که وقتی فرد از شرایط زندگی خود مثل اقتصادی و اجتماعی ناراضی است، امکان دارد این خشونت را بروز دهد.
عضو هیات علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی می گوید: مشکلات مختلف اقتصادی و اجتماعی، در هنجارشکنی ها نمود پیدا می کند. به طور مثال قانون گریزی در قانون های راهنمایی و رانندگی از جمله این موارد است. وقتی فرد از شرایطی که در آن قرار دارد، رضایت ندارد، با کوچک ترین کمی و کاستی که انتظارش را دارد، از کوره در می رود.
خشونت علیه کادر درمان در برخی استان‌ها بیشتر است
نکته جالب این است که بروز خشونت در مراکز درمانی و بیمارستان ها در برخی استان ها بیشتر از سایر جاهاست. عسگری، مدیرکل دفتر نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت در این رابطه به خبرنگار سلامت ایرنا گفت: فراوانی خشونت علیه کادر درمان در جاهای مختلف کشور متفاوت است و به نظر می‌رسد مسائل فرهنگی و اجتماعی در این زمینه تاثیر دارد. به طور مثال این مشکل در یزد کمتر و در استان‌هایی مثل لرستان، خوزستان و گلستان بالاتر است. باید بررسی کرد که چرا در برخی استان‌ها میزان خشونت علیه کادر درمان بالاتر است. این مسائل به کار فرهنگی بیشتری نیاز دارد و به طور مثال باید میزان توقع بیمار و همراه او را در نظر گرفت.
عسگری بیان کرد: گاهی این خشونت‌ها و درگیری‌ها در مراجعه اورژانس ۱۱۵ بر بالین بیمار یا مصدوم و گاهی در بیمارستان‌ها اتفاق می‌افتد و یک دغدغه مهم محسوب می شود. در بسیاری از مواقع، تکنسین های اورژانس ۱۱۵ مورد حمله قرار می گیرند، اما بسیاری از رسانه ها به این موضوع نمی پردازند و منعکس نمی شود.
واکنش نظام سلامت در برابر خشونت‌ها
این در شرایطی است که نظام سلامت قادر نیست شرایط اقتصادی یا اجتماعی جامعه را به شکلی کنترل کند که از بروز این خشونت ها پیشگیری کند. نقش نظام سلامت در این زمینه چیزی جز ارائه آموزش های عمومی به مردم و آموزش های تخصصی به کادر درمان است.
اشتری، جامعه شناس در این رابطه می گوید: نظام سلامت یا اورژانس تنها کاری که در این زمینه می تواند انجام دهد، این است که همراهی و همدلی بیشتری با افراد داشته باشند. مهم ترین مشکل ما در این زمینه، این است که وقتی می خواهیم مشکلی را حل کنیم، طرف مقابل را هدف می گیریم. هیچ وقت دانشگاه های علوم پزشکی برای دانشجویان پزشکی یا پرستاری، دو واحد جامعه شناسی یا مردم شناسی در نظر نمی گیرند. وقتی فرد در نوک پیکان نظام سلامت و در اورژانس ۱۱۵ کار می کند، باید فرهنگ اقوام مختلف را بشناسد.
خدشه دار کردن اعتماد عمومی به کادر درمان و افزایش خشونت‌ها
موضوع دیگری که در زمینه بروز خشونت علیه کادر درمانی موثر است، خدشه دار کردن اعتماد عمومی نسبت به پزشکان و کادر درمانی است. بحثی که در بسیاری از موارد مانند موضوع کارتخوان، یک مطالبه عمومی و قانونی است، اما از آن طرف ممکن است ذهنیت عموم را به نوعی خدشه دار کند و در بروز خشونت ها موثر باشد.
اشتری در این زمینه می گوید: این موضوع قطعا تاثیر دارد. شاخص سرمایه اجتماعی بر اساس آخرین مطالعه انجام شده در کشور حدود ۳۰ درصد است. سرمایه اجتماعی یکی از مهم ترین مولفه ها است تا بتوان روابط مردم را پیش بینی کرد و شکل داد. این موضوع چند زیرشاخه دارد که اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و پیوند اجتماعی از جمله این موارد است.
این جامعه شناس ادامه می دهد: وقتی مولفه های سرمایه اجتماعی از جمله اعتماد اجتماعی خدشه دار می شود، هیچ شخصی از آسیب در امان نخواهد بود.
عسگری، مدیرکل دفتر نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت هم در این زمینه بیان کرد: گاهی جو به سمتی می رود تا نظام ارائه خدمت محکوم شود. به هر حال وقتی اعتماد مردم نسبت به کادر درمانی خدشه دار می شود و آسیب می بیند، اصلاح این اعتماد بسیار دشوار خواهد بود.
بحرانی‌ترین بخش بیمارستان، اورژانس است
معمولا خشونت‌ها علیه کادر درمان در بخش اورژانس بیمارستان‌ها بیشتر اتفاق می‌افتد. قسمتی از بیمارستان که بیمار یا همراه او شرایط چندان مساعدی از لحاظ روانی ندارد و نگرانی برای بیمار پررنگ‌تر است.
معاون پرستاری وزارت بهداشت در این رابطه می‌گوید: در بخش اورژانس بیمارستانی خیلی دقت می‌شود که از پرستاران با تجربه استفاده کنیم، اما به هر حال این موضوع رخ می‌دهد. زیرا بیماران یا همراهان آنها گاهی توقع بالایی دارند و ممکن است خواسته‌های آنها برآورده نشود و به همین دلیل عصبانی شوند و دست به خشونت بزنند.
وی ادامه می‌دهد: این مسائل بیشتر در بخش اورژانس بیمارستان‌ها اتفاق می‌افتد، زیرا این بخش، بحرانی‌ترین قسمت بیمارستان است. گاهی به بیمار حق می‌دهیم، زیرا در شرایط بحرانی شدیدی قرار دارد و تاب آوری ندارد. در نتیجه از لحاظ پزشک و پرستار تلاش می شود که با تجربه ترین نیروها در اورژانس حضور داشته باشند.
مدیرکل دفتر نظارت و اعتباربخشی امور درمان وزارت بهداشت معتقد است که وقتی امنیت کافی وجود نداشته باشد، نیروهای باتجربه ترجیح می دهند در اورژانس کار نکنند. عسگری در این رابطه گفت: اگر کادر درمان در اورژانس بیمارستان که خط اول درمان محسوب می شود، امنیت کافی نداشته باشند، حداقل اثر این است که نیروهای کارآمد و با تجربه دیگر در اورژانس خدمت نمی کنند و از طرفی در صورت نبود این امنیت، نمی توان سطح خدمت مطلوب را انتظار داشت.
تلاش می‌کنیم بستر را آرام کنیم
معاون وزیر بهداشت در پاسخ به این سوال که آیا می توان بازه زمانی را مشخص کرد که میزان این خشونت ها از آن زمان بیشتر شده است، گفت: خشونت علیه کادر درمان همواره وجود داشته و یک مشکل اجتماعی است. تلاش وزارت بهداشت این است که بستر ارائه خدمت را آرام کند تا بیماران احساس رضایت بیشتری داشته باشند.
حضرتی ادامه می دهد: البته در زمینه تاب آوری پرستاران و کادر درمانی نیز کار می شود. زیرا معنی پرستار، تاب آوری، عشق، صبوری و مقاومت است. پرستاران یا کادر درمانی خود را در معرض مشکلات قرار می دهند و به هر حال در مواجهه با مصدومان تصادفات، دچار آسیب های روحی می شوند.
آنچه در این زمینه اهمیت دارد، بالا بردن تاب آوری جامعه و البته کادر درمانی است. زیرا نظام سلامت به تنهایی قادر نیست مشکلات مختلف اجتماعی را برطرف کند و شاید کمترین سهم را در این زمینه داشته باشد، اما همانند آسیب های ناشی از تصادفات رانندگی، این نظام سلامت است که باید هزینه کم کاری سایر بخش ها و حوزه های اجتماعی را پرداخت کند. هرچند آمار دقیقی از خشونت علیه کادر درمانی وجود ندارد، اما بر اساس مشاهدات می توان افزایش این خشونت ها را نسبت به گذشته به خوبی دید و میزان اهمیت پویشی برای غربالگری سلامت روان جامعه را بیشتر از قبل احساس کرد.
گزارش از امیر پروسنان