در آیین بیل‌زنی که اختصاص به شهر خوسف دارد، گروهی از عزاداران با برهم زدن سر تعدادی بیل و با شعارهای حسین، حسین، حیدر، علی، به سوگواری شهدای کربلا می‌پردازند.
دراجرای این آیین هر یک از نفرات بیل بدست، دایره‌وار بیل‌ها را به هم چسبانده به طرف آسمان می‌گیرند و فریاد «یا علی» سر می‌دهند.
گروه دیگری از عزاداران نیز با حمل کجاوه‌ای بزرگ به عنوان نخل و نمادی از تشییع پیکر مطهر حضرت امام حسین (ع) و کجاوه یا گهواره‌ای کوچکتر به نشانه تشییع پیکر پاک طفل شیرخوار آن حضرت، نوحه‌سرایی کرده و تالم و تاثر شیفتگان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) را آشکار می‌سازند.
نخل کوچک جلوی نخل بزرگ و دسته‌های بیل‌زنی، سینه‌زنی و زنجیرزنی هم در جلو آنها به طرف محل موسوم به قتلگاه حرکت می‌کنند و در بین راه هیات و دسته دیگر بیل زنی و نخل‌گردانی به استقبال آنها می‌آیند.
در این زمان دسته‌های بیل‌زنی بیل می‌زنند و نخل‌ها را مقابل میدان قتلگاه به حال دویدن می‌گردانند.
پس از این آیین نخل‌ها را به زمین گذاشته و بعد نخل هیات دیگر را به همین ترتیب به قتلگاه می‌آورند.
ریش سفیدان شهرستان خوسف هم نقل می‌کنند، آیین بیل زنی نوعی شبیه‌سازی از طایفه کار « بنی اسد» در صحرای کربلا است که پس از سه روز و سه شب پیکر شهدا را با بیل و یا ابزاری دیگر به خاک سپردند.
آنان معتقدند، در آیین بیل‌زنی، عزاداران علاوه بر تجسم دفن شهدا می‌خواهند به این طریق چکاچک و سر و صدای به هم خوردن شمشیر و اسلحه در آن زمان را با برخورد سر بیل‌ها مجسم سازند.
به گفته آنان این آیین قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارد و توسط ملا علی‌اکبر خوسفی بنیانگذار حوزه علمیه خوسف نهادینه شده و کشاورزان و مردم شهرستان خوسف به این رسم بهای زیادی می‌دهند.
مردم محلی می‌گویند: این آیین در سال ۱۳۲۷ شمسی ممنوع و برگزار نشد ولی پس از مدتی دوباره به مرحله اجرا درآمد.
علاوه بر نوحه‌خوانی، زنجیرزنی، سینه‌زنی و برپایی آیین عزاداری روز عاشورا در خوسف، تعزیه و شبیه گردانی‌های متعددی نیز در اغلب روستاهای این بخش برپا می‌شود.
در این آیین، شبیه‌گردانان با آموخته‌هایی که نسل به نسل از پیشینیان کسب کرده‌اند، همراه با ذوق و ابتکارات خاص خود صحنه‌هایی از نبرد حماسه‌سازان و تشنه لبان فرات عشق را به نمایش گذاشته و با اعلام دلبستگی به مکتب انسان‌ساز اسلام و خاندان اهل بیت عصمت و طهارت (ع) از دلیری و وفاداری یاران حضرت امام حسین(ع) تجلیل می‌کنند.
آیین بیل زنی به شماره ۵۰۸ شهریورماه ۹۱ در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
9893 * 6054