آنچه بیش از همه پیرامون سابقه درخشان شهر قم در اقامه عزای حسینی خودنمایی می‌کند، برپایی مجالس سوگواری با نمادها و آیین‌های سنتی و اجرای نمایش تعزیه در مناطق مختلف این شهر مقدس و روستاهای اطراف آن است.
نشان دادن حزن و اندوه در مصائب سید و سالار شهیدان با به‌کارگیری نمادهای مختلف و برگزاری مجالس سوگواری امام حسین(ع)در قم قدمتی بسیار طولانی دارد و هم‌اکنون نیز بسیاری از این مجالس باسابقه در شهر و روستاهای استان قم دایر است و عزاداران حسینی از میان همه اقشار می‌توانند در این محافل مذهبی شرکت کنند.
اجرای نمایش سنتی تعزیه نیز در قم محدود به سالن‌های خاص نیست و بسیاری از تعزیه‌ها با حضور پرتعداد مخاطبان در سطح مناطق مختلف شهر و روستا برگزار می‌شود و عموم مردم می‌توانند به تماشای این جلوه‌گاه تاریخ بنشینند.
مردم قم در طول سالیان دراز، با برپایی مجالس و محافل عزاداری سید و سالار شهیدان، همواره حافظ ارزش‌های نهضت عاشورا و حماسه تاریخی امام حسین(ع) بوده‌اند و این مساله در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز ابعاد گسترده‌تری به خود گرفته است که در همین رابطه خبرنگار ایرنا به بررسی بیشتر این موضوع می‌پردازد.
نگاهی به سابقه عزاداری در قم
مردم متدین قم با اعتقادات و فرهنگ‌های مختلفی که دارند، با آغاز ماه محرم سر در خانه‌ها، خیابان‌ها، مساجد و تکایای شهر را با نصب پرچم‌های عزا، سیاه‌پوش کرده و به استقبال ماه محرم می‌روند و ضمن برگزاری مراسم سخنرانی، از مداحی مداحان اهل‌بیت(ع) در مظلومیت اهل حرم و اصحاب امام حسین(ع) بهره‌مندمی شوند.
قم از دیرباز همچون شاهراه تمدن در رکن بسیاری از حوادث فرهنگی، تاریخی ایران قرار داشته است و بسیاری از اقوام همچون اشعریان به این شهر آمده‌اند و ساکن شده‌اند، به طور کلی باید گفت جماعت های بیشماری به خاطر عشق و علاقه به کریمه اهل‌بیت(ع) از دیگر مناطق به منطقه قم سفرکرده‌اند.
بر اساس مستندات تاریخی شهر مقدس قم به همراه شهرهای آوه،آشتیان، و تفرش از اولین مراکز شیعه‌نشین ایران بودند چراکه گروهی از اعراب اشعری شیعه‌مذهبی و بسیاری از سادات و فرزندان نبوت و آل علی(ع) به این شهر مهاجرت کردند.
این امر سبب شد شهر قم به‌عنوان مرکز بزرگ تشیع در جهان اسلام شناخته شود و برخی از منابع نوشته‌اند در خفقان پیش از آل‌بویه( قرن چهارم) مردم قم به عزاداری امام حسین(ع) می‌پرداختند.
پس از رسمی شدن مذهب تشیع در ایران توسط صفویه، عزاداری بر حضرت سیدالشهدا(ع) گستره بیشتری یافت و کم‌کم وجود مکانی خاص برای عزاداری و مراسم دیگر در این زمینه شکل گرفت ازاین‌رو پیدایش «تکیه» به عصر قاجار برمی‌گردد که در استان قم نیز تکیه‌های بسیاری وجود دارد که تکیه چهار مردان، میرزای قمی، حاج سید حسن، یزدی‌ها و باغ پنبه ازجمله این تکیه‌ها است.
تعزیه‌خوانی آیین باشکوه عزاداری در قم
تعزیه‌خوانی یکی دیگر از آداب‌ورسومی است که در قم باشکوه خاصی برگزار می‌شود، این نمایش مذهبی سابقه‌ای طولانی در فرهنگ ایرانیان دارد؛ اما تعزیه در مصائب ائمه اطهار(ع)و به‌خصوص مصائب حضرت سیدالشهدا(ع) است که اوج تعزیه و شبیه‌خوانی در دوران قاجاریه بوده است.
در قم قدیمی‌ترین مدرک در مورد تعزیه‌خوانی مربوط به تکیه میرزای قمی است که به عهد فتحعلی شاه قاجار برمی‌گردد. گویا مردم همین محل از میرزا در مورد جایز بودن شبیه‌خوانی استفتا می‌کنند و میرزا نیز حکم به جواز آن می‌دهد که باشکوه‌ترین مجالس تعزیه در قم از آن تکیه یزدی‌ها با آداب مختلف آن مثل امام‌خوانی، مخالف خوانی، ابوالفضل خوانی به همراه اسب و شتر و تجهیزات جنگی بوده است.
در صحن برخی از بقاع امامزاده‌ها نیز تعزیه‌خوانی به‌صورت ثابت انجام می‌شود و در اربعین حسینی و ۲۸ صفر نیز مردم شهر با مشاهده نمایش تعزیه به عزاداری می‌پردازند.
همچنین هرسال بعدازظهر عاشورا کاروان نمادین اسرا در برخی مناطق شهر قم شبیه‌سازی می‌شود تا مردم به یاد اسرای کربلا و دلاوری‌های آنان ، سوگواری کنند.
آیین‌های خاص عزاداری مردم قم
ابوالحسن گرامی یکی از اساتید تاریخ و از قم پژوهان با اشاره به این‌که در همه آیین‌های عزاداری می‌توان جلوه‌ای از شور و اشتیاق و محبت برای سالار شهیدان را مشاهده کرد، در خصوص آیین‌های سوگواری و عزاداری در قم می‌گوید: سابقه عزاداری برای امام حسین(ع) سابقه‌ای دیرینه در قم به‌عنوان شهری مقدس دارد، در این شهر ترکیب‌های مختلفی از آیین‌های متفاوت وجود دارد که در هر یک سوزوگدازی برای امام حسین(ع) ویارانش نهفته است.
وی افزود: یکی از رسوم اهالی قم به‌ویژه در روستاها، آیین مشعل گردانی است، با توجه به مهاجرت محبان اهل‌بیت(ع) و سادات از اعراب اشعری و شیعه‌مذهب، این آیین در قم رواج یافت.
وی توضیح داد: در این آیین، سوگواران حسینی با در دست گرفتن مشعل‌هایی به سمت حرم مطهر حضرت معصومه (س) و یا بقاع متبرکه حرکت می‌کنند.
گرامی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از آیین‌های عزاداری، پیدایش تکیه‌های عزاداری است که در آن مکانی را برای سوگواری برپا می‌کنند که گفته می‌شود در قم پیدایش تکیه به عصر قاجار برمی‌گردد.
وی گفت: همچنین از آیین‌های دیرینه در قم می‌توان از آیین نخل گردانی یادکرد که قدمت آن دریکی از روستاهای قم به نام دولت‌آباد به حدود ۴۰۰ سال قبل بازمی‌گردد.
این استاد تاریخ گفت: عزاداران در این آیین باشکوه نمادی از تابوت حضرت سیدالشهدا(ع) با تحت عنوان نخل حمل می‌کنند و ارادت خود را به خاندان اهل‌بیت(ع) نشان می‌دهند.
وی ادامه داد:همچنین شبیه‌خوانی یا تعزیه‌خوانی از دیگر آیین‌های عزاداری در قم است که بافرهنگ ایرانیان عجین شده است، به‌گونه‌ای که عده‌ای با پوشیدن لباس‌هایی مخصوص، مظلومیت و مصائب سیدالشهدا را برای مردم به تصویر می‌کشند.
گرامی خاطرنشان کرد :حرکت نمادین کاروان‌ها قبل از آغاز تعزیه‌ها نیز یکی از آیین‌های قدیمی در قم است که به‌ویژه در منطقه جمکران دارای سابقه‌ای طولانی است.
وی گفت: آتش زدن خیمه‌ها به یاد مظلومیت خاندان اهل‌بیت(ع) در کربلا در عصر روز عاشورا، برگزاری مراسم شام غریبان که نمادی از حرکت اسیران و مصائب بی‌شمار در مسیر است، نصب پرچم سرخ «یالثارات الحسین(ع)» بر گنبد مسجد مقدس جمکران از دیرباز، مرثیه‌سرایی، روایت حوادث روز تاسوعا و عاشورا و سایر برنامه‌ها از دیگر آیین‌های مردم قم است.
عبدالله باقری یکی دیگر از جامعه شناسان و قم پژوهان در مورد آیین عزاداری و سوگواری در روستای دولت‌آباد قم می‌گوید: این روستا که روستایی بی‌نظیر و محصور در قلعه است هرچند که دیگر آبادانی گذشته خود را ندارد اما همچنان در ایام محرم، میزبان اهالی قدیمی و جوانان روستا و دیگر روستاهای مجاور برای برپایی آیین‌های ویژه خود است.
وی توضیح داد: دولت‌آباد روستایی در چهار کیلومتری مسیر رودخانه قمرود یا انار رود است و درب این قلعه محصور ۲۰۰ سال قدمت دارد و به دوران زندیه و افشاریه بازمی‌گردد، در این روستای قدیمی آیین نخل گردانی شهرتی جهانی دارد و در حدود ۴۰۰ سال قدمت این آیین تخمین زده‌شده است.
باقری بیان کرد: نخل قدیمی در این روستا ۱۴۰ ساله است، از نکات قابل‌توجه در این آیین حرکت عزاداران با نخل به مسافت سه کیلومتر به سمت ساریه خاتون برای عرض ارادت به این امامزاده هست.
هیات های مذهبی نیز در برپایی آیین‌های سوگواری سیدالشهدا(ع) در قم حضوری پررنگ دارند، در این هیات ها پرچم‌ها و علم‌ها را به اهتزاز درمی‌آورند و در قالب دسته‌ها مختلف راهی حرم مطهر حضرت معصومه(س) می‌شوند.
محله‌های قدیمی قم همچون چهل اختران و چهار مردان با آیین‌های ویژه خود از عزاداران حسینی استقبال می‌کنند و شکوه و عظمت این رویداد بزرگ تاریخی را با دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی نشان می‌دهند.
مشعل گردانی از آیین‌های کهن عزاداری در قم است که در شب تاسوعا و عاشورای حسینی توسط نجفی و کربلایی‌های مقیم قم برپا می‌شود، در این مراسم ارادتمندان به ساحت اهل‌بیت(ع) تا حرم مطهر حضرت معصومه(س) حرکت می‌کنند درحالی‌که بر روی علم‌های عزاداری پارچه‌هایی قرار داده و آن را به آتش می‌کشند.
در این آیین حزن‌انگیز، عزاداران حسینی نیز در اطراف علم‌های عزاداری، در سوگ شهدای دشت نینوا بر سرو سینه می‌زنند و اشک ماتم می‌ریزند.
علمای قم، پیشتازان زنده نگه‌داشتن نهضت حسینی
دسته عزاداری روحانیان یکی دیگر از آیین‌های مختص عزاداری در قم است، این آیین از زمان آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه عملیه آغاز شد، ایشان با سر و پای‌برهنه، تربت به پیشانی مالیده با همراهی تعدادی از طلبه‌ها درحالی‌که عمامه‌ها را شوریده می‌بستند، از مدرس رضویه به حرکت درمی‌آمدند همچنین آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی نیز از مدرسه فیضیه تا حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) به عزاداری می‌پرداخت.
این آیین در بین علما و مراجع تقلید ترویج یافته است و در این میان آیات وحید خراسانی و لطف‌الله صافی گلپایگانی در رسای امامان معصوم(ع) از دفاتر خویش به سمت حرم حضرت معصومه(س) با همراه طلبه‌های حوزه‌های علمیه به عزاداری می‌پردازند.
عزاداری در بیت علمای قم سابقه‌ای دیرینه دارد و در همین رابطه بیت امام راحلاز زمان حضور ایشان در قم در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی تا به امروز محفل برگزاری آیین‌ها و مجالس سوگواری سید و سالار شهیدان(ع) بوده و است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدرضا قاسمی نیا، از کارشناسان مذهبی قم در این رابطه گفت: امام خمینی(ره) بر اساس تأکید ائمه اطهار(ع) بر اقامه عزای سید و سالار شهیدان، همواره بانی و مشوق برگزاری مجالس ایام محرم و صفر بودند و در بیت خودشان که در محله یخچال قاضی قم قرار داشت به‌صورت مستمر روضه‌خوانی داشتند.
وی بیان کرد: در خانه ایشان که از علمای به نام شهر قم بودند مجلس عزای امام حسین(ع) با حضور سایر علما و اقشار مختلف مردم برپا می‌شد.
وی ادامه داد: بیت امام خمینی(ره) در آن دوران مکان تجمع عزاداران حسینی بود و ایشان تلاش می‌کردند به‌عنوان الگو برپایی مجالس عزای سید و سالار شهیدان را گسترش دهند.
قاسمی نیا گفت: این سنت حسنه هنوز هم در بیت امام راحل پابرجاست و مجالس عزای حسینی با حضور پرشور ارادتمندان در بیت تاریخی ایشان برگزار می‌شود.
حرم مطهر حضرت معصومه(س) میزبان عاشقان امام حسین(ع)
آیین‌های عزاداری محرم و صفر در همه بقاع امامزادگان شهر و روستاهای استان قم معمول است، اما در این میان مراسمی‌هایی که در حرم مطهر حضرت معصومه(س) برگزار می‌شود، نقطه تلاقی همه دسته‌های عزاداری بوده و از اهمیت بسیار برخوردار است و در شمار پرشکوه‌ترین مراسم عزاداری در ایران قرار می‌گیرد.
هرساله پرچم بارگاه ملکوتی حضرت فاطمه معصومه(س)هم‌زمان باایام عزاداری سالار شهیدان، با پرچم سیاهی که از عتبه مقدسه امام حسین(ع) به آستان مقدس قم هدیه شده، تعویض می‌شود.
در حرم مطهر مراسم‌های عزاداری‌های مختلفی ویژه از سوی آذری‌زبان ها و عرب‌زبان‌ها و سایر اقشار مردم برگزار می‌شود و هر شب صحن‌های مختلف این بارگاه ملکوتی شاهد سخنرانی اساتید حوزه‌های علمیه و مرثیه‌سرایی مداحان اهل‌بیت(ع) و قرائت ادعیه واردشده است.
همچنین در ایام سوگواری سید و سالار شهیدان، دسته‌های عزاداری به‌صورت گردان از خیابان و صحن‌های حرم مطهر حضرت معصومه(س) می‌گذرند و عشق و ارادت خویش به ساحت اهل‌بیت(ع) را به نمایش می‌گذارند.
مسجد مقدس جمکران به‌عنوان پناه گاه عاشقان مهدی موعود(عج) نیز در این ایام، مکان برگزاری مراسم‌های مختلف سخنرانی و مرثیه‌سرایی در سوگ شهادت امام حسین(ع) و اصحاب ایشان است و در روز تاسوعا و عاشورا میزبان دسته‌های عزاداری است که از شهرهای اطراف به قم آمده‌اند.
آیین‌های خاص عزاداری در هیات مذهبی قم
در قم بر اساس سنت‌های قدیمی رسم‌هایی برای برگزاری عزاداری‌ها وجود دارد، قم دارای محله‌های بزرگی چون چهار مردان، حاج سید حسن، میران و عشقعلی دارد و هر محله دارای برنامه‌های سوگواری و علم خاص خود است. در قم رسم است، علم باید پیش از ظهر عاشورا از تکیه محله خود بیرون آورده شود، مردم قم در دسته‌های خود به‌غیراز علم از طبل، شیپور، سنج و حجله حضرت قاسم که مردم قم به آن (طبق) می‌گویند، استفاده می‌کنند.
همچنین هیات های قدیمی قم برنامه‌های مختلفی دارند که با آیین‌های ویژه‌ای به میزبانی از عاشقان حسین(ع) می‌پردازد، که از هیات چهل اختران می‌توان به قدیمی‌ترین هیات یادکرد که با حدود یک قرن در عرصه‌های مذهبی، اجتماعی و فرهنگی فعالیت می‌کند.
این هیات در زمان سلاطین قاجاروپهلوی باوجود مخالفت‌های شدید به عزاداری پرداخت تا بتواند فرهنگ عاشورایی را در جامعه نهادینه کند؛ این هیات با برگزاری دسته بزرگ عزاداری شامل دسته طبال، دسته سینه‌زن، دسته کودکان با شیشه‌های شیر و حمل گهواره، دسته زنجیرزن و دسته حاملان طوق است که از صحن چهل اختران و امامزاده موسی مبرق با پای‌برهنه حال و هوای عصر عاشورای کربلا را در صحن حرم حضرت معصومه (س) تداعی می‌کنند.
همچنین یکی از بزرگ‌ترین دسته‌های عزاداری در روز عاشورا دسته هیات رزمندگان اسلام قم است که از مسجد امام حسن عسکری(ع) به سمت حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) حرکت می‌کند.
نگاهی به شماری از آیین‌های عاشورایی قم
مراسم پامنبری روستای قاهان، مراسم نخل گردانی روستای دولت‌آباد و قباد بزن، تعزیه‌خوانی روستای نویس و آیین سلام و تسلیت عزاداران حسینی به حضرت فاطمه معصومه(س) ازجمله آیین‌های عاشورایی ثبت معنوی در قم است.
در مراسم پامنبری چند تن از پیش‌کسوتان و خدام تکیه یا حسینیه در مقابل یا کنار منبر می‌نشینند و اشعاری را در خصوص وقایع جان‌سوز کربلا و امام حسین (ع) بانوایی مخصوص و موزون می‌خوانند و سایر خدام و بعضی از حاضران نیز دایره وار در دو طرف نشسته با آنان همراهی می‌کنند.
در مراسم عرض تسلیت عزاداران به ساحت کریمه اهل‌بیت(ع) نیز هیات مذهبی در قالب دسته‌های عزاداری از محلات مختلف قم به سمت حرم مطهر حرکت می‌کنند و پس از عرض ارادت به پیشگاه بانوی آب و آیینه از درب دیگری خارج‌شده و به دسته‌های عزاداری می‌پیوندند.
این آیین‌ها به‌صورت نسل به نسل و سینه‌به‌سینه در بین اهالی روستا منتقل‌شده است ازاین‌رو این آثار به‌عنوان آثار معنوی ثبت‌شده است تا ضمن جلوگیری از فراموش‌شدن این آیین‌ها، مورداستفاده قرار گیرد.
همچنین در قم برنامه‌هایی باسابقه طولانی ازجمله سینه‌زنی و جمع خوانی برگزار می‌شود.
در آیین سینه‌زنی، تمام هیات ها در مکانی جمع می‌شوند که از هر منطقه و از اعضای هر هیاتی حضور دارند که به سینه‌زنی با اجرای مراسم خاص می‌پردازند همچنین در مراسم جمع خوانی، شرکت‌کنندگان هم‌نوا با مداح مرثیه‌سرایی می‌کنند.
اجرای برنامه شیرخوارگان حسینی در نخستین جمعه ماه محرم، اجرای مراسم لبیک یا حسین (ع) در بقاع متبرک امامزادگان با حضور دسته‌های عزاداری، برگزاری آیین احلی من العسل ویژه نوجوانان و آیین رهروان زینبی(س) به یاد بانوی پیام‌آور کربلا نیز ازجمله مراسم‌های سوگواری است که در قم باحال و هوایی خاص برگزار می‌شود.
همچنین برگزاری مراسم‌های دیگری همچون مقتل خوانی وقایع روز عاشورا، آتش زدن نمادین خیمه‌ها، پخش نذری صلواتی، اهدای خون به نیازمندان و حمایت از فرزندان بی‌سرپرست ازجمله موضوع‌های موردتوجه عزاداران حسینی(ع) در قم است.
برگزاری پرشور آیین‌های عزاداری در روستاهای قم
نگاهی به برگزاری آیین عزاداری تاسوعا در روستای کرمجگان قم؛ این روستا ۶ هیات عزاداری دارد که در روز تاسوعای حسینی(ع) مردم عزادار از مسجد محله خود در قالب دسته‌های عزاداری به سمت «میدان امام حسین(ع)» این روستا حرکت می‌کنند و در این میدان به سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌پردازند و مداحان نیز در رثای حضرت سیدالشهدا(ع) نوحه‌خوانی می‌کنند.
همچنین چند گروه تعزیه‌خوانی به اجرای تعزیه می‌پردازند و عزاداران در سوگ شهادت امام حسین(ع) ویاران باوفای ایشان اشک ماتم می‌ریزند و برخی از مردم نیز از پشت‌بام‌های ساختمان‌های اطراف این میدان نظاره‌گر عزاداری و تعزیه‌خوانی عاشقان اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) هستند.
ورود هیات های عزاداری به این میدان بر اساس برنامه زمان‌بندی‌شده از قبل انجام می‌شود و در پایان مراسم عزاداری، هر دسته به مسجد محله خود بازمی‌گردد و نماز ظهر تاسوعا را به جماعت برگزار می‌کند.
یکی از ویژگی‌های عزاداران این روستا این است که در ماه محرم به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، اگر ساکن نقاط دیگر کشور باشند به این روستا می‌آیند و در دسته‌های عزاداری کرمجگان شرکت می‌کنند.
همچنین مردم این روستا در آخرین روز ماه ذی‌الحجه با نصب پرچم‌های مشکی در مسجدها، حسینه ها و معابر به پیشواز ماه‌های محرم و صفر و آیین سوگواری حضرت امام حسین(ع) می‌روند و مراسمی را دراین‌ارتباط برگزار می‌کنند.
در ایام دهه نخست ماه محرم برنامه‌های گوناگونی ازجمله سخنرانی، روضه‌خوانی، سینه‌زنی، نوحه‌خوانی، مرثیه‌سرایی و تعزیه‌خوانی در هیات های مختلف این روستا برگزار می‌شود و در بعضی از شب‌ها یکی از هیات ها با برپایی دسته عزاداری به‌عنوان مهمان به محله ای دیگر می‌رود و باهم به عزاداری می‌پردازند.
در روز عاشورای حسینی(ع) نیز هیات های عزاداری این روستا، برنامه‌های خاص خود رادارند که علاوه بر مراسم عزاداری می‌توان به تعزیه‌خوانی اشاره کرد که در تعزیه ظهر عاشورا، خیمه‌های برپاشده به آتش کشیده می‌شوند.
استان قم دارای یک شهرستان به همین نام و ۵ بخش مرکزی، جعفریه، سلفچگان، کهک و خلجستان هست.
روستای کرمجگان در بخش کهک قرار دارد و دارای اماکن زیارتی، تاریخی و گردشگری مانند امامزاده نورعلی(ع)، قلعه تاریخی و چهارطاق است و با شهر قم حدود ۵۰ کیلومتر فاصله دارد؛ تعداد جمعیت دائم این روستا یک هزار و ۶۴۳ تَن است.
نگاهی به آیین عزاداری مردم قنوات قم؛ همچنین هم‌زمان با هشتمین روز ماه محرم، قشرهای گوناگون مردم قنوات در قالب دسته‌های عزاداری از مساجد و هیات های مختلف این منطقه در میدان اصلی آن تجمع کرده و همراه باهم به‌سوی شهر مقدس قم حرکت می‌کنند.
طبل‌ها و علم‌های عزاداری به‌وسیله کامیون و یا وانت به سمت قم حمل شده و مردم عزادار نیز با وسیله‌های شخصی و عمومی، خود را به قم می‌رسانند.
تقاطع عمار یاسر در خیابان آیت‌الله طالقانی (آذر)، میعادگاه عاشقان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) هست، آنان در این محل، علم‌ها و طبل‌ها را از وسایل نقلیه پیاده کردند و با مشارکت همه، دسته‌های عزاداری به سمت بارگاه ملکوتی کریمه اهل‌بیت(ع) به حرکت درمی‌آیند.
عزاداران قنواتی در این آیین درحالی‌که علم‌ها و پرچم‌های مشکی را حمل می‌کنند در دسته‌های مختلف طبل‌زن، زنجیرزن و سینه‌زن از خیابان آیت‌الله طالقانی به سمت حرم مطهر حرکت کرده و در سوگ حضرت سیدالشهدا(ع) اشک ماتم می‌ریزند.
عزاداران با ورود به آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه(س)، شهادت امام حسین(ع) ویاران باوفایش را به ایشان تسلیت گفته و یا حسین(ع)گویان در سوگ این امام همام(ع) عزاداری می‌کنند.
در روز عاشورا نیز مردم قنوات به همراه روستاهای اطراف در قالب یک دسته عزاداری به‌صورت پیاده مسیر ۷ کیلومتری جاده قدیم قنوات - قم به سمت بقعه امامزاده طیب‌وطاهر(ع) را طی می‌کنند که این حرکت قدمتی در حدود ۸۰ سال دارد.
پس از برگزاری آیین عزاداری، تعزیه و اقامه نماز جماعت ظهر عاشورا در این مکان مقدس برگزار می‌شود.
در روز عاشورا در دهستان قنوات؛ روستاهای مومن‌آباد، نواران، سِراجه (زادگاه شهید محمدحسین فهمیده)، حاجی‌آباد آقا، اسلام‌آباد و مبارک‌آباد نیز از روستاهای خود به سمت بقعه این امامزاده حرکت می‌کنند.
در این روز روستاهای دهستان قمرود به بقعه شش امامزاده و نیز روستاهای جنت‌آباد و حسین‌آباد برای عزاداری به سمت بقعه امامزاده سکینه خاتون(س) می‌روند.
قنوات با ۱۲ هزار تَن جمعیت و ۲۸۷ هکتار مساحت در بخش مرکزی و در ۱۰ کیلومتری شهر قم واقع‌شده و کار اصلی مردم این منطقه کشاورزی و دامپروری است.
گل مالی سنت دیرینه عزاداری حسینی در قم
حسین صادقی از کارشناسان بنیاد قم پژوهی بیان کرد: در روز عاشورا و تاسوعا چند تن از مردم قم در جلوی دسته‌ها راه می‌افتادند که عده‌ای کاه و گل و خاکستر وعده‌ای گلاب، بر سر و روی دسته‌ها می‌پاشیدند.
وی افزود: طبل زنی در سپیده‌دم روز عاشورا برای خبر کردن مردم از برپایی دسته‌ها از دیگر آداب عزاداری در قم به شمار می‌رفت وعده‌ای از سحرگاهان با آب‌پاش، مسیر عزاداران را آب‌پاشی می‌کردند تا از برخاستن گردوغبار و شیوع بیماری جلوگیری کنند.
وی با اشاره به این‌که اهالی هر منطقه هرگز دسته عزاداری، محله خود را رها نکرده و به محله دیگری نمی‌رفتند، ادامه داد: برپایی سقاخانههای سیار و قربانی شتر، گاو، گوساله یا گوسفند، جلوی برخی دسته‌های عزادار از برنامه‌های برخی دسته‌ها بود و علما به این برنامه توجه داشته و سفارش می‌کردند.
صادقی گفت: تعزیه‌خوانی سیال از قدیم‌الایام در قم رسم بود و هیئت تجار واقع در مسجد امام حسن(ع)، اولین بار به تقلید از عزاداران تهران دسته زنجیرزنی راه انداخت.
وی افزود: روحانیون در زمان آیت‌الله‌العظمی حائری با سر و پای‌برهنه، تربت به پیشانی مالیده، برخی درحالی‌که عمامه‌ها را شوریده می‌بستند، از مدرسه رضویه به حرکت درمی‌آمدند و در زمان آیت‌الله‌العظمی بروجردی از مدرسه فیضیه آغاز می‌کردند و تا حرم مطهر به عزاداری می‌پرداختند.
وی ادامه داد: روز سیزدهم محرم، یعنی سوم عاشورا، در تکایای مهم شهر، عده‌ای عزادار، عقال عربی به سر و شالی به کمر می‌بستند و بیل و کلنگ و کوزه کوچکی بر دوش میگرفتند و به تقلید از طایفه بنی اسد، برای دفن هفتادودو تن شهید کربلا، در بیرون شهر، نزدیک خاکفرج، به مصلا میرسیدند، نوحه‌خوانی می‌کردند و مردم بر سر وسیله میزدند.
عضو بنیاد قم پژوهی قم گفت: یکی دیگر از رسوم عزاداری مردم قم در سوگ سید و سالار شهیدان کمکی رفتن بود، بدین معنا که یک روز تکیه‌ای برای برپایی دسته عزاداری به تکیه دیگر می‌رفت و روز بعد، جهت سپاس از یاری آنان، آن تکیه به کمک تکیه کمک‌کننده می‌شتافت.
مروری بر عزای (رکضة) طویریج و چگونگی شکل‌گیری آن در قم
رسول خامه یار یکی از کارشناسان فرهنگی در این رابطه گفت: یکی از معروف‌ترین عزاداری‌های روز عاشورا، عزای (رکضة) طویریج است که پس از اقامه نماز ظهر روز عاشورا با حضور میلیون‌ها نفر از مردم عزادار شهر طویریج (هندیه) که در فاصله ۲۵ کیلومتری شرق کربلا قرار دارد، به همراه مردم کربلا ، برگزار می‌شود. عزاداران، پابرهنه، هروله کنان، با دست‌برسر و سینه‌زنان و فریاد زنان: «یا حسین یا حسین ... لبیک یا حسین ... أبد والله ما ننسی حسینا ... وا حسین ... وا حسین... یا عباس جیب المای لسکینه» خود را به خیمگاه (المخیم) می رسانند و چادرهای در حال سوختن امام حسین(ع) و اهل‌بیت را که به‌صورت شبیه‌خوانی به دست لشکریان عمر بن سعد در حال آتش زدن و سوختن است، خاموش می‌کنند و سپس به‌سوی حرم مطهر امام حسین(ع) و آنگاه به‌طرف حرم مطهر حضرت عباس(ع) مسیر خود را ادامه می‌دهند و می‌رسانند. در این عزاداری باشکوه بسیاری از علما و فضلا و بزرگان شرکت می‌نمودند ازجمله مرحوم علامه بحرالعلوم. (از علامه بحرالعلوم بعدها پرسیدند: چرا با سر و پای‌برهنه وارد عزای طویریج شدید؟ ایشان پاسخ دادند: امام زمان(عج) را دیدم که با سر و پای‌برهنه در این دسته عزاداری شرک دارند. ازاین‌رو بی‌اختیار وارد دسته شدم).
در سال ۱۹۶۶م به دلیل ازدحام پیش از حد عزاداران ۳۲ نفر از آنان در آستانه ورود به صحن مطهر امام حسین(ع) وفات یافتند و تعداد بیشتری مجروح گردیدند.
از سال ۱۹۹۱م تا سال ۲۰۰۴م گرچه رژیم بعثی عراق مانع از برگزاری این عزاداری شد و بسیاری از دست‌اندرکاران آن را دستگیر، اعدام و یا تبعید کرد، اما گروهی از مردم همچنان در روز عاشورا از میان باغات و نخلستان‌ها به‌سوی کربلا می‌دویدند!
یکی از فعالان این عزاداری حاج لطیف طویریجاوی بود که در اوایل سال‌های ده شصت به ایران و شهر قم تبعید و رانده شد. او که در محرم سال ۱۳۶۲ بی‌تاب و در اندوه و حسرت شرکت در عزاداری طویریج بود، با گردآوری فرزندان و آشنایان در این سال و پخش اعلامیه و تراکت مردم را به شرکت در این عزاداری که برای اولین بار در شهر قم برگزار می‌شد، دعوت نمود، اندکی از مردم (و بیشتر عراقی‌ها مقیم قم) در آن سال در عزاداری طویریج شرکت نمودند. عزاداران در ظهر عاشورا پس از اقامه نماز ظهر و عصر و پذیرایی با میوه بسته‌بندی‌شده که توسط حاج لطیف تهیه‌شده بود، از محل گلزار شهدای علی بن جعفر(ع) و در مسیر خیابان انقلاب (چهار مردان) دویدند (به‌صورت هروله) و بر سر و سینه زدند و در حرم مطهر حضرت معصومه(س)، شهادت حضرت سیدالشهدا(ع) را به آن بانوی بزرگوار تسلیت گفتند. از آن سال در هر عاشورای حسینی، رفته‌رفته بر شکوه و عظمت آن عزاداری افزون و عزاداری طویریج به یکی از آیین های عزاداری قابل‌توجه استان قم تبدیل شد.
گزارش از : سید محمد ابراهیم جنابان
۷۴۰۵/ ۶۱۳۳/