نقش صنعت چاپ در روند زندگی آدمی و نیازمندهای فرهنگی او به مانند نقش بهداشت و هواست که حیات انسانی بشر را وسعت و عمق بخشدیده و در بهبود کیفیت زندگی و جهش‌های علمی و آگاهی او اثری قطعی و بی‌گفتگو داشته است.
تاثیر سازنده چاپ و آنچه از رهگذر آن عاید اجتماعات و تمدن انسان شده در هر یک از پدیده‌ها و مظاهر زندگی او آشکار و مشخص است. در ایجاد امنیت محیط، تسلط بر طبیعیت و عوارض آن، تسریع برآود حوائج و نیازهای رفاهی و حیاتی، و تسهیل کامیابی‌های فرهنگی و علمی و به کل در تمام مراحل تکامل و گسترش کیفیت زندگی و پیمودن مدارج متعالی مادی و معنوی او اثری معجزه‌آسا گذاشته است.
این صنعت با انسان بسیارعجین شده و بعد از هوا و خوراک و مسکن برای بقای حقیقی و تسریع در رشد فرهنگی او حائز اهمیت است به طوری که نمی‌توان آن را از زندگی وی تفکیک کرد. هر کجا که برود و هر چه در پیرامون او و همراه او قرار گیرد در ارتباط با این صنعت است.
و اما برخی چاپ در ایران را به دوران مغول مربوط می دانند. با این حال، صنعت چاپ به شکل جدید به دوره قاجار باز می گردد.عده‌ای آغاز چاپ در ایران را عصر ایلخانیان می‌دانند؛ برخی احتمال داده‌اند که یهودیان فارسی زبان پیش از سایر گروه‌های فارسی‌زبان به اهمیت چاپ کتاب پی‌برده‌اند.
تاریخ چاپ در ایران به پنج قرن پیش از میلاد یعنی به زمان پادشاهان هخامنشیان و مهرهای سلطنتی می‌رسد که برای تأیید احکام و فرمان‌های حکومتی از آنها استفاده می‌کردند.
ورود واژهٔ چاپ به زبان فارسی را به اواخر قرن هفتم هجری و زمان سلطنت گیخاتوخان، پسر اباقاخان مغول (۶۹۰–۶۹۴ق) نسبت می‌دهند و آن مربوط به پول‌های کاغذی ای بوده که به آن چاو یا کا او می‌گفتند.
نخستین دستگاه چاپ در ایران به شمار می‌آید. این دستگاه بسیار ساده بود و بر اساس پِرِس و حکاکی روی چرم استوار بود. عده‌ای نیز معتقدند واژهٔ چاپ همان چهاب یا چهابه است در زبان هندی به مفهوم مهری که با آن بر روی پارچه نقش می‌زدند. به ظن برخی، لغات «چاپ» و «چاپ خانه» از همین دوره وارد زبان فارسی شده و اصل آن از «چاو» و «چاوخانه» گرفته شده است. البته دهخدا لغت چاپ را از ریشه «چهاپ» یا «چهاپه» سانسکریت می‌داند.
نخستین چاپخانه در ایران
نخستین چاپخانه در ایران به دوران صفویان بازمی‌گردد که کشیشان ارامنه در جلفای اصفهان با آن تعدادی دعا و ذکرهای مسیحی را چاپ کردند. در دوره حکومت نادرشاه افشار به گزارش دو سیاح خارجی جزوه‌هایی به لاتینی و عربی در ایران چاپ و پخش شد. اما این در دوران ولایت عهدی عباس میرزای نایب السلطنه است که صنعت چاپ در ایران به طور جدی آغاز و شکل می‌گیرد. زمان فتحعلیشاه قاجار، عباس میرزا به دلیل استقرار حکومتش در تبریز و نزدیکی‌اش با عثمانی و با برخی از صنایع که در آن دیار به کار گرفته می‌شد، آشنا شد؛ علاوه بر آن، او خواهان پیشرفت‌های نظامی و سیاسی بود، به ویژه برای تعلیم و آموزش سپاه شکست خورده در جنگ‌های با روس و دیگر علوم لازم، به ضرورت رفع عقب ماندگی‌های محسوس در آن زمان. در این میان چاپخانه‌ای لازم بود که به نشر روزنامه و کتاب‌های آگاهی دهنده به ویژه کتاب‌های علمی اختصاص یابد. این مهم سرانجام با حمایت و پی‌گیری‌های او محقق شد. بدین ترتیب، او بنای نخستین چاپخانه‌ای را گذاشت که در ایران، به زبان فارسی و با روش چاپ سربی، به نشر کتاب پرداخت.
دستگاه‌های چاپ که به ایران آورده شدند چاپ حروفی (سربی) بودند اما این نوع چاپ دارای اشکالاتی بود که راه را برای پیدایش چاپ سنگی هموار کرد. چاپ‌های سربی دارای کیفیت خوبی نبودند و با نادرستی املایی و مشکلاتی هم چون کم رنگی و پاک شدن خطوط مواجه بودند. این نقیصه‌ها وقتی که در کنار نوشته‌های دست‌نویس با خط نستعلیق و دیگر خطوط دارای کیفیت عالی قرار می‌گرفت، بیشتر خود را نشان می‌داد و آشکار بود که مردم به متون دست‌نویس بیشتر بها می‌دهند.
یهودیان و چاپ
عده‌ای آغاز چاپ در ایران را در عصر ایلخانیان می‌دانند، برخی احتمال داده‌اند که یهودیان پارسی‌زبان پیش از سایر گروه‌های پارسی‌زبان به اهمیت چاپ کتاب پی‌برده‌اند و آنان نخستین افرادی بودند که به‌کار چاپ پرداخته‌اند.
مسیحیان و چاپ
در سال ۱۶۳۹ میلادی سه کتاب به زبان و خط پارسی از سوی هیات‌های تبلیغی مسیحی و در باب تبلیغ مسیحیت در لیدن هلند به چاپ رسیده و چاپخانه‌ای که این کتاب‌ها در آن چاپ شده، ظاهرا نخستین چاپخانه پارسی در جهان است. بر اساس مدارک موجود، نخستین کتابی که در ایران چاپ شده، زبور داوود یا ساغموس است که در ۱۶۳۸ میلادی به زبان و خط ارمنی در ۵۷۲ صفحه در جلفای اصفهان و به دست کشیشان ارمنی به چاپ رسیده است.
اینکه ارمنیان، پیش از دیگر گروه‌های قومی ـ زبانی ساکن ایران توانسته‌اند در ایران چاپخانه‌ای از خود تاسیس کنند و آزادانه به چاپ و نشر منابع مسیحی بپردازند و در میان اقوام جهان مقام پانزدهم را از حیث قدمت چاپ احراز کنند، دلایل بسیاری دارد که مهم‌ترین آن، محیط آزاد و تشویق‌آمیزی بود که به ویژه شاه عباس اول صفوی و فرمانروایان دیگر این سلسله برای آنها ایجاد کرده بودند.نخستین چاپخانه در ایران در شهر تبریز تاسیس شد
زرتشتیان و چاپ
پیش از اینکه چاپ در میان زرتشتیان ایران آغاز شود، پارسیان هند در چاپ به پیشرفت‌های خوبی دست پیدا کرده بودند و کتاب‌های اوستا را به خط اوستایی و فارسی به چاپ می‌رساندند. بهترین این کتاب‌ها «خرده اوستا» و «شاهنامه‌های چاپ بمبئی» به صورت چاپ سنگی بود که با کیفیت بسیار خوب در بمبئی به چاپ می‌رسید، در ایران پیش فروش، و پس از آوردن به ایران به خریداران داده می‌شد. تا اینکه زنده‌یاد کیخسرو خسرویانی (راستی) پی برد که حروف اوستایی در ایران قابل چاپ نیست و به دنبال راه‌اندازی چاپخانه ویژه زرتشتیان افتاد.
خسرویانی توانست نخستین کتاب اوستا و جزوه‌های دینی زرتشتیان را که خود ناشر آن بود چاپ کند. یکی از کارهای خلاق این فرد نخستین سالنامه زرتشتیان بود که با نام راستی، در ایران چاپ و توزیع شد. راستی در سال ۱۳۷۳ خورشیدی از سوی سازمان تامین اجتماعی به دریافت لوح خوش حساب‌ترین کارفرما در تهران برگزیده شد. همچنین از پیشگامان تاسیس بنیاد اتحادیه چاپخانه‌داران تهران به‌شمار می‌رفت.
چاپ نوین و مرتضی نوریانی
چاپ ایران با نام مرتضی نوریانی گره خورده و کمتر فردی را می‌بینید که از صنعت چاپ صحبت کند و نامی از وی نبرد. مرتضی نوریانی سال ۱۲۹۰ خورشیدی در تهران متولد شد.
وی پس از پایان تحصیلات مقدماتی به ایتالیا رفت و با دریافت درجه کارشناسی ارشد، عنوان حسابدار خبره را به دست آورد و با فراگرفتن زبان‌های فرانسه، ایتالیایی، انگلیسی و آلمانی به ایران بازگشت. نوریانی رشته تجارت خود را به امر چاپ اختصاص داد و با تلاش شبانه‌روزی و دریافت کمک از کارخانه بزرگ هایدلبرگ در آلمان، صنعت چاپ ایران را نوسازی و بیش از ۸۰ درصد چاپخانه‌های ایران را مجهز کرد و توانست مدال طلای هایدلبرگ را به دست آورد.
دو روایت از نخستین چاپخانه‌ها در ایران وجود دارد، گفته می شود که نخستین چاپخانه ایران را عباس میرزا، شاهزاده اهل دانش و خوش فکر دربار قاجار و ولی عهد فتح علی شاه، به ایران آورد و میرزا زین‌العابدین تبریزی را مامور تاسیس چاپخانه کرد.
اما روایت دوم می‌گوید ارامنه ساحل رود ارس که در جلفا ساکن بودند و توسط شاه عباس صفوی به اصفهان کوچانده شدند، نخستین دستگاه چاپ را به ایران آوردند.
حقیقت اصلی هر چه باشد، انتشار کتاب و روزنامه به شکل چاپ سنگی برای عموم مردم ایران در دوره قاجار صورت گرفته و رساله جهادیه نوشته قائم مقام فراهانی، نخستین کتاب چاپ سربی ایران است که در شهر تبریز توسط میرزا زین‌العابدین تبریزی به سال ۱۲۳۳ قمری چاپ شده است. این کتاب برای ترغیب و تشویق مسلمانان و مردم ایران به جهاد در برابر متجاوزان روس نوشته شده و نسخه اصلی آن اکنون در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگه داری می‌شود.
میرزاصالح شیرازی نیز که در بریتانیای کبیر تحصیل کرده بود، روزنامه کاغذ اخبار، نخستین روزنامه ایرانی در روز دوشنبه ۲۵ محرم ۱۲۵۳ (۱۱ اردیبهشت ۱۲۱۶) منتشر کرد.
پس از چاپخانه تبریز، چاپخانه‌هایی برای چاپ سنگی، در تهران، اصفهان، بوشهر و سایر شهرهای ایران تاسیس شدند، با این که چاپ سربی قدیمی‌تر از چاپ سنگی بود، به دلیل هزینه‌های بسیار و سختی کار از چرخه چاپ خارج شد، تا حدود ۵۰ سال هر چه در ایران به چاپ رسید، به روش چاپ سنگی بود، در اواخر حکومت قاجارها دوباره حروف سربی به چاپخانه‌ها بازگشتند.
قدیمی‌ترین چاپخانه فعال ایران که با وجود همه سختی‌ها توانسته در صنعت نشر سر پا بماند، چاپخانه مبارکه علوی بوشهر است که در سال ١٢٨٦ خورشیدی توسط سید عبداله علوی بهبهانی که شغلش صحافی بود با وارد کردن چند دستگاه چاپ سنگی از هند بنا نهاده شد.
در جریان انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ چاپخانه‌ها یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین کانون‌های فعالیت بر ضد حکومت پهلوی بودند. از خروج محمدرضا پهلوی از ایران در دی ۱۳۵۷ تا آغاز تجاوز نظامی عراق به خاک ایران در پایان شهریور ۱۳۵۹، بیش از ۳۵۰ عنوان روزنامه در ایران چاپ شده است .
و اما نامگذاری روز ۱۱ شهریورماه به‌عنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم ایرانیان در سال ۱۳۸۲ و با تلاش اسدالله جامی (مدیر کل وقت دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) انجام شد. در آن زمان اهالی صنعت چاپ به شورای فرهنگ عمومی درخواست دادند و توضیحات بسیاری برای لزوم ورود این روز در تقویم مطرح کردند تا در نهایت این شورا به این جمع‌بندی رسید که روز ملی صنعت چاپ به رسمیت شناخته شود و این‌گونه ۱۱ شهریورماه به‌عنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم نامگذاری شد.
چاپ در ایران از ۱۳۵۷ به این سو به طور کلی بر اثر چند عامل رو به رشد نهاده است: افزایش عناوین کتاب و نشریه؛ برداشته شدن ممیزی، جز در دوره‌هایی کوتاه؛ گسترش آموزش چاپ؛ انتشار نشریه‌های تخصصی در این زمینه؛ گسترش و تقویت صنف چاپ و صنف‌های وابسته؛ ورود تجهیزات و فنون جدید چاپ، به ویژه استفاده از رایانه و دستگاه‌ها و شبکه‌ها و نظام‌های رایانه‌ای که انقلابی در اطلاعات و ارتباطات در سطح جهانی به بار آورده است؛ توسعه دانشگاه‌ها و آموزش عالی؛ افزایش جمعیت و رشد سریع نسل جدید لازم‌التعلیم و نیاز به چاپ منابع جدید؛ گسترش نهضت سوادآموزی و نظایر اینها در سال ۱۳۷۱ روش چاپ رنگی در مطبوعات به کار گرفته شد. روزنامه همشهری نخستین روزنامه رنگی ایران است. در همین سال آیین‌نامه جدیدی در خصوص تأسیس چاپخانه‌ها و واحدهای وابسته و چگونگی نظارت بر آنها به تصویب رسید. در زمینه چاپ، ۳ نشریه تخصصی و نیمه‌تخصصی انتشار می‌یابد: ماهنامه صنعت چاپ؛ ماهنامه چاپ و بسته‌بندی؛ ماهنامه چاپ و انتشار چاپ تمبر، اوراق بهادار، اسناد، بلیت اتوبوس‌های شهری، برگه‌های عوارض و نظایر اینها در چاپخانه‌های دولتی و تحت مقررات خاصی انجام می‌گیرد. چاپخانه ویژه چاپ اسکناس در ۱۳۶۱ تأسیس و سال بعد به بهره‌برداری رسید و از ۱۳۶۷ اسکناس کشور کلاً در این چاپخانه چاپ شده است و با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی روز ۱۱ شهریور به عنوان روز صنعت‌چاپ نامگذاری شده است.
امروز در میان ناشران
سیدمهدی علوی چهارمین نسل مدیران انتشارات علوی بوشهر است، او در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره وضعیت نشر ایران گفت: « حرف‌های ما مثنوی هفتاد من کاغذ می‌شود نمی‌توان اینقدر خلاصه گفت، همه چیز برای چاپ و نشر مشکل شده است، از کاغذ بگیرید تا مرکب، از لوازم یدکی ماشین آلات چاپ تا قیمت بالای دستگاه‌های جدید و از سوی دیگر رقابت‌های ناسالمی که در بازار چاپ وجود دارد.»
این روزها ناشران غیردولتی که از هیچ کمکی بهره نمی‌گیرند، دچار مشکل جدی شده‌اند، این مساله در چاپخانه‌هایی که به وزارت ارشاد و سهمیه چاپ کتاب دسترسی مستقیم ندارند، بدتر هم شده است، علوی در این باره توضیح داد: «نشر روزگار خوبی را نمی‌گذراند، از وقتی تکنولوژی به بازار آمد، اوضاع چاپخانه‌ها را به هم ریخت و امروز، روزگار به سخت می‌گذرد. برای ما بسیار سخت است، روزی که به یک کارگر بگوییم نیاید، او از اسلامشهر تا سی تیر می‌آید به امید این که کاری داشته باشد، ما هم با سختی او را در کنار خودمان نگه می‌داریم اما نمی‌خواهیم که ناامید شود.»
چاپخانه علوی بوشهر، قدیمی ترین چاپخانه ایران در دو شعبه تهران و بوشهر که تا همین ده سال پیش نزدیک ۴۰ کارمند و کارگر داشت امروز با حدود ۱۵ نفر اداره می‌شود، علوی ادامه می‌دهد: « نوسان قیمت دلار و کاغذ، روی کار ما تاثیر زیادی داشته است سفارشات بسیار کم شده، کتاب‌هایی که در ۲ هزار نسخه منتشر می‌شد، در ۳۰۰ نسخه سفارش داده می‌شود.»
قدیمی‌ترین چاپخانه ایران با ۱۱۲ سال سن که سه کودتا، دو جنگ جهانی، یک انقلاب و ۸ سال جنگ را دیده و از آن قدرتمندانه عبور کرده است، این روزها حال خوبی ندارد و در شاید باید در نظر گرفت حال دیگر چاپخانه‌ها و اهالی چاپ و نشر چگونه است؟!
از تاریخ نشر چه باقی مانده؟
موزه تاریخ چاپ و کتابت، در حقیقت موزه چاپخانه مجلس شورای اسلامی است. ساختمان این موزه در سال ۱۳۱۶ به عنوان کتابخانه ملی ایران مورد بهره برداری قرار گرفت.
موزه چاپ و کتابت، چند بخش دارد، پیشینه کتاب در ایران، آغاز چاپ در ایران، ماشین‌های چاپ، چاپخانه، چاپ عکس، صحافی و کتاب‌سازی و کتابت و چاپ در عصر دیجیتال و دوران معاصر که در دل هر یک از این بخش‌ها قدیمی‌ترین ماشین‌آلات مربوط به آن جای گرفته است. تاریخ نگاری این موزه از دوره عیلام یعنی ۳ هزار قبل از میلاد آغاز و تا امروز ادامه پیدا می‌کند.
موزه چاپ و کتابت در خیابان سی تیر، بالاتر از موزه ایران باستان، ساختمان سابق کتابخانه ملی ایران جای دارد و از ساعت ۸ تا ۱۶ برای بازدید کنندگان آزاد است.
پس از چاپخانه تبریز، چاپخانه‌هایی برای چاپ سنگی، در تهران، اصفهان، بوشهر و سایر شهرهای ایران تاسیس شدند، با این که چاپ سربی قدیمی‌تر از چاپ سنگی بود، به دلیل هزینه‌های بسیار و سختی کار از چرخه چاپ خارج شد، تا حدود ۵۰ سال هر چه در ایران به چاپ رسید، به روش چاپ سنگی بود، در اواخر حکومت قاجارها دوباره حروف سربی به چاپخانه‌ها بازگشتند.
قدیمی‌ترین چاپخانه فعال ایران که با وجود همه سختی‌ها توانسته در صنعت نشر سر پا بماند، چاپخانه مبارکه علوی بوشهر است که در سال ١٢٨٦ خورشیدی توسط سید عبداله علوی بهبهانی که شغلش صحافی بود با وارد کردن چند دستگاه چاپ سنگی از هند بنا نهاده شد.
در جریان انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ چاپخانه‌ها یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین کانون‌های فعالیت بر ضد حکومت پهلوی بودند. از خروج محمدرضا پهلوی از ایران در دی ۱۳۵۷ تا آغاز تجاوز نظامی عراق به خاک ایران در پایان شهریور ۱۳۵۹، بیش از ۳۵۰ عنوان روزنامه در ایران چاپ شده است .
چاپ در ایران از ۱۳۵۷ به این سو به طور کلی بر اثر چند عامل رو به رشد نهاده است: افزایش عناوین کتاب و نشریه؛ برداشته شدن ممیزی، جز در دوره‌هایی کوتاه؛ گسترش آموزش چاپ؛ انتشار نشریه‌های تخصصی در این زمینه؛ گسترش و تقویت صنف چاپ و صنف‌های وابسته؛ ورود تجهیزات و فنون جدید چاپ، به ویژه استفاده از رایانه و دستگاه‌ها و شبکه‌ها و نظام‌های رایانه‌ای که انقلابی در اطلاعات و ارتباطات در سطح جهانی به بار آورده است؛ توسعه دانشگاه‌ها و آموزش عالی؛ افزایش جمعیت و رشد سریع نسل جدید لازم‌التعلیم و نیاز به چاپ منابع جدید؛ گسترش نهضت سوادآموزی و نظایر اینها در سال ۱۳۷۱ روش چاپ رنگی در مطبوعات به کار گرفته شد. روزنامه همشهری نخستین روزنامه رنگی ایران است. در همین سال آیین‌نامه جدیدی در خصوص تأسیس چاپخانه‌ها و واحدهای وابسته و چگونگی نظارت بر آنها به تصویب رسید. در زمینه چاپ، ۳ نشریه تخصصی و نیمه‌تخصصی انتشار می‌یابد: ماهنامه صنعت چاپ؛ ماهنامه چاپ و بسته‌بندی؛ ماهنامه چاپ و انتشار چاپ تمبر، اوراق بهادار، اسناد، بلیت اتوبوس‌های شهری، برگه‌های عوارض و نظایر اینها در چاپخانه‌های دولتی و تحت مقررات خاصی انجام می‌گیرد. چاپخانه ویژه چاپ اسکناس در ۱۳۶۱ تأسیس و سال بعد به بهره‌برداری رسید و از ۱۳۶۷ اسکناس کشور کلاً در این چاپخانه چاپ شده است و با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی روز ۱۱ شهریور به عنوان روز صنعت‌چاپ نامگذاری شده است.
امروز در میان ناشران
سیدمهدی علوی چهارمین نسل مدیران انتشارات علوی بوشهر است، او در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره وضعیت نشر ایران گفت: « حرف‌های ما مثنوی هفتاد من کاغذ می‌شود نمی‌توان اینقدر خلاصه گفت، همه چیز برای چاپ و نشر مشکل شده است، از کاغذ بگیرید تا مرکب، از لوازم یدکی ماشین آلات چاپ تا قیمت بالای دستگاه‌های جدید و از سوی دیگر رقابت‌های ناسالمی که در بازار چاپ وجود دارد.»
این روزها ناشران غیردولتی که از هیچ کمکی بهره نمی‌گیرند، دچار مشکل جدی شده‌اند، این مساله در چاپخانه‌هایی که به وزارت ارشاد و سهمیه چاپ کتاب دسترسی مستقیم ندارند، بدتر هم شده است، علوی در این باره توضیح داد: «نشر روزگار خوبی را نمی‌گذراند، از وقتی تکنولوژی به بازار آمد، اوضاع چاپخانه‌ها را به هم ریخت و امروز، روزگار به سخت می‌گذرد. برای ما بسیار سخت است، روزی که به یک کارگر بگوییم نیاید، او از اسلامشهر تا سی تیر می‌آید به امید این که کاری داشته باشد، ما هم با سختی او را در کنار خودمان نگه می‌داریم اما نمی‌خواهیم که ناامید شود.»
چاپخانه علوی بوشهر، قدیمی ترین چاپخانه ایران در دو شعبه تهران و بوشهر که تا همین ده سال پیش نزدیک ۴۰ کارمند و کارگر داشت امروز با حدود ۱۵ نفر اداره می‌شود، علوی ادامه می‌دهد: « نوسان قیمت دلار و کاغذ، روی کار ما تاثیر زیادی داشته است سفارشات بسیار کم شده، کتاب‌هایی که در ۲ هزار نسخه منتشر می‌شد، در ۳۰۰ نسخه سفارش داده می‌شود.»
قدیمی‌ترین چاپخانه ایران با ۱۱۲ سال سن که سه کودتا، دو جنگ جهانی، یک انقلاب و ۸ سال جنگ را دیده و از آن قدرتمندانه عبور کرده است، این روزها حال خوبی ندارد و در شاید باید در نظر گرفت حال دیگر چاپخانه‌ها و اهالی چاپ و نشر چگونه است؟!
از تاریخ نشر چه باقی مانده؟
موزه تاریخ چاپ و کتابت، در حقیقت موزه چاپخانه مجلس شورای اسلامی است. ساختمان این موزه در سال ۱۳۱۶ به عنوان کتابخانه ملی ایران مورد بهره برداری قرار گرفت.
موزه چاپ و کتابت، چند بخش دارد، پیشینه کتاب در ایران، آغاز چاپ در ایران، ماشین‌های چاپ، چاپخانه، چاپ عکس، صحافی و کتاب‌سازی و کتابت و چاپ در عصر دیجیتال و دوران معاصر که در دل هر یک از این بخش‌ها قدیمی‌ترین ماشین‌آلات مربوط به آن جای گرفته است. تاریخ نگاری این موزه از دوره عیلام یعنی ۳ هزار قبل از میلاد آغاز و تا امروز ادامه پیدا می‌کند.
موزه چاپ و کتابت در خیابان سی تیر، بالاتر از موزه ایران باستان، ساختمان سابق کتابخانه ملی ایران جای دارد و از ساعت ۸ تا ۱۶ برای بازدید کنندگان آزاد است.
اطلاعات بیشتر از چاپ و نشر ایران
کتاب تاریخ و تحول نشر (درآمدی به بررسی نشر کتاب در ایران از آغاز تا آستانه انقلاب) نوشته عبدالحسین آذرنگ، یکی منابع کامل و دقیق در باره چاپ و نشر ایران به شمار می‌آید، بخش‌های مختلف این کتاب شامل «نشر کتاب از آغاز تا ۱۳۰۰ ش»، «نشر کتاب از ۱۳۰ تا ۱۳۲۰ش»، «نشر کتاب در دهه ۱۳۲۰ ش»، «نشر کتاب در دهه ۱۳۳۰ ش» و «نشر از ۱۳۴۰ ش تا آستانه انقلاب» هستند که ۶۲ فصل کتاب را کامل می‌کنند.
این کتاب را موسسه خانه کتاب، سال ۱۳۹۵، در ۹۳۶ چاپ کرده است.
فردای صنعت چاپ...
وضعیت صنعت چاپ با توجه به تغییراتی که در همه ارکان اقتصادی کشور به وجود آمده، به مساله‌ای چالش‌برانگیز تبدیل شده است. وضعیت چاپ و انتشار روزنامه و کتاب، در پایین‌ترین تیراژ قرار دارد و از سوی دیگر هزینه تولید به قدری افزایش یافته که صرفه اقتصادی آن را توضیح نمی‌دهد.
با وجود کاهش قیمت دلار هنوز در بازار چاپ و نشر تغییر چشم‌گیری دیده نمی‌شود، باید صاحبان خرد و قدرت، برای بهتر شدن وضعیت چاپ در روزهایی که به بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها نزدیک می‌شود، چه تمهیداتی در نظر خواهند گرفت.
پیدایش صنعت چاپ در جهان
و سخن آخر اینکه در انتهای سخن گذری هم به موضوع پیدایش صنعت چاپ در جهان زدیم که بسیاری پیدایش نخست این صنعت حیات بخش را مربوط به چین می‌دانند اما از کجا معلوم که چاپ قرن‌ها پیش از چینی‌ها ابداع نشده باشد چرا که جنگ‌های پی‌درپی اجازه کاوش را از انسان‌ها گرفته است و شاید اگر نابودی فرهنگی در جنگ‌ها نبود امروز مطالبی می‌توان یافت که چاپ را به ایران نسبت داد. با نگاهی به تمدن تخت جمشید و آثار برجای مانده از شهرسوخته، این فرضیه چندان دور از ذهن نیست.
اگر گوتنبرگ را پدر چاپ دنیا معرفی کنیم در توضیح فعالیت‌های وی می‌خوانیم که او روزانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ برگ چاپ می‌کرد. نخستین کتابی که او پدید آورد کتاب مقدس ۴۲ سطری بود. کتاب‌هایی که در آن زمان به‌چاپ می‌رسید به «اینکونابولا» معروف است. ابداع گوتنبرگ ظرف مدتی حدود ۴۰ سال در عمده کشورهای اروپایی و در شهرهایی مانند ونیز، فلورانس، پاریس و لیون رواج پیدا کرد و چاپخانه‌هایی با این روش به‌وجود آمد.
تهیه و تنظیم از منیره زینلی