حسن نوجوانی ۱۲ ساله است، خودش می‌گوید مجبور به ترک تحصیل شده است، پدرش معتاد بوده و هم‌اکنون آواره کوچه و خیابان است ، مادرش بیمار و خواهر کوچکش امسال کلاس دوم ابتدایی است، خیلی‌های دیگر مثل حسن در چهارراه ها و خیابان‌های اردبیل پرسه زده و عده‌ای با پاک کردن شیشه خودروها و تعدادی نیز با گل‌فروشی و آدامس‌فروشی سعی در کسب درآمد دارند.
احمد ۱۴ سال بیشتر ندارد، به محض روشن شدن چراغ قرمز دستمال قرمز رنگ خود را بر شیشه ماشین می‌کشد، راننده سرش داد می‌زند که دست به شیشه نزن تازه شسته‌ام، دلش می‌سوزد و هزار تومنی به سم پسرک می‌گیرد و او با که از فریاد چند لحظه پیش کمی ناراحت شده با اکراه پول را می‌گیرد و سراغ ماشین دیگری می‌رود.
فریدون نیز ۱۶ ساله است و قبل از فرارسیدن محرم در خیابان نوازندگی می‌کرد.
می‌گوید: آکاردیون را خوب می‌زند و در شهر سرعین که مملو از مسافر است درآمد خوبی دارد، با پدرش از شمال به سرعین آمده و خانه ای اجاره کرده بودند و از این طریق معاش می‌کنند، بعد از محرم و صفر و با شروع فصل سرما به شهرهای جنوبی خواهند رفت.
می‌گوید: مادرم با ۲ خواهر و برادر کوچکم در یکی از شهرهای شمالی زندگی می‌کنند و او مجبور است با پدرش برای تامین زندگی از صبح تا شب کار کند.
به گزارش ایرنا، تا چند سال پیش اردبیل کمتر شاهد پدیده‌ای به نام کودکان خیابانی بود اما در چند سال اخیر به یک‌باره چهارراه ها و معابر اردبیل پر شد از کودکانی که به انواع مختلف قصد کسب درآمد دارند از گدایی تا فروشندگی .
تعدادی از مسئولان و کارشناسان می‌گویند که این کودکان اغلب افراد غیربومی بوده و به صورت برنامه‌ریزی شده از سوی افرادی اجیر شده و به گدایی و دستفروشی مشغولند و برخی نیز معتقدند که بیشتر این کودکان به دلیل فشار اقتصادی و ناتوانی مالی خانواده مجبور به خیابان‌گردی و تامین معاش از رهگذران هستند.
به هر حال دلیل خیابان‌گردی کودکان هر چه باشد، این پدیده به دنبال خود آسیب‌های زیادی برای حال و آینده آنها دارد، در این پدیده رو به افزایش آنچه تضییع می‌شود حقوق کودک و آینده اوست.
موضوع کودکان خیابانی موضوع تازه ای نیست و سال‌‍‌هاست دستگاه‌هایی مثل بهزیستی و شهرداری برای ساماندهی امور در این زمینه تلاش می‌کنند اما حضور و حتی افزایش تعداد این کودکان در شهری مثل اردبیل که یک دهه پیش چنین صحنه‌هایی را به خود ندیده بود حکایت از موفق نبودن برنامه‌هاست.
بر اساس آموزه‌های دین اسلام و کنوانسیون‌های جهانی همه کودکان حق دارند از شرایط خوب زندگی برخوردار باشند ُ حق دارند بازی کنند و آموزش ببینند تا شرایط مناسب شکوفایی توانایی‌ها و رشد جسمی و معنوی و اخلاقی و اجتماعی آنها فراهم شود.
حسین بشیری گیوی، جامعه‌شناس در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: کودکان کار و کودکان خیابانی پدیده نوینی است که در قرن بیستم خود را نشان داده ، با افزایش شکاف طبقاتی در جامعه کودکان بدون سرپرست و کودکان طبقه پایین جامعه برای امرار معاش به کار یا دستفروشی روی می‌آورند.
وی افزود: متاسفانه با توجه به تحقیقات، کودکان خیابانی با نابسامانی‌ها و آسیب‌های متعددی در خیابان درگیر می‌شوند، بیشتر این کودکان در معرض خشونت جنسی، کودک آزاری و اعتیاد قرار دارند، برخی از این کودکان که در دام افراد سوداگر گرفتار می‌شوند هم از بعد روانی و هم از بعد اجتماعی با آسیب‌های اساسی مواجه شده و همچنین دیگر کودکان را نیز گرفتار می‌کنند.
بشیری اضافه کرد: هر کودک خیابانی در آینده هزینه‌های سرسام آوری را بر جامعه تحمیل می‌کند. سوداگران شهری از کودکان خیابانی برای هر کار خلافی استفاده می‌کنند. طبیعی است که ناکامی‌های این کودکان در آینده با پرخاشگری مواجه شود لذا رسیدگی به این امر خطیر مهم و ضروری است و ساماندهی کودکان خیابانی یعنی مصون‌سازی جامعه از نابسامانی‌های روانی ، اجتماعی و بهداشتی در حال و آینده است.
شناسایی ۲۵۱ کودک خیابانی در استان اردبیل
بهزاد ستاری، مدیرکل بهزیستی استان اردبیل در این باره گفت: تعداد ۲۵۱ کودک خیابانی و کار در این استان شناسایی شده و برای آنها پرونده تشکیل شده است.
وی اظهار داشت: از این تعداد ۱۶۶ نفر دارای نیازهای ویژه از جمله خدمات درمانی، اشتغال والدین و مشارکت تحصیلی بودند که با توجه به مصوبه کمیته ساماندهی کودکان کار و خیابانی استان، به دستگاه‌های مربوطه ارجاع و خدمات مذکور دریافت کرده‌اند.
به گفته وی، بیشتر کودکان کار شناسایی شده در این استان دارای خانواده هستند.
ستاری همچنین بیان کرد: خانواده‌های این کودکان بیشتر ساکن حاشیه شهر بوده و به دلایل فقر مالی، فقر فرهنگی، فقدان و یا اعتیاد یکی از والدین به کار در خیابان‌ها سوق داده شده‌اند.
چه باید کرد
مقابله و جلوگیری از رواج پدیده کودکان کار و خیابانی در اردبیل ضرورتی است که می‌بایست مورد توجه قرار گیرد و مسئولان کشوری و استانی نیز بران تاکید کرده و راه‌حل‌های مختلفی برای آن پیشنهاد می‌دهند.
بهروز ندایی معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار اردبیل با بیان اینکه حفظ حقوق کودکان تضمین‌کننده جامعه سالم است، گفت: والدین و مسئولان حوزه کودک نسبت به حق و حقوق کودکان واقف بوده و در جهت تحقق آن تلاش کنند.
وی با بیان اینکه کودکان امروز آینده کشور را خواهند ساخت، توجه به حفظ حقوق انسانی و اجتماعی آنان را در حفظ سلامت جامعه آینده موثر دانست.
او با اشاره به ظرفیت بالای تشکل‌های مردم نهاد خواستار ورود این سازمان‌ها به حوزه آگاه‌سازی جامعه در خصوص حقوق کودکان شد.
ناصر عتباتی ، رئیس کل دادگستری استان اردبیل هم گفت: حمایت از کودکان امری ضروری است و بر این اساس باید کودکان کار و خیابانی توسط متولیان امر ساماندهی شوند.
وی افزود: وجود کودکان کار در خیابان‌ها و چهارراه‌ها برازنده نیست و نشان می‌دهد در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و رسیدگی به امور کودک در استان کوتاهی شده است، وجود کودکان کار در پارک‌ها و خیابان‌ها آیینه تمام‌نمای عملکرد ماست و باید نسبت به آن حساس بوده و برای ساماندهی آنها تلاش کرد.
وی بیان کرد: هر چند مشکلات و چالش‌های حوزه کودک در این استان نسبت به استان‌ها دیگر پایین است ولی باز باید متولیان امر اهتمام بیشتری در ساماندهی کودکان کار داشته باشند چرا که این امر می‌تواند از بزهکاری‌های احتمالی بکاهد.
عتباتی با بیان اینکه نگاه قضایی در حوزه آسیب‌های اجتماعی نگاه حمایتی است، افزود: نباید اجازه دهیم کودک‌آزاری در مدارس و خانواده‌ها اتفاق بیافتد و لازمه آن شناسایی ،کشف و تعقیب کودک‌آزاری است.
وی جلوگیری از کودکان بازمانده از تحصیل را ضروری دانست و گفت: آموزش و پرورش در این حوزه باید اقدامات لازم را انجام دهد تا شاهد کودک بازمانده از تحصیل در استان نباشیم.
عتباتی اضافه کرد: افزایش آسیب‌هایی همچون طلاق ، اعتیاد ، خشونت و بسیاری دیگر از جرایم در این استان ناشی از عدم توجه کافی به مسائل اجتماعی است.
اقدامات حمایتی دولت از کودکان
محمود عباسی ، معاون وزیر دادگستری با بیان اینکه لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بزودی در صحن علنی مجلس شورای اسلامی مطرح می‌شود، افزود: این لایحه در کمیسیون حقوق قضایی اصلاح شده و در دستور کار علنی مجلس قرار گرفته است.
وی اظهار داشت: لایحه حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان در صورت تصویب، قانون جامع و کاملی می‌شود که در آن برای تمامی سوءاستفاده‌ها از کودکان و نوجوان مجازات‌هایی پیش‌بینی شده است.
دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک با اشاره به اینکه وزارت دادگستری در زمینه حقوق کودک وظیفه اجرایی ندارد، گفت: وظیفه وزارت دادگستری نظارت بر اجرای حقوق کودک است که در این راستا شورای هماهنگی مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک و مراکز متناظر استانی را ایجاد کرده است.
وی سیاست دولت را حمایت از سازمان‌های مردم نهاد فعال در زمینه حقوق کودک دانست و افزود: از سال ۱۳۹۴ منشور حقوق کودک تصویب و در دستور کار تمام دستگاه‌ها قرار گرفته تا در نتیجه آن کودکان کشور جایگاه شایسته خود را در افق ۱۴۰۴ داشته باشند.
عباسی با اشاره به بالا بودن رنگ و بوی احساسات نسبت به کودکان در جامعه ایرانی بیان کرد: این دیدگاه باید به نگاه حق گرایانه و شناخت حقوق بنیادین و اساسی کودک تبدیل شود.
وی افزود: در اسلام حقوق بشر از حقوق کودک آغاز می‌شود و اندیشه دینی برای کودک پیش از آغاز حیاتش برنامه دارد و در قانون اساسی جمهوری اسلامی و هم در سیاست‌های کلی و اسناد بالادستی کشور توجه خاصی به حقوق کودک شده هر چند در اجرا مشکلاتی وجود دارد که باید توجه اساسی از سوی متولیان امر به این موضوع صورت گیرد.
وی تاکید کرد: کودکان بزه‌دیده طلاق ،بی‌سرپرست و بدسرپرست باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرند و برای ساماندهی آنها هم چالش‌های موجود در استان‌ها شناسایی و احصا شود.
معاون وزیر دادگستری بیان کرد: کودکان نیازمند حمایت در خانه هستند و حق دارند که همیشه مورد توجه خانواده‌ها قرار بگیرند.
عباسی گفت: مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک امسال را سال تحول در حوزه کودک نام‌گذاری کرده است و باید تمام دستگاه‌های اجرایی در ساماندهی آسیب‌های اجتماعی حوزه کودک مشارکت داشته باشند.
فریبا محمدلو، مدیرکل بانوان و خانواده استانداری اردبیل نیز از تدوین بانک اطلاعاتی کودکان آزاردیده استان خبر داد و افزود: آموزش والدین قبل و بعد از تولد کودک، شیوه فرزندپروری و توانمندسازی خانواده‌ها از جمله برنامه‌هایی است که توسط دفتر بانوان استان انجام می‌شود.
وی ادامه داد: همچنین کارگاه‌هایی با هدف فرهنگ‌سازی برای کاهش فاصله اجتماعی در خانواده‌ها ، شناسایی و کنترل آسیب‌های اجتماعی خانه تا مدرسه در بین خانواده‌ها برگزار شده است.
وی گفت: جلوگیری از بازماندگی کودکان از تحصیل، منع اشتغال کودکان در خیابان، کاهش کودک همسری و جلوگیری از کودک آزاری از جمله مهم‌ترین چالش‌هایی است که با هدف حفظ حقوق کودکان پیگیری و برای رفع آن برنامه‌ریزی می‌شود.
ستاری مدیرکل بهزیستی استان اردبیل نیز گفت: با هدف توانمند سازی خانواده کودکان، کارگاه فرشبافی برای مادران آنها توسط مرکز حمایتی آموزشی کودک و خانواده (مؤسسه غیر دولتی) ایجاد شد که تاکنون زمینه اشتغال حدود ۲۰ نفر از مادران کودکان کار و خیابانی را فراهم کرده است.
ستاری گفت: در سال گذشته سه میلیارد و ۶۰۰ میلیون ریال توسط بهزیستی و مؤسسه مذکور برای توانمند سازی این افراد هزینه شده است.
وی افزود: ساماندهی هرچه بهتر این کودکان نیازمند مشارکت جدی مسئولان تمام دستگاه‌های ذیربط می‌باشد.
گزارش: یعقوب شاددل
۶۰۱۶/۷۱۱۰