سیاست خارجی کشور در ماه‌های اخیر بویژه تعاملات و مذاکرات با کشورهای مختلف همچون روسیه و چین برای همکاری‌های اقتصادی سبب شده تا هرگونه موضوع و بحثی درباره افزایش روابط سیاسی و تجاری، با تقابل مخالفان بهبود روابط تهران و مسکو همراه شود و آنها به دنبال انتشار اخبار کذب در این زمینه در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی باشند.
در این رابطه می‌توان به موضوع ابراز تمایل یک مقام روسی برای همکاری مسکو در بندر چابهار جهت انتقال کالاهای این کشور از این بندر به دیگر کشورهای منطقه اشاره کرد. در واقع همان موضوع تبدیل شدن ایران به قطب(هاب) منطقه‌ای برای سرمایه‌گذاری و صادرات کالا به کشورهای همجوار است.
بازنشر اظهارات این مقام روسی در شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌های خارجی با تعبیر دیگری مبنی بر واگذاری بندر چابهار به روسیه مطرح و بازتاب یافت و هیچ اشاره‌ای به واقعیت ماجرا نشد.
ماجرا چه بود؟
۲۵ مردادماه بود که «میلوشکین سرگی» مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی آستراخان روسیه در چابهار درباره اهمیت و نقش این بندر در اتصال بنادر حاشیه دریای خزر به اقیانوس هند و علاقه‌مندی دولتمردان مسکو و شخص «ولادیمیر پوتین» برای استفاده از این بندر در انتقال کالا به سایر کشورها بویژه شبه قاره هند اظهاراتی را بیان کرد.
وی که برای بازدید از امکانات و زیرساخت‌های بندر چابهار به این منطقه سفر کرده بود، اعلام کرد بندر چابهار در اتصال بنادر حاشیه دریای خزر به اقیانوس هند نقش مهمی دارد و مسکو به دنبال انتقال کالا از این بندر است؛ بنابراین سرمایه‌گذاری در زمینه ایجاد و ساخت ترمینال اختصاصی کانتینر و فله مایع در بندر شهید بهشتی (چابهار) در برنامه‌های دولت روسیه قرار دارد.
بازتاب این اظهارات به ویژه در فضای اجتماعی با غرض‌ورزی برخی همراه و از این موضوع با عنوان «واگذاری بندر چابهار به روسیه» بازنشر یافت.
هرچند که نمایندگان و برخی مقام‌های استان استان سیستان و بلوچستان همچون مدیرکل بنادر و دریانوردی، کذب بودن اخبار منتشر شده در این زمینه را اعلام و تصریح کردند که با توجه به ظرفیت‌ها، زیرساخت‌ها ، تخفیف‌ها و تشویق‌ها برای صاحبان کالا و سرمایه‌گذاران در این بندر،هیچ محدودیتی برای سرمایه‌گذاری و انتقال کالا برای تجار و سرمایه‌گذاران روس وجود ندارد.
البته انتشار اخبار کذب در چنین موضوع‌هایی در شبکه‌های اجتماعی پیش از این نیز تکرار شده و ادعا شده بود که این بندر به هند واگذار شده است.
شفاف‌سازی در مسکو
سفر اخیر وزیر امور خارجه به مسکو سبب شد تا محمدجواد ظریف این بار در جمع ایرانشناسان روس درباره چنین موضوع‌هایی به طور صریح شفاف‌سازی و تصریح کند، در زمینه همکاری احتمالی ایران و روسیه در چابهار، هیچ طرحی وجود ندارد.
ایران در چند سال اخیر برای توسعه بندر چابهار با هدف استفاده از ظرفیت‌های مغفول آن، گسترش مناسبات تجاری با ایجاد یک قطب بزرگ منطقه‌ای صادرات مجدد را برنامه‌ریزی کرده و در حال اجرایی کردن آن است. بر این اساس از کشورهای علاقه‌مند برای سرمایه‌گذاری دعوت کرد.
بندرچابهار با ظرفیت تخلیه و بارگیری سالیانه ۸.۵ میلیون تن کالا و وجود زیرساخت‌ها و تجهیزات در زمینه ترانزیت کالا، موقعیت راهبردی برای توسعه روابط کشورهای سی.آی.اس(CIS) و روسیه با کشورهای حوزه دریای عمان و اقیانوس هند دارد. این بندر ظرفیت زیادی برای سرمایه‌گذاری پیش روی کشورهای خارجی گذاشته است؛ در شرایط کنونی برخی کشورها همچون هند، چین و افغانستان وارد عرصه شده‌اند.
اهمیت این منطقه سبب شده تا روسیه در شرایط کنونی به دنبال انتقال کالا از طریق این بندر به کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای باشد. در واقع مسکو به اهمیت جغرافیایی و ژئوپلتیکی بندر چابهار پی برده و به دنبال بهره‌گیری از ظرفیت‌های این بندر اقیانوسی برای انتقال کالاهای خود است.
براین اساس بود که دولتمردان روسی نیز برای توسعه مناسبات و استفاده از ظرفیت‌های ویژه بندر چابهار، به این منطقه سفر کردند.
با توجه به موقعیت راهبردی چابهار در اتصال به آب‌های آزاد، سرمایه‌گذاران معتقدند که این منطقه می‌تواند کشورهای آسیای میانه را به اقیانوس هند وصل کند.
البته مطرح شدن موضوع برگزاری مانور مشترک ایران و روسیه در آب‌های دریای عمان و اقیانوس هند که هفتم مردادماه از سوی دریادار «حسین خانزادی» فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی مطرح شد نیز از دیگر موضوع‌هایی است که از زمان مطرح شدن آن، با پیگیری‌های رسانه‌های زیادی درباره جزئیات آن همسو بوده است.
این موضوع نیز از دیگر پرسش‌های مطرح شده در سفر ظریف به مسکو بود که وی اظهارداشت: گفت‌وگوهایی درباره برگزاری رزمایش مشترک در اقیانوس هند داریم که شاید کشورهای دیگری نیز در آن شرکت کنند.
« مانور مشترک ما همه‌جانبه خواهد بود و نه تنها علیه کشور خاصی نیست بلکه برای امنیت همه برگزار می‌شود.»
وی با توجه به طرح آمریکا برای ائتلاف‌سازی دریایی در خلیج فارس به بهانه برقراری امنیت، تصریح کرد که ایران و روسیه طرح مشترکی برای امنیت کشورهای منطقه داریم.
«طرح ما براساس همکاری و هم‌افزایی استوار بوده اما طرح آمریکا بر پایه دشمنی و ائتلاف نوشته شده است.»
راهبرد جدید تهران و مسکو
فضای ایجاد شده از زمان تصویب برجام تا خروج آمریکا از آن و سیاست‌های مسکو در این زمینه از جمله مخالفت با یکسونگری آمریکا از یک سو و همکاری نزدیک دو کشور در بسیاری از زمینه‌های سیاست خارجی بویژه در سوریه از سوی دیگر سبب شده تا دو طرف به دنبال ترسیم راهبرد جدیدی در مناسبات پیش رو باشند.
این نزدیک شدن دو طرف و نقش‌سازی‌های آنها در موضوع‌های مختلف سیاست خارجی، توجه مقام‌ها و رسانه‌های دیگر کشورها را به همراه داشته و در نتیجه همه روابط زیر ذره‌بین آنها قرار گرفته است.
تهران و مسکو در چند سال اخیر نشست‌های مختلفی بین مسئولان عالی رتبه تا رئیسان کمیسیون همکاری‌های مشترک برگزار کرده‌اند که جدیدترین آن، نشست عصر پریروز(دوشنبه) «رضا اردکانیان» وزیر نیروی ایران و «الکساندر نواک» وزیر انرژی روسیه بود که دو طرف بر لزوم تسریع در اجرای پروژه‌های دوجانبه از جمله ساخت نیروگاه ۱۴۰۰ مگاواتی سیریک هرمزگان و پروژه برق‌سازی راه‌آهن گرمسار - اینچه برون تاکید کردند.
گام دیگری که دو طرف در حوزه اقتصادی برداشته‌اند، پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. دراین زمینه فرایند قانونی داخلی ایران برای پیوستن به این اتحادیه به پایان رسید و طبق توافق قرار شده از چهارم آبان‌ماه امسال موافقت‌نامه موقت تجارت آزاد میان ایران و اوراسیا وارد فاز اجرایی شود.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران، هفدهم ماه می سال ۲۰۱۸ ( 27 اردیبهشت 97) توافق موقت مربوط به منطقه آزاد تجاری را امضاء کردند و این توافقنامه بر افزایش تبادلات تجاری بین کشورها با احتساب تسهیل رژیم گمرکی تاثیر بسیار گسترده ای دارد.
این اتحادیه کار خود را اول ژانویه ۲۰۱۵ ( 11دی 93) آغاز کرده و اعضای ان متشکل از روسیه، بلاروس، قزاقستان، ارمنستان و قرقیزستان است. اکنون مجموع حجم تجاری کشورهای عضو این اتحادیه نزدیک به ۷۵۳ میلیارد دلار و بازاری با ۲۰۰ میلیون جمعیت را شامل می‌شود که استفاده از این ظرفیت می‌تواند جهش و تحولی در مناسبات اقتصادی کشورمان ایجاد کند.
با عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فرصت مناسبی برای صنعتگران و فعالان بخش‌های اقتصادی کشور جهت حضور در بازار کشورهای عضو این اتحادیه به عنوان منطقه آزاد تجاری فراهم شده و تجار ایرانی از این پس برای حضور در بازار کشورهای عضو اتحادیه می‌توانند از تعرفه ترجیحی استفاده کنند.
در کنار این تحولات، با توجه به اینکه روسیه و ایران از سوی آمریکا تحریم شده‌اند، تلاش دارند ارز «دلار» را از مناسبات تجاری خود حذف کنند. زیرا تا حدود زیادی اعتبار خود را نزد کشورهای منتقد و مخالف سیاست‌های یکجانبه‌گرایی واشنگتن از دست داده است.
در سفر اخیر ظریف به مسکو ضمن پرداخت به چنین موضوع‌هایی، بحث چند برابر شدن مناسبات اقتصادی مطرح و وزیر خارجه کشورمان از برنامه تهران برای جذب توریست‌های روسی خبر داد.
همسویی تهران و مسکو در مقابله با یکجانبه‌گرایی کاخ سفید سبب شده تا ظریف تاکید کند، دو طرف نباید اجازه دهند که آمریکا تصمیم‌گیرنده میزان روابط ایران و روسیه باشد؛ و براساس همین روند بوده که با وجود مخالفت‌های کاخ سفید، تراز تجاری دو کشور در ۶ ماه نخست سال گذشته میلادی با رشد ۱۷ درصد همراه شده و همچنان این روند در حال صعودی است. 2023