به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، واقعه عاشورا، عرصه آشکار شدن جلوه معرفت الهی در وجود انسان‌هایی والامقام در میدان آزمون‌های سختی بود که معرفت، ایمان و یقین آنها به ترازوی محک و آزمایش گذاشته شد. در واقع این رویداد یکی از نادرترین وقایع تاریخ بشریت به حساب می آید که هر سال با آغاز محرم یک جوشش همگانی در میان انبوهی از عزاداران حسینی ایجاد می شود که تاریخ تاکنون به خود ندیده است. از ۱۰ محرم ۶۱ هجری تاکنون بررسی عملکرد عزاداران واقعی واقعه عاشورا نشان می‌دهد که درس‌های قیام خونین امام حسین(ع) در زندگی آنان همواره جاری بوده است. از عبرت‌های رویداد عاشورا همین بس که ناگاه در عرض چند دهه پس از اسلام ناب محمدی، جامعه اسلامی آنچنان دچار انحطاط می‌شود که برای زنده کردن دین، لازم است پاک‌ترین انسان‌های عصر جان خویش را فدا کنند. همانطور که آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری در زمینه عبرت های عاشورایی می‌فرمایند: نخستین عبرتی که در قضیه عاشورا ما را به خود متوجه می‌کند، این است که ببینیم چه شد که ۵۰ سال بعد از درگذشت پیغمبر (ص)، جامعه اسلامی به آن حدی رسید که کسی مثل امام حسین(ع)، ناچار شد برای نجات جامعه اسلامی، چنین فداکاری‌ای بکند؟ این فداکاری حسین بن علی(ع)، یک‌وقت بعد از هزار سال از صدر اسلام است؛ یک‌وقت در قلب کشورها و ملت‌های مخالف و معاند با اسلام است؛ این یک حرفی است اما حسین بن علی (ع)، در مرکز اسلام، در مدینه و مکه مرکز وحی نبوی وضعیتی دید که هرچه نگاه کرد چاره‌ای جز فداکاری نداشت؛ آن هم چنین فداکاری خونین با عظمتی! مگر چه وضعی بود که حسین بن علی(ع)، احساس کرد که اسلام فقط با فداکاری او زنده خواهد ماند، و الا از دست رفته است!؟ عبرت اینجاست.
عزاداری و مراسم های بزرگداشت شهیدان کربلا در روزهای محرم یادآور بزرگی قیام سید و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین(ع) است. عاشورا در ایران در تمام کشور رنگ و شور دیگری دارد و هر نقطه‌ای از آن با سنت‌های خاص به سوگواری و عزاداری پیشوای مذهبی خود می‌پردازند. پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا در این مطلب سعی دارد تا به معرفی مناطقی از ایران که در این ایام شیوه خاص و سنتی قدیمی را برای عزاداری حفظ کرده‌اند، بپردازد.
آیین گِل رسمی اساطیری
سنت «آیین گِل» از جمله آیین های پیش از اسلام به شمار می رود که بعدها نیز در دوران اسلام و تا امروز استمرار پیدا کرده است. این آیین برای مرگ قهرمانان و جوانان اجرا می شد که امروز نیز در لرستان برای عزاداری عاشورا انجام می دهند. این آیین در شهرهای دیگر نیز انجام می شود اما خاصه محل اجرای آن لرستان است. برای اجرای آن خاک تمیز الک شده را در حوضچه هایی که از قبل با آجر آماده شده اند با گلاب نذری و آب گِل می کنند. حدود نیمه های شب عزادارانی که نذر گل دارند وارد حوضچه ها شده و تمام سر و صورت و حتی چشمان خود را آغشته به گل می کنند و به اصطلاح به گل می افتند. برخی دیگر از عزاداران تنها سر و صورت و کتف ها و شانه های خود را «آیین گِل» می کنند و در کنار شعله های آتش که به همین منظور تهیه شده خود را خشک می کنند، فرد به گل افتاده این وضعیت را تا ظهر عاشورا حفظ می کند. این آیین در لرستان جزو میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.
نخل گردانی؛ آیین عزاداری مردم یزد در روز عاشورا
مردم استان یزد بنابر سنت چند ساله خود با آیین های خاص به عزاداری در دهه اول محرم به خصوص روز عاشورا می پردازند. نخل از دیرباز به عنوان یکی از نمادهای تشییع پیکر امام حسین(ع) در روز عاشورا شناخته می شود. با رسیدن ماه محرم مردم این خطه از سرزمین نخل را با پارچه سر تا سر سیاهپوش می‌کنند و در آن تزئیناتی نظیر شمشیر، آینه، میوه، پولک و دستمال‌های ابریشمی به کار می بندند. البته ناگفته نماند که این نماد در روز عاشورا در دیگر مناطق کویری ایران نیز استفاده می شود. یکی از معروف ترین این نخل‌ها در میدان امیر چخماق شهر یزد قرار دارد. این نخل را از تنه‌های قطور درختان می سازند. در روز عاشورا نخل تزیین شده به وسیله عزاداران حسینی مانند کشتی به حرکت در می آید و چند دور گرد میدان نخل می‌چرخد و به آرامی به جایگاه خود بازمی‌گردد. در پایان این مراسم عزاداران با سینه زنی و روضه به تکایای خود می روند و به خواندن نماز ظهر عاشورا می پردازند و در آخر مراسم نذری های موجود را پخش می کنند.
آیین بیل زنی مردم بیرجند در روز عاشورا
مراسم بیل زنی قدمتی ۳۰۰ ساله دارد؛ مراسمی که در آن کودکان، جوانان و بزرگان برای شرکت در این مراسم در ظهر عاشورا گردهم می آیند و با عظمتی ستودنی این مراسم را اجرا می کنند. مردم خوسف بیرجند به خصوص کشاورزان این عمل را بسیار مقدس می دانند و به همین دلیل در روز عاشورا آن را با اجرای مراسمی خاص انجام می دهند. آنها معتقدند که اگر بیل نزنند، سال خوبی برایشان نیست و به محصولاتشان آسیب می‌رسد. این مراسم با تقسیم شدن افراد به دسته های ۱۵ نفری شروع می شود که به صورت دایره ای کنار هم قرار می گیرند و بیل های خود را به سمت آسمان بالا می برند و هر فرد در حال حرکت به هوا پریده و تیغه بیل‌ها را به هم می زند. به هم خوردن بیل ها در روز عاشورا نماد رویارویی لشگریان امام حسین(ع) و لشگریان کفر است که جنگ لشگریان یزید علیه لشگر کوچک امام حسین(ع) و مظلومیت ایشان را نشان می دهد. در کنار این مراسم گهواره کوچکی به نماد طفل شیرخوار امام حسین(ع) و تشییع پیکر ایشان با همراه مراسم روضه خوانی جریان دارد. این مراسم به نوعی شبیه سازی از عزاداری و تلاش طایفه بنی اسد در صحرای کربلاست که پس از سه شبانه روز در ۱۳ محرم ۶۱ هجری توانستند پیکر مطهر امام(ع) و شهدای کربلا را با بیل یا ابزار دیگری که در دست داشتند، به خاک سپردند. سید احمد برآبادی رئیس حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی در این باره می گوید: این مراسم تنها در خوسف اجرا می شود و نوعی شبیه سازی از طایفه بنی اسد در صحرای کربلاست. این مراسم در ۱۳۲۷ خورشیدی ممنوع و برگزار نشد اما پس از مدتی دوباره به مرحله اجرا درآمد. مراسم بیل زنی در ۲۰ شهریور ۱۳۹۱ خورشیدی در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
مبارکه اصفهان؛ آیین غذای نذری در روستاها
آیین نذری دادن یکی از سنت های بسیار دیرینه و عجین شده با ایام محرم است. در شهرستان مبارکه اصفهان در روز عاشورا خیرین به نیت امام حسین(ع) غذایی را با عنوان نذری می پزند و در روستاهای اطراف میان روستاییان توزیع می کنند. این آیین سنتی ۳۰۰ ساله با میزبانی روستاهای اراضی و باغ‌ملک است. همچنین برخی از این غذاها با تزیین های مختلف در غرفه هایی مخصوص در حسینیه هر روستا قرار می گیرد تا اهالی بعد از اقامه نماز ظهر روانه آن مکان و پذیرایی شوند.
خیمه کوبی در نوش آباد
نوش آباد یکی از محله های کوچک شهرستان کاشان به شمار می رود که در آن آیین خیمه کوبی در روز عاشورا بسیار مرسوم است. این آیین ترکیبی از شبیه خوانی و عزاداری محسوب می شود. همه ساله چند هزار تن در نقش ۲ لشگر اشقیاء و انبیاء دور هم جمع می شوند و همه اهالی لباس های مناسب به شبیه خوانی بر تن می کنند. در حالی که لشگر خوبی‌ها (انبیاء و اولیای الهی) به وسیله لشگر بدی‌ها (ظلم و پلیدی‌ها) به ناحیه ای که از قبل مشخص شده هدایت و خیمه هایی را که به وسیله بچه ها حمل می شوند، به مکانی که برای برپا کردن آن ها در نظر گرفته شده است، می برند و بعد رجز خوانی و برپا کردن خیمه ها آغاز می شود. این مراسم عمری به درازای یک سده دارد و مقدمه ای برای مراسم دیگری به شمار می رود که بازسازی چیده شدن خیمه انبیاء و به راه افتادن لشگر اسیران از کربلا به طرف شام در ۱۱ محرم است. در انتهای این مراسم قهوه‌ای سرو می‌شود که برای دم کردن آن بیش از چهار ساعت زمان گذاشته می‌شود که به قهوه انوشه معروف است.
امام آشی، آیین مخصوص شهرستان سنقر در روز عاشورا
برگزاری و شرکت در مراسم و مجالس عزاداری امام حسین(ع) در شهرستان سنقر از اهمیت به سزایی برخوردار است. امام آشی یا نذری آشی، ذبح گاو یا گوسفند و تقسیم آن با عنوان امام خیری، برگزاری مراسم روضه خوانی در منازل و مساجد، پخش حلوا، شله زرد، خرما، شربت، شیر، حلیم و ... از جمله آیین هایی به شمار می رود که در این روز انجام می شود. مراسم عزاداری روز عاشورا از ساعات اولیه صبح این روز با پخش شیر و حلیم آغاز می شود. سپس دسته های سینه زن و زنجیر زن در روز عاشورا به دنبال علم های محله خود در مسیر تعیین شده به عزاداری و نوحه سرایی می پردازند و گاهی افرادی که نذری دارند، گوسفندی در پیش پای علمدارها و دسته ها ذبح می کنند. عده ای از زنان طبق عقیده و نیت خود روسری، چفیه یا لباس فرزندان خود را در مسیر مربوطه زیر پای عزاداران و دسته ها پهن می کنند تا از روی آن عبور کنند و اعتقاد دارند اینگونه متبرک شده اند. در این ایام هر فردی از اهالی سعی دارد در مراسم مسجد محله ای که در آن به دنیا آمده است، شرکت کند. حتی اگر به محله ای دیگر نقل مکان کرده باشد، باز هم در دسته ها سینه زنی یا زنجیر زنی محله قدیمی خود به عزاداری می پردازد. سپس دسته های هر محله به طرف مسجد مربوطه حرکت و مراسم در آنجا تمام می شود و گروهی از عزاداران برای صرف نهار به منزلی که دعوت شده اند، می روند. افرادی که آش نذری (حلیم) یا به گویش محلی (هلیسه) دارند، در این روز در منازل خود را به روی هر رهگذر و میهمان باز می گذارند و مقداری از این آش نیز در میان نیازمندان تقسیم و همچنین مراسم شام غریبان در شب عاشورا نیز در مساجد هر محله ای برگزار می شود.
آیین سنتی چهل منبران در شب عاشورا در خرم آباد
رسم چهل منبر از جمله آیین های عاشورایی به شمار می رود که جزو آثار ملی کشور ثبت شده و خانه هایی که در آنها مراسم روضه برگزار شده است، منبر های خودشان را جلوی در می گذارند و مردمی که نذری دارند با چهل شمع منبر به منبر حرکت می کنند و پای هر کدام از این منبرها یک شمع روشن می کنند و برای برآورده شدن آرزویشان دعا می کنند. در خرم آباد این مراسم به وسیله زنان اجرا می شود. عزاداران معتقدند که حضرت زینب(س) از کربلا تا شام، ۴۰ منزل را پشت سر گذاشته است، از این رو آنان نیز ۴۰ منبر را پشت سر می گذارند و در نهایت دوباره به همان امام زاده ای که حرکت را از آن جا آغاز کرده اند، بازمی گردند و برای برآورده شدن حاجاتشان دعا می کنند.
طشت گذاری در میان آذری زبان ها
دسته های سوگواری شاخسی واخسی به معنای (شاه حسین وای حسین) بنابر سنت دیرینه مردمان آذربایجان همه ساله از دهه آخر ماه ذیحجه شروع می شود. اوج این مراسم در ظهر عاشورا و پس از اتمام سوگواری ظهر است که عزاداران با ذکر شاخسی واخسی پس از طی کردن مسیری طولانی نهایت خود را به خیمه های به آتش کشیده شده سمبل خیمه های امام حسین(ع) و یارانش در کربلا رسانده و به سوگ واقعه می نشینند. سوگواری و عزاداری در این شهرها با رسم خاص طشت گذاری و دسته های شاخسی واخسی مشهور هستند. در این آیین طشت سمبل مشک سقای کربلا سمبل آب رود فراتی است که به روی حسین و یارانش بسته شد.
آیین عزاداری در قصر شیرین
عاشورا از دیرباز با زندگی مردم شهرستان قصرشیرین و سردشت عجین شده است. یکی از سنت های مردم شهرستان قصرشیرین در روز عاشورا این است که با پای پیاده و مسیر گلزار شهدای شهرستان را طی می کنند و در آنجا همه هیأت ها به هم وصل می شوند و با نوحه خوانی و سینه زنی نوعی همایش عاشورایی را خلق می کنند و در پایان نماز جماعت ظهر عاشورا در کنار قبور مطهر شهدا خوانده می شود. حلیم نذری یکی دیگر از سنت های مخصوص روز عاشوراست. همچنین نواختن ساز آیین چمر در شهرستان قصرشیرین دیگر رسمی است که برپا می شود که ساز سرنا و دهل که در مقامی به نام چمری سنگین و رزمی نواخته می شود. این ساز در تمامی مراسم های شادی و عزا نشانی پررنگ در میان مردم اهالی دارد.
آیین مشعل گردانی در دولت‌آباد تهران
مشعل گردانی در مناطق جنوبی ایران از آیین های دهه نخست محرم است که عرب ها بیشتر آن را اجرا می کنند. این مراسم قدمتی حدود ۵۰۰ سال دارد و در گذشته با مشعل های هیزمی برگزار می شد که امروز مشعل های گاز سوز جایگزین آن شده است. مشعل گردانی همه ساله در شب عاشورا به وسیله نجفی ها و کربلایی های مقیم دولت آباد شهرری با شور و هیجان خاصی برگزار می شود. مشعل های حمل شده در این مراسم نمادی از مشعل هایی هستند که خیمه گاه اباعبدالله الحسین(ع) را به آتش کشیدند و نواختن گسترده طبل ها نیز یادآور نواختن طبل د زمان حمله لشگر یزید به خیمه گاه اهل حرم است که با صدای بلند نواختن طبل مانع از شنیده شدن صدای زنان و کودکان می شدند. همچنین شعله های آتش را در آسمان می چرخانند و عزادارانی که چشمان پر اشک خودشان را به آن ها دوخته اند، برای غربت امام حسین و همراهانش اشک می ریزند. این آیین افزون بر دولت آباد در شهرهای قم و اردکان یزد نیز اجرا می شود.
عزاداری زنان آستانه اشرفیه
در آستانه اشرفیه، بخش دیگری از واقعه عاشورا به وسیله زنان بازسازی می شود؛ دسته های عزاداری زنان به یاد زنان قبیله بنی اسد که برای دفن کشته های کربلا رسیده اند، دسته های عزاداری به راه می اندازند. گاهی بیل و ساقه های برنج به همراه خودشان دارند که این بیل ها نمادی از راه افتادن برای دفن پیکرهاست و ساقه های برنج را به نشانه عزا بر سر و صورتشان می زنند. این عزاداری ها در برخی شهرها در روز یازدهم محرم نیز برگزار می شود و در برخی شهرها تا هفت روز بعد از واقعه کربلا ادامه دارد.