به گزارش گروه نشریات خبری؛ عصر روز دوشنبه بود که فیلمی از عقد دختربچه ای خردسال در فضای مجازی منتشر شد و واکنش های زیادی در فضای مجازی و واقعی به دنبال داشت.
این فیلم تصاویری از عقد مدت دار موقت یک دختربچه با مرد حدود ۳۰ ساله بود که رئیس کل دستگاه قضا استان کهگیلویه و بویراحمد از طریق دادگستری شهرستان بهمئی ظرف ۱۲ ساعت پس از انتشار تصاویر، خانواده زوج و زوجه را شناسایی و آنها را به دادگستری دعوت کرد. با پیگیری های انجام گرفته از عاقد، داماد و اولیای دختر بچه معلوم شد این عقد موقت طبق رسومات محلی و عشیره ای انجام شده و تنها برای نامگذاری پسر و دختر برای هم انجام شده تا دختر به سن همسرداری برسد. پس از گفت و گو و ارایه مشاوره به این خانواده ها با بخشش مهریه توسط ولی زوجه و بخشش مدت (دو سال) توسط ولی زوج، صیغه منتفی و باطل شد.
بررسی امروز (۱۳ شهریورماه) روزنامه ها، خبرگزاری ها و تارنماهای داخلی از تداوم واکنش های رسانه ای به موضوع کودک همسری و تبعات جسمانی، روحی و روانی این پدیده حکایت دارد.
در این راستا رسانه های اصلاح طلب تاکید کردند کودک‌همسری تنها دختران و پسران زیر سن بلوغ جنسی و روانی، خانواده‌هایی که با این ازدواج‌ها تشکیل می‌شوند و نسل‌های آینده آنها را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد، بلکه کودک‌همسری و اخبار هرچند اندکی که هرازگاهی در رسانه‌ها و فضای مجازی ایران منتشر می‌شوند می‌تواند روان جامعه را نیز تحت‌الشعاع خود قرار دهد.
این رسانه ها بر لزوم تسریع در تصویب طرح ممنوعیت کودک همسری تاکید کرده و متذکر شده اند: قوانین باید آنچنان بازدارنده باشد که به کلی جلوی شکل گیری چنین ازدواج هایی را بگیرد و هیچ عاقد و خانواده ای نتواند فرزندش را با رضایت یا بی رضایت به پای چنین سفره های عقدی بنشاند.
اقدامات لازم برای مقابله با کودک همسری؛ خط بطلان افکار عمومی بر کودک همسری و لزوم فرهنگ سازی در روستاها و شهرهای کوچک از دیگر محورهای مورد توجه این جریان رسانه ای است.
در مقابل رسانه های اصولگرا به نسبت جریان رسانه ای مقابل خود، کمتر به این موضوع پرداختند و علاوه بر انعکاس خبر ابطال عقد این دختر ۱۱ ساله، از اقدام اشتباه انتشار دهنده فیلم این مراسم در فضای مجازی و انتقادات کاربران فضای مجازی با هشتگ کودک_همسری سخن گفتند.
رسانه های اصلاح طلب
تبعات جسمانی، روحی و روانی کودک همسری
لیلا جعفری، روانشناس کودک در گفت‌وگو با «ابتکار» درباره تبعات روانی کودک‌همسری می‌گوید: «کودک‌همسری پدیده‌ای است که چه در ایران و چه در سایر کشورهای جهان و چه در بافت شهری و چه روستایی شاهد آن بوده‌ایم و این اتفاقی است که می‌تواند جامعه را با نوعی سِر شدگی، بی‌حسی و فلج عاطفی در برابر ظلمی بزرگ چون کودک‌همسری مواجه کند. ظلمی به کودکانی روا می‌شود که ابتدا از نظر جسمی به بلوغ نرسیده‌اند، یعنی آمادگی جسمانی برای ورود به رابطه زناشویی را ندارند و در درجه دوم به لحاظ روحی و روانی آمادگی پذیرش چنین رابطه‌ای را ندارند. بلوغی که پس از بلوغ جسمانی در فرد ایجاد می‌شود. چراکه با فرا رسیدن بلوغ جسمانی و تغییرات تدریجی که در بدن کودک رخ می‌دهد او حتی از نظر روحی و روانی آمادگی لازم برای پذیرش جدایی از دنیای کودکی و ورود به دنیای نوجوانی و بزرگسالی را کسب می‌کند.»
روزنامه ابتکار در صفحه نخست خود مطلبی با عنوان " کودک همسری و لبخند خطرخیز مسری" منتشر کرده است. در بخشی از این گزارش با استفاده از میان تیتر "سرایت لبخند عروس‌های کوچک بر لبان دخترکان" آمده است: اما کودک‌همسری تنها دختران و پسران زیر سن بلوغ جنسی و روانی، خانواده‌هایی که با این ازدواج‌ها تشکیل می‌شوند و نسل‌های آینده آنها را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد، بلکه کودک‌همسری و اخبار هرچند اندکی که هرازگاهی در رسانه‌ها و فضای مجازی ایران منتشر می‌شوند می‌تواند روان جامعه را نیز تحت‌الشعاع خود قرار دهد. «درماندگی آموخته»، «پذیرش اتفاق» و حتی «عادی‌سازی» آن و «افزایش قربانیان» می‌تواند آسیب‌های انتشار ناآگاهانه تصاویر و اخبار کودک‌همسری باشد.
روزنامه آفتاب یزد می نویسد: آسیب‌های روانی و جسمی که از این رهگذر بر دختر ۱۰ ساله وارد می‌شود باید مورد توجه قرار گیرد. چرا که در بسیاری از موارد حتی بعد از گذشت سالها از این‌گونه پیوندها، هنوز آسیب‌های روانی و عصبی وارد شده ترمیم نگردیده و موجب بروز عوارض مختلف می‌شود. خوشبختانه برخورد به موقع با این ازدواج، این نوید را به دلسوزان می‌دهد که دیگر دوران کودک همسری و این‌گونه روابط سپری گردیده البته اطلاع رسانی و شفاف‌سازی رسانه‌ها در این زمینه جای خاص خود را دارا می‌باشد. ممکن است در بعضی از مناطق به خاطر شرایط اقلیمی و آب و هوایی یک دختر ۱۰ ساله استعداد ازدواج داشته باشد اما این فرآیند نمی‌تواند به عنوان یک اصل کلی مورد عمل قرار گیرد. کالبد شکافی این حادثه و بیان ابعاد مختلف آن می‌تواند از وقوع و تکرار آن جلوگیری کرده و باعث ایجاد اضطراب در بین طیف‌های سنی پایین در دختران نگردد. به هر حال این حادثه تلخ مورد مخالفت قرار گرفت اما ممکن است موارد مشابه آن در سکوت و خفا اتفاق بیفتد و آسیب‌های تلخ و آزاردهنده ویژه خود را به دنبال بیاورد.
روزنامه همدلی نوشت:.اگر چه تبعات منفی کودک‌همسری -که می‌توان آن را به تجاوز قانونی به کودکان تعبیر کرد- مثنوی هفتاد من است و در یکی یا دو سطر نمی‌گنجد، اما در ادامه به بعضی از تبعات منفی این پدیده اشاره می‌کنیم... ازدواج کودکان تبعات منفی بی‌شماری دارد و حتی برخی از جامعه‌شناسان آن را زمینه آسیب‌های اجتماعی فراوانی مانند طلاق، خیانت، کودکان طلاق، کودکان کار، زنان بی‌سرپرست، اعتیاد و حتی در مواردی روسپی‌گری و...می‌دانند. صرف نظر از آسیب‌های اجتماعی، این گونه ازدواج‌ها برای نظام سلامت کشور هم بی‌هزینه نیست و تبعات منفی زیادی را به دنبال دارد. یکی از تبعات منفی این گونه ازدواج‌ها شکل نگرفتن فیزیولوژی زن هنگام بارداری است که در مواردی حتی منجر به مرگ مادر یا نوزاد می‌شود.
لزوم تسریع در تصویب طرح ممنوعیت کودک همسری
روزنامه اعتماد تیتر نخست خود را به این موضوع اختصاص داد و عنوان "کودک و داماد" را برگزید. در بخشی از این مطلب آمده است: به گفته مظفر الوندی، دبیر سابق مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک یک پای قانون می‌لنگد: «قانون حداقل سن را تعیین کرده اما استثنایی که در آن قائل شده باعث می‌شود که این قبیل مسائل همچنان پیش بیاید. البته فکر می‌کنم محاکم قضایی اگر دقیق‌تر به این استثنا توجه کنند می‌توانند جلوی این اتفاقات را بگیرند. شرط این است که رضایت ولی وجود داشته باشد، دوم اینکه مصلحت کودک در نظر گرفته شود و سوم هم لزوم مجوز از دادگاه است. همین یک شرط «مصلحت کودک» را هم اگر با دقت در نظر بگیریم می‌بینیم که در چنین ازدواجی این مصلحت در نظر گرفته نشده است.» الوندی البته معتقد است که وقتی تلاش‌ها برای سفت‌و سخت کردن شرایط علیه کودک‌همسری هنوز به ثمر نرسیده است می‌شود از همین استثنا برای توقف قانونی ازدواج‌های اینچنینی استفاده کرد: «هر وقت مجلس اقدام می‌کند تا قانونی در این مورد تصویب شود شورای نگهبان احتمالا بنا به ملاحظات شرعی آن را برمی‌گرداند.»
در ادامه این مطلب می خوانیم: اگر قانون بدون اما و اگر راه را بر کودک‌همسری می‌بست آیا لازم بود که سر این دو راهی اخلاق و عمل قرار بگیرد؟ فریده اولادقباد، رییس فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی به «اعتماد» می‌گوید که این فراکسیون همچنان در پی به ثمر نشاندن موضوع ممنوعیت کودک‌همسری است: «دو ماهی هست که مجدد نامه داده‌ایم به هیات رییسه مجلس تا طرح ردشده کودک‌همسری را مجددا در دستور کار قرار بدهند. هنوز ناامید نشده‌ایم و آن را پیگیری می‌کنیم.» بعد صحبت از نیاز به آموزش‌های عمومی می‌کند و لزوم ورود صداوسیما برای تغییر فرهنگ. اما وقتی طرح مجلس برای مقابله با کودک‌همسری رد می‌شود به این معنا نیست که این موضوع حمایت لازم را در سطوح کلان ندارد. اولادقباد با بله و خیر پاسخ این پرسش را نمی‌دهد به جای آن سعی می‌کند موضوع را این‌گونه توضیح دهد: «مسوولان این بچه‌ها را مثل فرزندان خودشان ببینند. فکر کنند آیا حاضرند دختر ۹ ساله خودشان به عقد یک نفر درآید؟ آیا بچه‌شان از نظر پزشکی، آموزشی، تربیتی و روحی می‌تواند این نقش را بر عهده بگیرد؟»
روزنامه ایران نیز در بخشی از مطلب خود آورده است: این اتفاق بی‌شک تلنگری دوباره بر لزوم تسریع در تصویب طرح «کودک همسری» است. این در حالی است که چنانچه این طرح، نهایی شده بود شاهد چنین عقدهایی که کودکی‌ها را به یغما می‌برد، نبودیم... م. خوشبختانه به گفته " حکمت‌الله سنایی" رئیس دادگستری شهرستان بهمئی عقد، با رضایت دو خانواده ابطال شد. این ازدواج باطل شد، اما مسأله اینجا است که با این مهر ابطال، پرونده چنین ازدواج‌هایی بسته نخواهد شد مگر اینکه راه‌های قانونی آن کاملاً بسته شود.
روزنامه آرمان ملی در بخشی از گزارش منتشر شده خود آورده است: روز گذشته فیلمی در شبکه‌های اجتماعی از مراسم عقد دو نفر در شهرستان بهمئی دراستان کهگیلویه و بویراحمد در میان مردم دست به دست می‌شد که در ابتدا فیلم مانند یک شوخی بچه‌گانه به‌نظر می‌رسید. تجمع بچه‌ها دور دوربین و شادی زنان در این فیلم در ابتدا همه را به یاد «خاله بازی» های دوران کودکی می‌انداخت، اما چهره مردی ۲۲ساله که با غرور به‌عنوان داماد در کنار دختر ۱۱ساله نشسته بود اصلا شبیه خاله بازی و یک شوخی بچه‌گانه نبود و زمانی‌که عاقد در فیلم شرایط ضمن عقد (۳۱۴ سکه بهار آزادی و ۵۰میلیون تومان وجه نقد برای خانه‌داری) را شرح می‌داد، شوخی به یک شوک غیرقابل باور تبدیل شد. این شوک زمانی ابعاد بزرگ‌تری را در جامعه ایجاد می‌کرد که ازدواج این دختر نه‌ساله به‌صورت موقت اعلام شد. شاید این‌گونه ازدواج‌ها دختران در دوران کودکی، اتفاق تازه‌ای در کشور ما نباشد، اما انتشار این فیلم علامت سوال بزرگی را در ذهن هر بیننده‌ای به وجود می‌آورد که چرا مسئولان هر بار این واقعیت تلخ را در جامعه تکذیب می‌کنند و برخی از نمایندگان نمی‌خواهند طرح کودک همسری در مجلس به تصویب برسد.
اقدامات لازم برای مقابله با کودک همسری
"سه اقدام برای مقابله با کودک‌همسری" عنوان یادداشتی است که در ستون سرمقاله روزنامه اعتماد منتشر شده است. "سیامک زندرضوی" نگارنده این یادداشت اقداماتی چون " «تمام‌شماری» کودک‌همسران؛ اصلاح قانون و اطلاع‌رسانی گسترده" را در مقابله با کودک همسری موثر دانسته و آورده است: قبل از هر چیز برای آنکه روشن شود، وضعیت کودک‌همسری در ایران چگونه است باید ما داده‌هایی دقیق در این باره در اختیار داشته باشیم. نمی‌توان بر اساس حدس و گمان حرف زد و تحلیل ارایه داد. در حال حاضر نمی‌توان به داده سرشماری‌های عمومی اطمینان کرد. از همین‌رو مهم‌ترین مسوولیتی که هم جامعه مدنی و هم دستگاه اداری بر عهده دارد، این است که باید یک «تمام‌شماری» از کودک‌همسرها و کودک‌مادرها در کشور انجام شود. در این صورت است که می‌توان پیامدهای این ازدواج‌ها را بررسی کرد.
خط بطلان افکار عمومی بر کودک همسری
به عقیده روزنامه ایران، افکارعمومی "کودک همسری" را متوقف کرد. این روزنامه در گزارش خود آورده است: روز گذشته خبر ازدواج دختربچه‌ای ۹ ساله با مردی با فاصله سنی زیاد از دختر، در فضای مجازی واکنش‌های تندی را از سوی مردم و برخی مسئولان به‌دنبال داشت. ازدواج در شهر «لیکک «مرکز شهرستان «بهمئی» در استان کهگیلویه و بویراحمد اتفاق افتاد. فیلم در کسری از ثانیه بازدیدهای بی‌شماری در داخل و خارج از کشور داشت.
همچنین در بخشی از مطلب منتشر شده در روزنامه ابتکار می خوانیم: چند سالی می‌شود که به مدد رد و مسکوت ماندن طرحی در مجلس شورای اسلامی، «کودک‌همسری» در ایران بیش از سال‌های گذشته بر سر زبان‌ها افتاده و دیگر برای افکار عمومی ناآشنا به نظر نمی‌رسد. حتی موج مخالفت با این پیوند زناشویی که البته موافقانی نیز دارد افزایش یافته و حتی فعالان مدنی را به تلاش برای تغییر قوانین کشور در این رابطه تشویق کرده است. با این حال هر بار که خبری از کودک‌همسری در ایران منتشر می‌شود، مطالبه برای به جریان افتادن تغییر و تحولات در قوانین کشور نیز در افکار عمومی افزایش می‌یابد و بُعد حقوقی آن را دوباره داغ می‌شود؛ خبرهایی از جنس «ازدواج دختری ۱۱ ساله با پسری ۲۲ ساله در استان کهگیلویه و بویراحمد». تصاویر و ویدئوهایی که طی چند روز گذشته از برگزاری این مراسم در شهرستان بهمئی منتشر شده و افکار عمومی را به واکنش واداشته است. واکنشی که سبب فسخ این پیوند ۲ ساله از سوی مراجع قضایی و ارجاع والدین و عاقد به مراجع قانونی شده است.
در بخشی از گزارش روزنامه همدلی می خوانیم: شکی نیست که خلاهای قانونی یکی از دلایل پررنگ استمرار کودک‌همسری در جامعه است، چرا که وقتی قوانین عوض شود، عرف هم عوض می‌شود. اما با این وجود اگر در این زمینه فرهنگ‌سازی نشود حتی با تصویب قانون و اجرای آن هم این پدیده از بستر جامعه پاک نمی‌شود. به ویژه در مناطق دور افتاده و مناطقی که هنوز رسم و رسومات و مناسبات قومی و قبیله‌ای بر آگاهی و روشنفکری می‌چربد، تلاش فرهنگی زیادی برای ریشه‌کن کردن یا حداقل کمرنک کردن این پدیده لازم است...باطل شدن کودک‌همسری جنجالی کهکیلویه و بویراحمد که با فشار افکار عمومی و طوفان رسانه‌ای شکل گرفت، نشان داد که الان منع کودک‌همسری که برخی آن را ژست روشنفکران می‌دانستند از انحصار درآمده و تبدیل به یک خواست عمومی و مطالبه اجتماعی شده است، بنابراین وقت آن فرا رسیده است که قانونگذاران کشور نیز صدای این مطالبه‌گری را بشنوند تا شاید زمانی برسد که خورشید به نفع کودکان این سرزمین طلوع کند.
لزوم فرهنگ سازی در روستاها و شهرهای کوچک
روزنامه شرق نوشت: بعدازظهر دوشنبه فیلم مراسم عقدش منتشر شد و به ظهر سه‌شنبه نرسیده، مسئولان از اعلام جرم علیه داماد و پدر دختر و عاقد و باطل‌شدن عقد خبر دادند. صحبت از فاطیما، دخترک ۱۱ ساله اهل بهمئی استان کهگیلویه‌وبویراحمد است که هفته گذشته به عقد مردی ۲۲ ساله درآمد و انتشار فیلمش در دو روز گذشته خبرساز شد. او البته یکی از صدها دختر کم‌سن‌وسالی است که هرساله پای سفره عقد می‌نشینند و راهی خانه شوهر می‌شوند؛ دخترکانی که بیشترشان بی‌سروصدا و واکنش در کودکی رخت عروسی می‌پوشند...در یکی، دو سال اخیر بحث افزایش سن ازدواج به یکی از بحث‌های اصلی فعالان مدنی و نمایندگان مجلس بدل شده است؛ اما با وجود این تلاش‌ها هنوز نمایندگان موفق نشده‌اند حداقل سن ازدواج را به ۱۳ سال برسانند. در این میان، پروپاگاندای رسانه‌ای اصولگرایان مبنی بر اینکه نمایندگان مجلس می‌خواهند سن ازدواج را به ۱۸ سال برسانند، باعث شده حتی کودکان نیز از این خشونت ترویج‌شده در امان نباشند. بااین‌حال، مسئله تنها تصویب یک قانون نیست؛ چه کسی وظیفه فرهنگ‌سازی در روستاها و شهرهای کوچک را بر عهده می‌گیرد تا خانواده‌ها بدانند دختر ۱۲ساله هنوز زمان ازدواجش نیست و نباید دختر ۱۵ساله را با این تصور غلط که از سن ازدواجش گذشته، طرد کنند. فاطیما توانست از بند این ازدواج تا مدت کوتاهی رها شود؛ اما چه کسی تضمین می‌کند کودکان دیگر هم بتوانند خودشان را نجات دهند؟
رسانه های اصولگرا
اقدام اشتباه انتشار دهنده فیلم در فضای مجازی
روزنامه خراسان نوشت: دخترک هنوز لبخندهایش شبیه دخترکان چهار پنج ساله است اما انگار زندگی خیلی زودتر از این ها برایش جدی شده و حالا در حدود ۱۰ سالگی پای سفره عقد نشسته است. پسر جوان هم حالا آقا داماد نام گرفته و با وقار و شخصیت کنار دخترک نشسته، به نظر حدود ۲۵ سال دارد. عاقد به سبک سنتی همان مراسم عقد در حال خواندن خطبه عقد موقت با مهریه ۳۱۴ سکه است. خانواده ها هم حضور دارند و همه چیز شکلی رسمی دارد...این همه ماجرای فیلمی از گوشی تلفن همراه بود که طی یکی دو روز گذشته در توئیتر منتشر شد و البته به منتفی شدن عقد انجامید. انتشار دهنده این فیلم که قطعا کارش اشتباه بوده، مطرح کرده بود که این عقد هفته گذشته در یکی از شهرستان های استان کهگیلویه و بویر احمد انجام شده است... ت. طبیعتا واکنش اغلب کاربران در فضای مجازی انتقادهای شدید درباره چنین رویدادی بود. در میان همه این موارد یکی از کاربران هم نوشت: «فیلم رو منتشر کرد، همه دختر رو دیدن. حالا نهایتا با پیگیری ها هم این دوتا رو جدا کنن، بعدش چی؟ پسره میره سراغ یه دختر دیگه و ازدواج می‌کنه، ولی آینده دختر چی میشه؟ هیچی تا آخر عمر، مهر روی پیشونیشه چون همه شناختنش! همه این اتفاقات افتاد که عقده یک نفر برای انتشار یک فیلم خالی بشه.»
انتقادات کاربران فضای مجازی با هشتگ کودک_همسری
به گزارش تارنمای جهان نیوز و خبرگزاری دانشجو، انتشار کلیپی از عقد موقت و مدت‌دار دختر کم سن و سال در یکی از روستاهای لیکک از توابع شهرستان بهمئی در فضای مجازی بازتاب گسترده داشت. این موضوع با هشتگ #کودک_همسری از سوی کاربران شبکه‌های اجتماعی و نیز رسانه‌های داخلی و خارجی مورد انتقاد قرار گرفت. با همکاری دستگاه‌های متولی و قضایی این موضوع پیگیری و مشخص شد این مسئله به رسم عشیره‌ای و طایفه‌ای رایج در شهرستان بهمئی دختر را برای پسر نامگذاری(نشانه) کردند تا پس از اینکه دختر به سن قانونی برای ازدواج برسد زندگی مشترک خود را آغاز کنند.