حادثه کربلا یکی از مهمترین حوادثی است که تاثیر بسیار شگرفی در تاریخ داشته است. در این حادثه دردناک که امام حسین (ع) به همراه یاران وفادارش در دشت کربلا به شهادت رسیدند، زنان بسیاری نیز حضور داشتند که جزو اهل بیت امام حسین (ع) یا از خانواده یاران آن حضرت بودند.
زنانی که دوشادوش مردان کربلا، در زنده ماندن این حادثه شگرف و تاثیرگذار نقش بسیار ارزنده‌ای ایفا کردند. در تاثیرگذاری زنان در حادثه کربلا همین بس که معلم شهید «سید مرتضی مطهری» درباره آن می‌نویسد: «تاریخ کربلا یک تاریخ و حادثه مذکر- مونث است. حادثه‌ای که مرد و زن هر دو در آن نقش دارند؛ ولی مرد در مدار خودش و زن در مدار خودش.»
«زهرا شجاعی» فعال حوزه زنان و دبیر کل مجمع زنان اصلاح طلب هم روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، رمز ماندگاری عاشورا و حادثه کربلا را خطابه های حضرت زینب (س) و دیگر زنان حاضر در صحنه عاشورا عنوان کرد و اظهار داشت: این واقعیت را در بررسی دقیق و عمیق این حادثه از ابعاد مختلف می توان به دست آورد و به جرات می توان گفت در طول تاریخ هیچ حادثه ای به اندازه واقعه کربلا استمرار جوشش و وسعت پیدا نکرده است که با توجه به وسایل ارتباط جمعی یا وسایل ارتباطی که آن زمان وجود داشت، به سادگی می توان به نقش و تاثیرگذاری راویان زن پی برد.
وی ادامه داد: ۱۳۸۰ سال پیش حادثه در گوشه ای از جهان رخ داده که هر روز بر گستره بزرگداشت و عظمت و تعظیم آن افزوده می‌شود؛ عظمتی به گستردگی جغرافیا که میان مذاهب توحیدی، ادبیات، شعر، پژوهشی و آثار علمی، تولید آثار هنری مختلف از عکس و نقاشی تئاتر و موسیقی و غیره قابل مشاهده است و این ماندگاری با وجود اتاق‌های فکر در مراکز فرهنگی که با امکانات به صورت وسیع درصدد تضعیف، تخریب و انحراف این جریان هستند بسیار بسیار قابل توجه است.
شجاعی یادآور شد: اما اگر بخواهیم به نقطه عطف این ماندگاری توجه کنیم باید به این شعر استناد کرد: «کربلا در کربلا می ماند اگر زینب نبود؛ نای نی در نینوا می ماند اگر زینب نبود». مفهوم این شعر با توجه به نقش حضرت زینب به عنوان پیام آور انقلاب کربلا و کسی که نه فقط در دوران این حادثه بلکه بعد از آن نیز توانست در جهت رساندن و ابلاغ این پیام به تاریخ نقش اساسی ایفا کند بر کسی پوشیده نیست.
دبیر کل مجمع زنان اصلاح طلب با اشاره به این که علاوه بر حضرت زینب، به سایر نقش‌هایی که زنان در این حادثه داشتند نیز باید توجه داشت، تصریح کرد: به قول استاد شهید مطهری، متاسفانه قلم به دست مورخان مذکر بوده و به بیان ابعاد و جزئیات حادثه از نگاه زنان یا براساس و با تاکید بر نقش زنان کمتر پرداخته شده است.
زنان از دوران گذشته دوشادوش مردان در صحنه حضور داشتند
زهرا شجاعی در پاسخ به این پرسش که چرا امام حسین (ع) خانواده و زنان را به همراه خود برده بود، خاطرنشان کرد: در جامعه آن دوران و تحت شرایط سیاسی، فرهنگی و اجتماعی، زنان همواره در همه صحنه ها حضور داشتند و این چنین نبود که امام حسین (ع) از روی ناچاری زنان را به همراه خود بردند. ضمن این که در جریان بیعت رضوان در صلح حدیبیه شاهد حضور زنان بودیم پس نتیجه این که این تفکیک و جداسازی زنان و مردان تحت تاثیر شرایط خاص تاریخی و بین المللی و عرفی به وجود آمده است.
وی افزود: بنابراین زنان چون در همه صحنه ها حضور داشتند در حادثه کربلا هم حضور دارند و طبیعی است که وقتی حضرت با هر انگیزه ای که داشتند سفر می کنند خانواده هم همراهشان باشد. می توان گفت که حضور زنان یک امر بدیهی و طبیعی است که باید این حضور صورت می گرفت چرا که قصد امام حسین از ابتدا جنگ نبود و به صحنه جنگ نمی رفتند.
برآوردسنجی و الگوسازی نقش زنان حادثه کربلا برای نسل امروز و فردا
دبیر مجمع زنان اصلاح طلب در این گفت و گو به نقش های مختلف زنان قیام امام حسین (ع) اشاره کرد و گفت: یکی از مهمترین نقش زنان، نقش روایتگری است چنانکه حضرت زینب راوی صدیق این حادثه بودند و به عنوان شاهدان این حادثه در کنار حضرت ام کلثوم، فاطمه بنت الحسین و برخی دیگر از جمله کسانی بودند که در جهت ثبت حوادث تاریخی آن دوره نقش بسیار اساسی داشتند چنانچه در روایت هایی که درباره تاریخ کربلا و عاشورا وجود دارد، احادیثی از قول زنان حاضر در صحنه نقل شده است.
شجاعی، نقش شهادت را به عنوان نقش دیگر زنان در واقعه عاشورا ذکر کرد و گفت: در این حادثه زنانی داریم که به شهادت رسیدند. همچون مادر وهب و همسر وهب که هانیه نام داشته از جمله کسانی بودند که وارد عرصه شدند و به شهادت رسیدند.
نقش معترض و تلاشگر هم از دیگر نقش های زنان آن حادثه بود که شجاعی به آن اشاره کرد و یادآور شد: این نقش از درون سپاه ابن سعد رخ داد آن جا که در قبیله بکر بن وایل در همان روز عاشورا زنان به مردان قبیله خود در ارتباط با جنایاتی که در حال انجام بود شکایت و اعتراض کردند. همچنین عصر عاشورا هنگامی که حضرت زینب(س) مشاهده کرد امام حسین(ع) روی زمین افتاده و دشمنان جنایت کار اطراف پیکر مطهّر وی را با هدف کشتن ایشان گرفته‌اند، از خیمه بیرون آمد و خطاب به عمر سعد، به عنوان سرزنش فرمود فرزند سعد! آیا ابوعبداللّه کشته می‌شود و تو تماشا می‌کنی!؟
این فعال حوزه زنان در ادامه، به نقش هدایتگری و تشویق زنان نسبت به همسرانشان برای همراهی با امام حسین(ع) اشاره کرد و گفت: مصداق بارز آن، همسر زهیر بن قین بجلی که با تشویق و تشجیع شوهر خویش را به پیوستن به امام حسین ترغیب کرد. بنابراین زنان در هدایت مردان و تشویق آنان برای همراهی، نقش بسیاری داشتند.
شجاعی نقش آرامش بخشی و سکینه بودن را هم از دیگر نقش های زنان در حادثه کربلا عنوان و خاطرنشان کرد: زنان این کاروان و در راس آنان حضرت زینب کبری (س) و رباب همسر امام حسین و غیره کسانی بودند که نقش آرامش بخشی و دلداری دادن به همسرانشان را برعهده داشتند. نقش تبلیغی همچون عملکرد مادر وهب و رجزها و شعارهایی که در روز عاشورا می‌دادند و همچنین نقش حمایتگر و پشتیبانی در طول سفر و بعد از آن هم از دیگر موارد حضور برجسته زنان در حادثه کربلا می‌توان نام برد.
سرآمدی زنان کربلا در مقابله با امپریالیسم خبری حکام زورگو
دبیر کل مجمع زنان اصلاح طلب نقش مهم و اساسی و سرآمد دیگر را نقش مدیریت و افشاگری عنوان کرد که حضرت زینب در طول سفر، در روز عاشورا و بعد از آن از خود نشان داد؛ مدیریتی که ایشان در جهت نظارت و برنامه ریزی و کنترل بر کل سپاه داشتند و نه فقط بر زنان.
وی افزود: افشاگری که در خطبه ها و سخنرانی هایی که حضرت زینب و ام کلثوم در طول مسیر و منازل مختلفی که از کربلا به سمت شام می رفتند انجام می دادند تا مردم ناآگاه و اسیر در چنگال امپریالیسم خبری یا فشار تبلیغاتی که حکام زورگو علیه ائمه را مطلع کنند. به دلیل همین سیاست های تبلیغاتی مردم خانواده امام حسین (ع) را نمی شناختند و آنان را خارجی و براندازان نظام می دانستند؛ حتی در یکی از موارد، یزید در نامه ای، امام حسین (ع) را به عنوان فتنه گر نام برده است. حال افشاگری و سخنرانی های حضرت زینب بسیار بلیغ، رسا و آگاهی دهنده است که تاریخ را یادآوری می کند.
شجاعی یادآور شد: افشاگری زینب (س) و سایر شیرزنان قیام کربلا باعث ایجاد مراسم عزاداری و زنده نگهداشتن عاشورا شد که نخستین مجلس عزاداری به پیشنهاد و اقدام حضرت زینب در شام برگزار می شود. عزاداری و زنده نگهداشتن عاشورا که توسط حضرت زینب آغاز شد و سپس ادامه یافت، وسیله، ابزار و امکانی برای تداوم این جریان و حرکت است که روزبه روز و سال به سال هم شاهد افزایش گستردگی آن است و امیدواریم که بر عمق آن هم افزوده شود.
وی ابراز امیدواری کرد: درباره هدف و فلسفه قیام کربلا در زیارت اربعین می خوانیم که حضرت جان و خون خود را بذل کردند تا مردم از غفلت و بی خبری و جهل و نادانی نجات پیدا کنند. امیدواریم که این محافل و مجالس عزاداری منجر به آگاهی بیشتر و تقویت قوه عقلانیت و زدودن غفلت از جامعه شود و در جهت زنده نگهداشتن پیام اصلی عاشورا که هم پیام معرفتی و هم پیام عملی دارد گام بردارند.
گزارش از فاطمه دهقان نیری