تهران- ایرنا- جمهوری اسلامی ایران ۱۳ شهریورماه ۱۳۹۸ رسماً اعلام کرد که در مسیر کاهش تعهدات برجامی‌اش گام سوم را برمی‌دارد.
از میانه شهریور امسال که با فرارسیدن نخستین سالروز خروج آمریکا از این معاهده بین‌المللی، ایران اقدامی عملی از سوی دیگر اعضای برجام مشاهده نکرد کاهش پلکانی تعهدات برجامی را آغاز کرد.
این کاهش تدریجی بر پایه مصوبه شورای عالی امنیت ملی و بر اساس دو بند ۲۶ و ۳۶ برجام انجام گرفت؛ بندهایی که به ایران اجازه می‌دهد در صورت عدم پایبندی طرف مقابل به‌صورت جزیی یا کلی از تعهدات خود صرف‌نظر کند. جمهوری اسلامی ایران که پیشتر در دو گام جداگانه ابتدا از سقف ۳۰۰ کیلو برای ذخایر اورانیوم غنی‌شده عبور کرده و سپس میزان غنای آن را از ۳.۶۷ تعیین شده در برجام به ۴.۵ درصد افزایش داده بود، شنبه شانزدهم شهریورماه نیز سومین گام خود را در این مسیر برداشت.
حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی ۱۳ شهریور در پایان جلسه سران قوا تاکید کرد: «هر آنچه کشور در زمینه تحقیق و توسعه فناوری هسته‌ای نیاز دارد، سازمان انرژی اتمی اقدام کند. مرحله اول کاهش تعهدات را انجام دادیم بعد ۲ ماه به ۱+۴ فرصت دادیم، مرحله دوم را هم عمل کردیم و باز ۲ ماه دیگر به آنها فرصت دادیم، البته در هر ۲ ماه، مذاکراتی با کشورهای ۱+۴ و از جمله اتحادیه اروپا و مخصوصاً ۳ کشور اروپایی داشتیم اما چون به نتیجه مطلوب خودمان نرسیدیم، انشاء الله گام سوم از پس فردا برداشته می‌شود.»
متعاقب آن، «بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی روز شنبه ۱۶ شهریورماه در نشست خبری درباره جزییات گام سوم کاهش تعهدات برجامی توضیحاتی داد و گفت: « ماشین "آی آر ۶" قرار بود در ابتدای سال یازدهم عملا گازدهی شود، "۶ IRساب" که قرار بود در آن موقع گازدهی شود، ماشینی غیر از ماشین "آی آر ۶" است که گازدهی آن را هم شروع کردیم. راه‌اندازی زنجیره ۲۰ ماشین "آی آر ۴" که موضوع بند ۳۵ ضمیمه ۱ است، این هم قرار بود ابتدای سال ۱۱ انجام شود که آن هم الان عملا انجام شده‌است.»
مشروح سخنان کمالوندی در این باره را از اینجا بخوانید.
همان روز خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از آژانس بین المللی انرژی اتمی خبر داد که بازرسان این نهاد در ایران مستقر بوده و می‌توانند گزارش‌های آغاز تزریق گاز اورانیوم به سانتریفیوژهای پیشرفته را بررسی کنند. این نهاد وابسته به سازمان ملل متحد به آسوشیتدپرس اعلام کرد که از اخبار مربوط به تحقیق و توسعه سانتریفیوژهای ایران آگاهی دارد و بازرسان آن هر گونه فعالیت مرتبط را به دفتر آژانس در وین اتریش گزارش خواهند کرد.
این موضوع در دیگر رسانه های دنیا هم بازتاب داشت به طوری که «ساوت چاینا» یک روزنامه چینی در این باره نوشت که راه‌اندازی سانتریفیوژهای جدید ایران واکنشی به بدعهدی آمریکا در قبال توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میلادی است.
نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز تلویحا گام سوم ایران را سیگنالی قوی به دیگر اعضای برجام برای بازگشت توازن در این توافق بین‌المللی خواند. «میخاییل اولیانوف» در توییتر نوشت: تصمیم ایران برای استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر را نباید بیش از حد بزرگ کرد اگر چه این انحراف از برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام است اما اقداماتی برگشت‌پذیر است و فعالیت‌های تحت برجام مورد تایید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دارد و نشان می‌دهد اقدامات ایران تهدیدی برای گسترش سلاح‌های هسته‌ای نیست بلکه تنها سیگنالی قوی برای بازگرداندن تعادل به برجام است.
«هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان نیز در واکنش به این اقدام ایران گفت: هنوز می‌توان یک راه‌حل پیدا کرد اما ما اروپایی‌ها نمی‌توانیم به تنهایی این کار را انجام دهیم.
«ارهارد بوک» که تازه به ریاست ساز و کار مالی اینستکس منصوب شده است در نشستی که با حضور اعضای هیات رئیسه اتاق بازرگانی ایران و آلمان، سرپرست معاونت امور بین‌الملل اتاق تهران و نمایندگان برخی شرکت‌های بزرگ آلمانی برگزار شد، امیدواری خود نسبت به عملیاتی‌شدن این ساز و کار مالی را اعلام کرد و یادآور شد که در حال حاضر برخی شرکت‌های اروپایی درخواست‌های خود را برای تبادل همکاری با ایران اعلام کرده‌اند.
مقامات مسکو اما نگاه خوشبینانه‌ای به اینستکس نشان ندادند به‌طوری که «ولادیمیر چیژوف» نماینده دائم روسیه در اتحادیه اروپا اعلام کرد: ساز و کار حمایت از مبادلات تجاری ایران موسوم به اینستکس از ابتدای کار تاکنون فقط ناکارامدی خود را ثابت کرده‌است.
وی همچنین به سه ماه پیش و موضع مبهم و دوگانه شرکای اروپایی (انگلیس، آلمان و فرانسه) در خصوص برجام اشاره کرد و اظهار داشت: آنها از یک طرف می‌گویند که حامی توافق هسته‌ای با ایران هستند و از طرف دیگر اقدامات متفاوت دارند در این مورد مشخص منظور من بیانیه‌های اروپایی‌ها در مورد موشک‌ها و نفتکش‌ها در تنگه هرمز است که تحرکات قانونی ایران را در پی‌داشته است.
- روسیه: اینستکس ناکارآمدی خود را در قبال ایران ثابت کرده است
بازتاب های این موضوع ادامه یافت به طوری که در رسانه های مختلف از جمله اروپایی هم جریان داشت به طوری که نشریه آلمانی «هندلزبلات» نیز با ضروری خواندن اجرای اینستکس برای برجام به مشکلات ورود اقلام ضروری مانند داروهای حیاتی به ایران پرداخت و نوشت: کشورهای اروپایی به این اقدامات آمریکا هیچ واکنشی نشان نداده و فقط به تماشا ایستاده‌اند تا «دونالد ترامپ» خنده‌ای از سر پیروزی سر دهد. بر این اساس در چنین شرایطی درخواست از ایران برای ماندن در برجام فقط یک حرف توخالی است و هیچ دردی را دوا نمی‌کند. این نشریه آلمانی تاکید می‌کند تنها راه نجات برجام در حال حاضر این است که اروپایی‌ها سریعا دست به کار شده و اینستکس را اجرایی کنند.