تکیه‌ای تاریخی متعلق به عهد قاجار که در عین قدمت، جوان هم مانده است زیرا متولیانش معتقدند جوانان را با جوانان باید با آموزه‌های دینی آشنا کرد. حسینیه ای که رسم خیرات قهوه در آن از دهه‌های گذشته همچنان ادامه یافته و اجازه نمی‌دهند در مراسم عزاداری از طبل و سروصدای ناهنجار استفاده شود یا علم گردانی، مزاحمتی ایجاد کند بلکه به صورت سنتی با سینه‌زنی عزای حسین را پاس می‌دارند.
تکیه بزرگ تجریش" یکی از قدیمی ترین محافل عزاداری اباعبداللّه در شمال پایتخت که به سبب قرار گرفتن در بازار سنتی تجریش و امامزاده صالح (ع) پیش چشم بسیاری از زائران و مسافران داخلی و خارجی است و زمینه آشنایی بیشتر گردشگران خارجی با قیام عاشورا هم فراهم می کند.
به گزارش ایرنا، این تکیه موقوفه ای به مساحت تقریبی یکهزار و ۱۰۰ مترمربع است که به نیت هیات عزاداران حسینی در سال ۱۱۷۶ (دوره قاجاریه) به همت خیران محل تأسیس شد.
تکیه بزرگ تجریش دو ورودی دارد که یکی داخل بازار سنتی و دیگری در کنار ورودی اصلی آستان مقدس امامزاده صالح (ع)، برادر امام رضا (ع) قرار دارد.
ابتدا وارد محوطه ای بزرگ و چند ضلعی می شوید که در وسط آن سن تعزیه طراحی شده و ایام محرم دور تا دور آن برای آقایان عزادار فرش می شود؛ سمت راستتان نیز به راه پله ای به طبقه دوم شامل دفتر اداری، اتاق فرمان و حسینیه ویژه بانوان می رسد.
معماران قدیمی و چیره دست طوری شیروانی و دریچه های بنا را طراحی کرده اند تا دمای محیط در صورت تجمع افراد از ۲۰ تا ۲۲ درجه کمتر و بیشتر نشود و هوای داخل تکیه مساعد بماند.
دور تا دور محوطه تکیه بزرگ تجریش در داخل بازار سنتی طاق نماهایی وجود دارد که در ایام دیگر سال به کاسبان واجد شرایط اجاره داده می شود، اما قرارداد این طاق های کوچک ۱۱ ماهه است (یک ماه محرم به دلیل برگزاری مراسم عزاداری اباعبدالله مستاجرأن تخلیه می کنند) و تمام مبلغ دریافتی از مستأجران نیز صرف امور تکیه می شود.
اکنون مسئولیت این تکیه ۲۲۲ ساله با دکتر حسین علی کشتکار است و حاج محمدباقر سامعه ای که در ادامه گفت و گوی وی با ایرنا را مطالعه می کنید به عنوان مدیر اجرایی مجموعه فعالیت دارد.
خیرات قهوه، به رسم خاندان صفا
پیرمردی حدوداً ۸۵ ساله با موهای کم پشت یکدست سفید، پیراهن مشکی بر تن و لبخندی بر لب دارد و انتهای آبدارخانه پشت میز کوچکی که با پارچه سبز و سربند یا حسین (ع) و یا زهرا (س) مزین شده ایستاده است.
فنجان های قهوه با نقش و نگارهای زیبا، پارچ استیلی که از گل های سفید و صورتی پر شده و اجاق کوچکی که قهوه جوش قدیمی و مسی پیرمرد روی آن قرار دارد تنها وسایل روی میز است.
محمد باقر سامعه ای می گوید: اسم پیرمرد "علی صفا" آخرین وارث رسم خاندان صفا برای خیرات قهوه است؛ در قدیم قلیان و قهوه سرو می شد و اکنون نیز بعد از ۲۰۰ و اندی سال این خاندان همچنان با هزینه و به دست خود عزاداران اباعبدالله را قهوه مهمان می کنند.
به گفته سامعه ای این تکیه تنها دو بانی مشخص برای غذای تاسوعا و عاشورا دارد و پذیرایی باقی روزهای عزاداری که ۲۰ شب اول ماه محرم و مناسبت های دیگر را شامل می شود توسط خیران و نذورات مردم تأمین می شود.
خادمان تکیه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید بسیاری به این مساله داشتند که افراد زیادی قند و چای و ... نیت می کنند و حاجات خود را می گیرند و هر سال با عشق حسینی به اینجا می آیند.
تکیه بزرگ تجریش روزانه میزبان حدود ۳ هزار نفر برای دادن غذای نذری است.
بی طبل و سر و صدا، سنتی عزاداری می کنیم
مدیر اجرایی تکیه می گوید: مراسم عزاداری ما همچنان سنتی است و از طبل های بزرگ و علامت کشی خبری نیست؛ همیشه سعی کردیم فضای عزاداری امام حسین (ع) فضایی آرام و منظم باشد و سینه زنی آن هم به شیوه دو دست و سپس یک دست سنگین ادامه یابد.
وی اظهار داشت: ۲ علامت در تکیه آوردند که ثابت نصب شده و به دید و بازدید هیأت ها برده نمی شوند. همچنین چلچراغی نیز به نام ۷۲ تن در گوشه ای دیگر تکیه قرار دارد.
سامعه ای ابراز کرد: محل تکیه در تردد گردشگران و مسافران داخلی و خارجی زیادی است؛ عصرها که خادمان و عزاداران کم کم جمع می شوند و صدای مداحی در تکیه طنین می اندازد برخی از گردشگران خارجی به تماشا می ایستند و وقتی با چای تعارف کردن پیرمردان مواجه می شوند بهت و حیرت در نگاهشان پدیدار می شود.
در این زمان افرادی که به زبان های خارجی مسلط هستند می فرستیم تا برایشان علت این کار را توضیح دهند و امام حسین (ع) و عاشورا را به آنها معرفی کنند.
وی می گوید: بودند افرادی که جذب فضای آرام و معنوی تکیه شدند و گفتند ما هیچ اعتقادی نداشتیم اما در اینجا آرامش گرفتیم و جذب شدیم.
نخل گردانی به دست سادات محل
سامعه ای از رسم دیگری می گوید، "نخل گردانی" شب تاسوعا جمعی از سادات نخل تکیه را در محوطه می بندند و ظهر عاشورا یکی از آنها با عبا و شال سیاه عزا روی نخل می رود و سادات دیگر آن را با آداب خاص مثلاً دور یک ستون محوطه سه دور و دور یکی دیگر از ستون ها یک نصفه دور و ... می گردانند.
نمایش واقعه عاشورا، رسم دهه دوم محرم
حیاط تکیه بزرگ تجریش یک سن تعزیه دارد و از ابتدای ساخت بنا به همان شکل ایجاد شده بود؛ گروه اجرای تعزیه نیز گروهی خبره و عاشق هستند که هر ساله در این محل به اجرای نمایش واقع عاشورا می پردازند.
این برنامه در دهه دوم محرم، صبح ها ساعت ۱۰:۳۰ و عصرها ساعت ۱۶ آغاز می شود.
مراسم تعزیه خوانی تکیه بزرگ تجریش در ششمین اجلاس شورای عالی ثبت کشور به عنوان میراث معنوی به ثبت رسیده است.
دید و بازدید با تکیه پائین
یکی دیگر از سنت هایی که در بین هیأت های عزاداری اباعبدالله مرسوم است، دسته روی و دید و بازدید هیات ها با یکدیگر است.
تکیه بزرگ تجریش هم استثنا نیست و این رسم را بسیار کمتر از دیگران به جا می آورد، به طوری که شب تاسوعا دست اندرکاران تکیه پائین به دیدار متولیان تکیه تجریش می آیند و شب عاشورا عزاداران تکیه بزرگ تجریش به تکیه پائین می روند و بازدیدشان را پس می دهند.
جوانان را با جوانان تشویق می کنیم
محمد باقر سامعه در ادامه این گفت و گو تأکید دارد برای جذب افراد به ویژه جوانان تمام تلاش خود را می کنیم تا از سخنرانان و قاریان جوان و بین المللی در این محافل استفاده کنیم.
وی ادامه می دهد عزاداران حسینی در هر سن و سالی با هر طرز تفکری در این مجالس شرکت می کنند و ما فرصت این را داریم تا جوانان را با قرآن و اهل بیت (ع) انس دهیم.
گزارش از بهار تقی زاده
تهرام/۹۸۹۷/ ۱۰۰۸