این توصیه بیشتر خانواده‌ها به فرزندانشان یا همدیگر است زیرا معتقدند اول باید بازار کار و جامعه را دید بعد رشته تحصیلی را انتخاب کرد؛ البته غیر از درآمدزایی آنچنانی، پرستیژ (اعتبار) شغل فرزند هم خیلی مهم است که خانواده بتواند پُز شغلش را به آشنایان بدهد.
اما در کنار این وضعیت فرهنگی، نکته قابل تامل‌تری هم این روزها به چشم می‌خورد و اینکه این وضعیت و مطالبه خانواده‌ها روی مشاوره کارشناسان هدایت تحصیلی هم تاثیرگذار بوده است و به جای آنکه مشاوران پس از ارزیابی وضعیت استعدادها و علایق دانش‌آموز، سمت و سوی انتخاب رشته او را جهت دهند، این خانواده ها هستند که سمت و سوی این مشاوران را انتخاب می‌کنند.
پای صحبت والدین
مادر یکی از دانش‌آموزان مدرسه‌ای غیردولتی در منطقه ۲ پایتخت در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می‌گوید: پسرم استعداد خوبی در رشته ریاضی دارد و نمره هایش خوب است اما مشاور تحصیلی به پسرم گفت در پایه نهم رشته ریاضی را انتخاب کند و در پایه دوازدهم می‌تواند زیست‌شناسی بخواند، تغییر رشته دهد و در کنکور رشته علوم تجربی شرکت کند.
وی اظهارداشت: به دلیل جو جامعه، نبود بازار کار برای رشته ریاضی و وجود بازار کار و درآمد بالا برای رشته علوم تجربی، اکثر دانش‌آموزان همچنان به این رشته گرایش دارند.
مادر این دانش‌آموز پایه نهم افزود: پسر اولم به توصیه و علاقه‌مندی همسرم به پزشکی که متاسفانه خودش نتوانسته بود در این رشته تحصیل کند، علوم تجربی را انتخاب کرد و در کنکور سراسری زمین‌شناسی قبول شد؛ برای پسر دومم باز هم مبنا رشته علوم تجربی بود اما در هدایت تحصیلی با وجود علاقه فرزندم به ریاضی با معدل ۱۹.۸۰، کسب نمره‌های ۲۰ و ۱۹ در دروس ریاضی و فیزیک، مشاور گفت که ریاضی را انتخاب کند اما پایه دوازدهم زیست‌شناسی بخواند، تغییر رشته دهد و در کنکور علوم تجربی شرکت کند.
این شهروند افزود: با توجه به آمار قابل توجه متقاضیان رشته علوم تجربی نسبت به ریاضی در کنکور سراسری، ترجیح خودم رشته ریاضی بود، چون شرکت در کنکور تجربی ریسک بالایی دارد، سال گذشته ۶۵۰ هزار نفر در این رشته شرکت کردند و در پزشکی، پیراپزشکی و علوم آزمایشگاهی تنها پنج هزار نفر پذیرش می‌شدند.
وی در عین حال شرایط جامعه، فشار والدین و تحمیل علاقه‌مندی خود به فرزندانشان را در انتخاب رشته تحصیلی تاثیرگذارتر از علاقه دانش آموزان عنوان کرد و گفت: بیشتر دوستان و همکلاسی‌های فرزندم رشته تجربی انتخاب کرده‌اند و علاقه‌شان بیشتر به شغل آینده، درآمدزایی و جایگاه بالای علوم تجربی به خصوص پزشکی است.
این مادر دانش‌آموز پایه نهم بیان کرد: به عنوان مثال، دانش آموزی که در حوزه رباتیک فعالیت می‌کند، در رشته ریاضی موفق‌تر خواهد بود اما والدینشان در انتخاب رشته گمان می‌کنند که بازار کار و درآمدزایی یکدفعه‌ای برای دانش آموختگان این رشته وجود ندارد برای همین دانش‌آموز را به سمت تجربی سوق می‌دهند اما اگر توجه لازم داشته باشند، هفت سالی که دانش‌آموز برای رشته پزشکی درس می‌خواند و تا دوران تخصص را بگذراند به این زودی وارد بازار کار نمی‌شود، در صورتی که چهار سال برای رشته ریاضی خوب بخواند، زودتر وارد بازار کار می‌شود و سه سال سابقه کار دارد.
وی درباره انتخاب‌نکردن رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش گفت: پایین‌بودن سطح این رشته‌ها مطرح نیست، در مجاورت منزل ما هنرستانی وجود ندارد و از سوی دیگر داوطلبان ریاضی در کنکور سراسری می‌توانند گونه‌ای از رشته‌های فنی و حرفه ای را انتخاب کنند.
انتخاب رشته براساس مناطق متفاوت است
این مادر دانش‌آموز پایه نهم همچنین با اشاره به اینکه انتخاب رشته تحصیلی دانش‌آموزان بر اساس ویژگی مناطق متفاوت است اظهارداشت: در منطقه ۲ بیشتر این موضوع مطرح است که دانش‌آموز مدرکی بگیرد که بتواند در خارج از کشور ادامه تحصیل دهد و یک مقداری گرایششان به رشته ریاضی است اما در بعضی از مناطق رشته ریاضی اصلا مورد پذیرش نیست و اکثرا رشته علوم تجربی را انتخاب می‌کنند.
یکی دیگر از والدین هم درباره روند هدایت تحصیلی فرزندش در پایه نهم در مدرسه‌ای دولتی منطقه ۲ تهران به خبرنگار ایرنا گفت: اولویت «الف» فرزندم برای انتخاب رشته، علوم تجربی و اولویت «ب» ریاضی بود که فرزندم بر حسب علاقه رشته ریاضی را انتخاب کرد و می‌گوید شاید در سال‌های بالاتر نظرش تغییر کند و رشته تحصیلی‌اش را تغییر دهد.
وی افزود: اما من با توجه به شرایط جامعه و نبود شغل برای رشته‌های فنی و مهندسی، علاقه داشتم فرزندم علوم تجربی را انتخاب کند که نپذیرفت.
این مادر دانش‌آموز پایه نهم بیان کرد: در جامعه اینطور باب شده که دانش آموختگان رشته ریاضی زیاد هستند و شغلی برای آنان نیست اما با توجه به تعداد قابل توجه داوطلبان علوم تجربی، بعد از فارغ‌التحصیلی بسیاری از آنان مهاجرت می کنند بنابراین به نظرم پس از سه تا چهار سال شرایط برای تحصیل فرزندم در این رشته وجود دارد.
وی گفت: از سوی دیگر وزارت بهداشت اعلام کرده به علت مهاجرت پزشکان از کشور در این حوزه و زیر مجموعه‌های رشته علوم تجربی مانند فیزیوتراپی و.. نیازمند نیرو هستیم و متاسفانه شرایط به طور کامل و دقیق برای خانواده‌ها و دانش‌آموزان توضیح داده نمی‌شود که بتوان انتخاب رشته مناسبی داشت.
مسئولان آموزشی: تب تجربی رو به کاهش است
در عین حال معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش شهر تهران معتقد است که امسال با توجه به راهنمایی‌های خوب مشاوران به دانش‌آموزان، خانواده‌ها و معلمان تنش و فشار روانی در انتخاب رشته تحصیلی نسبت به سال‌های گذشته کمتر شده و دانش‌آموزان هم همه آرمان‌های خود را کمتر در رشته علوم تجربی می‌بینند و زمینه برای انتخاب سایر رشته فراهم شده است.
عبدالرسول کریمی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اینکه کمیته‌های هدایت تحصیلی از آبان ماه سال گذشته در سطح وزارت، استان، منطقه و مدرسه راه‌اندازی شده است اظهارداشت: امسال حدود ۹۰ هزار دانش‌آموز پایه نهم در تهران رشته تحصیلی خود را انتخاب می‌کنند.
وی با اشاره به اینکه انتخاب رشته تحصیلی دانش‌آموزان براساس علاقه، نمره‌ای که کسب کرده اند و اولویت‌های «الف»، «ب»، «ج» و «د» انجام می‌شود، گفت: با توجه به دفترچه هدایت تحصیلی برای هر رشته‌ای کف نمره‌ای در نظر گرفته شده است، به عنوان مثال دانش‌آموزان برای انتخاب رشته ریاضی باید در دروس ریاضی ۱۴ و علوم ۱۳ و برای رشته علوم تجربی در دروس علوم ۱۴ و ریاضی ۱۳ را کسب کنند.
کریمی با تاکید بر اینکه هیچ اجباری در انتخاب رشته تحصیلی وجود ندارد، افزود: وظیفه مشاوران ارائه اطلاعات، راهنمایی و آگاهی لازم به دانش آموزان برای انتخاب رشته مناسب است و در نهایت دانش‌آموزان تصمیم گیرنده هستند و خوشبختانه در شهر تهران با توجه به هماهنگی‌های انجام‌شده با معاون متوسطه ظرفیت‌ها به گونه‌ای تعریف شده است که دانش‌آموزان به‌راحتی می‌توانند در رشته مورد علاقه خود که نمره آوردند ثبت‌نام کنند و در صورت لزوم این ظرفیت‌ها افزایش پیدا می‌کند.
معاون پرورشی و فرهنگی آموزش و پرورش شهر تهران همچنین به خانواده‌ها توصیه کرد که تحقق انتظارات و خواسته‌هایی که خودشان به آنها نرسیدند را در فرزندانشان بینند، به مشاوران مراجعه و اطلاعات لازم را دریافت کنند و اجازه بدهند تصمیم گیرنده خود دانش‌آموز باشد تا با بینش لازم اقدام به انتخاب رشته کند و فقط فکر نکند تمام مدینه آرمانی در رشته علوم تجربی نهفته است.
وی بیان کرد: متاسفانه دانش‌آموزان براساس شرایط و خصوصیات سنی، ممکن است تحت تاثیر گروه همسالان قرار بگیرند که ما باید راهنمایی و کمک کنیم تا آنان از هیجان‌های کاذب دور شوند و انتخاب رشته‌ای عاقلانه و منطقی داشته باشند.
استقبال از علوم انسانی؟
این در حالی است که مسعود شکوهی مدیرکل مشاوره و امور تربیتی وزارت آموزش و پرورش نیز در گفت و گو با رسانه ها اخیرا اعلام کرده با توجه به ارزیابی‌های انجام شده در کمیته اجرایی هدایت تحصیلی استقبال دانش‌آموزان پایه دهم از ورود به رشته تجربی نسبت به سال‌های قبل کاهش یافته است و در مقابل استقبال برای تحصیل در رشته علوم انسانی افزایش قابل توجهی را نشان می‌دهد.
وی افزوده است: البته برآورد نهایی درباره ورود دانش آموزان به رشته‌های تحصیلی مختلف هنوز به جمع بندی نرسیده است و آبان ماه می‌توان در این مورد اظهارنظر قطعی کرد.
شکوهی همچنین درباره ضوابط تغییر رشته دانش آموزان گفت: دانش آموزان برای تغییر رشته از دهم به یازدهم و یازدهم به دوازدهم باید دروس غیرمشترک در رشته مورد نظر را امتحان بدهند و قبول شوند تا امکان تحصیل در آن رشته را داشته باشند بنابراین نیازی به شرکت در سایر دروس مشترک وجود ندارد.
علوم تجربی همچنان پرطرفدار
در این میان آمار شرکت‌کنندگان رشته علوم تجربی در آزمون سراسری سال ۹۸ نیز قابل توجه است؛ این آزمون با شرکت یک میلیون و ۱۱۹ هزار و ۴۱۱ نفر در ۳۸۱ شهرستان و ۱۹ کشور خارجی برگزار شد.
به گفته رییس سازمان سنجش آموزش کشور بیشترین شرکت کننده در گروه آزمایشی علوم تجربی با ۶۳۷ هزار نفر بود و بعد از آن گروه آزمایشی علوم انسانی با ۲۸۲ هزار نفر، علوم ریاضی فنی ۱۶۴ هزار نفر، هنر ۲۵ هزار نفر و زبان‌های خارجی ۱۰ هزار نفر بیشترین تعداد شرکت کنندگان را داشتند.
ابراهیم خدایی اظهار داشته است: با احتساب داوطلبانی که علاقه‌مندی خود را در گروه‌های زبان و هنر هم اعلام کرده بودند در مجموع یک میلیون و ۳۵۲ هزار نفر در آزمون امسال ثبت نام کردند که از این تعداد حدود ۱۰۳ هزار نفر در هنر و ۱۶۵ هزار نفر در گروه زبان‌های خارجی بودند.
به گفته رییس سازمان سنجش آموزش کشور، کنکور سراسری سال ۹۸ نسبت به سال گذشته ۶۵ هزار داوطلب بیشتر داشت.
وی درباره ظرفیت رشته‌های پزشکی خاطرنشان کرد: در مجموع ۸هزار و ۳۸ نفر در رشته‌های علوم پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی پذیرفته می‌شوند و حدود ۲۷۰ نفر نسبت به سال گذشته در این سه رشته افزایش ظرفیت داریم.
خدایی گفت: در انتخاب رشته گروه علوم پزشکی بیشترین فشار روی سه رشته پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی است که در مجموع کل کشور ۸ هزار و ۳۸ نفر ظرفیت پولی و غیرپولی دارد و با ظرفیت دانشگاه آزاد به سختی به ۹ هزار نفر می‌رسد. از این میزان ۳۰ درصد سهمیه‌های مصوب مجلس است.
هدف هدایت تحصیلی
به گزارش ایرنا، هدایت تحصیلی فرایندی است که طی آن با ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره، به دانش آموزان کمک می‌شود تا براساس استعدادها، توانایی‌ها، علایق و ویژگی‌های شخصیتی، اولویت‌های ادامه تحصیل آنها در شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی تعیین شود.
ساختار آموزشی ۳- ۳ - ۶ از سال تحصیلی ۹۱ - ۹۰ با استقرار پایه ششم آغاز شد که در قالب آن هدایت تحصیلی و انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان در پایه نهم اجرا می‌شود.
شناسایی و شناساندن استعداد، توانایی، علاقه و ویژگی‌های شخصیتی دانش آموزان، کمک به انتخاب آگاهانه رشته تحصیلی و مسیر آینده شغلی و حرفه‌ای، کمک به هدایت متوازن دانش‌آموزان به شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی براساس سیاست‌های توسعه‌ای کشور از اهداف هدایت تحصیلی است.
هدایت دانش آموزان به رشته‌های مختلف براساس شیوه‌نامه برپایه سه عامل عملکرد تحصیلی، بررسی مشاوره‌ای و ظرفیت منطقه‌ای و ثبت نام دانش‌آموزان در مدارس دوره دوم متوسطه با تامل در «نمون برگ» ( فرم مخصوص) هدایت تحصیلی حاوی توصیه‌های لازم به آنان و والدین و همچنین نمون برگ اولویت ثبت نام حاوی اولویت ثبت نامی «الف» تا «د» انجام می‌شود.
ورود به هر یک از شاخه‌ها و رشته‌های تحصیلی منوط به کسب حد نصاب (کف) نمرات دروس تخصصی پایانی نوبت دوم(خردادماه) مربوط به آن رشته است و در صورت کسب نکردن حداقل میانگین دروس تخصصی در سه پایه تحصیلی هفتم، هشتم با ضریب یک و پایه نهم با ضریب سه برای شاخه، زمینه و رشته‌های مربوط، سایر عوامل و ملاک های هدایت تحصیلی آن دانش آموز، در تنظیم نمون برگ هدایت تحصیلی بی‌اثر خواهد بود.
شاخه، گروه و رشته‌ها براساس امتیاز نهایی برگه هدایت تحصیلی با توجه به سوابق دانش‌آموزان در تمام دروس دوره اول متوسطه با اعمال ضرایب هر یک از دروس در شاخه‌ها و رشته‌ها(۳۵ امتیاز)، نظرسنجی از دانش‌آموزان به منظور توجه به اولویت‌های انتخاب آنان از بین شاخه ها و رشته‌های تحصیلی موجود در دوره دوم متوسطه(۱۰ امتیاز) تعیین می‌شود.
همچنین این ملاک‌ها براساس نتایج آزمون‌های مشاوره‌ای شامل آزمون‌های توانایی و رغبت (۳۰ امتیاز)، نظرسنجی از والدین به منظور تعیین اولویت‌های انتخاب رشته (۵ امتیاز)، نظرسنجی از معلمان دروس مختلف دوره اول متوسطه به منظور اعمال نظر تخصصی آنان در تعیین اولویت‌های تعیین شاخه و رشته تحصیلی (۱۰ امتیاز) و نظر نهایی مشاور براساس جمع‌بندی امتیازهای معیارهای ذکرشده(۱۰امتیاز) خواهد بود.
نمون‌برگ هدایت تحصیلی همزمان با اعلام نتایج امتحانات ماه‌های خرداد و شهریور، برای همه دانش آموزان صادر و پس از تایید مسئول ثبت نمرات، مشاور و مدیر مدرسه تا نیمه تیرماه همان سال برای قبولی‌های خرداد و همزمان با اعلام نتایج شهریورماه برای قبولی‌های شهریور در اختیار دانش‌آموز قرار می‌گیرد.
مشکلات فرآیند هدایت تحصیلی
این فرایند از سال تحصیلی ۹۶-۹۵ برای دانش آموزان پایه نهم آغاز شد و امسال چهارمین سال استقرار پایه دهم و اجرای هدایت تحصیلی است، کارشناسان آموزشی معتقدند که این فرایند همچنان مشکلاتی را برای دانش‌آموزان و نظام آموزشی ایجاد کرده است، به صورتی که علاقه‌مندی دانش‌آموزان در انتخاب رشته مطرح نیست و خانواده‌ها نیز اطلاعات و آگاهی لازم را در این باره ندارند.
اکرم دهباشی کارشناس برنامه‌ریزی درسی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: هدایت تحصیلی دانش‌آموزان با مشکلاتی همراه بوده، به خصوص در سال‌های اخیر با توجه به رشد جمعیت و برخی تغییرات فرهنگی این مساله رشد یافته و شکل بغرنج‌تری به خود گرفته تا جایی که سال تحصیلی ۹۶-۹۵ با اعترض‌های گسترده دانش‌آموزان و والدین همراه بوده است.
وی نبود شناخت کافی والدین و دانش آموزان نسبت به رشته‌های کاربردی و فنی و حرفه ای، سردرگمی دانش آموزان در شناسایی استعدادهایشان و رشته‌های مورد علاقه خود، فشار روانی بالای جامعه نسبت به رشته‌های فنی و مهندسی، پزشکی و دندانپزشکی، نبود شناخت کافی والدین نسبت به تفاوت‌های فردی و رغبت و استعداد فرزندان خود، ضعف ارائه مشاوره‌های تخصصی به خانواده‌ها و دانش آموزان، نبود فرهنگسازی صحیح در مورد رشته‌های مختلف و مورد نیاز جامعه و سیاست‌گذاری و تصمیم گیری در این خصوص را از جمله مشکلات هدایت تحصیلی عنوان کرد.
دهباشی با اشاره به کاهش رغبت و علاقه‌مندی دانش آموزان در انتخاب رشته تحصیلی افزود: بیشتر تب جامعه جهت‌دهنده اصلی در این مسیر است، رشته تحصیلی به جای فراهم‌سازی بسترهای پرورش علایق و استعداد دانش‌آموزان به نوعی پُز والدین تبدیل شده و عناوین ریاضی فیزیک یا تجربی، آنان را تا حد توهم مهندسی و پزشکی پیش می‌برد.
این کارشناس برنامه‌ریزی درسی تاکید کرد: داشتن آگاهی برای یک انتخاب صحیح بسیار مهم است، به نظر می‌رسد هنوز دانش آموزان و والدین سردرگم هستند و با توجه زیاد خانواده‌ها به رشته های فنی مهندسی و پزشکی و دندانپزشکی لازم است برای خانواده‌ها جلسات مشاوره برگزار شود تا ضمن ایجاد شناخت کافی برای آنان، این بار روانی تمایل به برخی رشته‌ها کاهش یابد.
وی هدایت تحصیلی را موضوعی فرا مدرسه‌ای، ملی و سیاستگذارانه دانست و گفت: تبعات این فرایند به هیچ وجه به ابعاد شخصی ختم نمی‌شود و جامعه را به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد، هدایت تحصیلی مطلوب، نیازمند فرهنگسازی صحیح در مورد رشته‌های مختلف و سیاست‌گذاری در مورد آن است و مسئولان آموزش و پرورش باید به شکل تخصصی و مشارکتی این امر را محقق کنند.
دهباشی خاطرنشان کرد: هدایت تحصیلی بعد موضوعی درازمدت و اجتماعی-فرهنگی است، آموزش و پرورش خود یکی از مهمترین تاثیرگذاران بر فرهنگ و افکار عمومی جامعه است اما این مشکل نیز همانند بسیاری از مشکلات و مسائل آموزش و پرورش، تنها از سوی آموزش و پرورش قابل حل نخواهد بود و بدیهی است همراهی سایر نهادهای اجرایی مرتبط، معلمان، مشارکت خانواده‌ها، دانش آموزان و مشاوران را می‌طلبد.
این کارشناس برنامه‌ریزی درسی با تاکید بر توجه به تفاوت‌های فردی دانش آموزان، شناخت استعدادهای عمومی و اختصاصی، بررسی احساسات و نگرش آنان نسبت به مشاغل در هدایت تحصیلی اظهارداشت: مسایل و مشکلات جسمانی، عاطفی، اجتماعی، رفتاری، تحصیلی، خانوادگی، انگیزه، علاقه‌مندی و تصورات دانش آموزان، معرفی و آگاه سازی آنان به رشته‌های مورد نیاز جامعه و نقش مشاوران مدرسه نیز در این روند باید مورد توجه قرار گیرد.
وی گفت: همانگونه که در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش پاسخگویی به نیازها، علائق و رغبت دانش آموزان در راستای مصالح و چارچوب نظام اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است، مطالعات نشان می‌دهد که هنوز به اصول هدایت تحصیلی توجه کافی نمی‌شود.
به گفته دهباشی، به نظر می‌رسد بسیاری از دانش آموزان و والدین آنان آنطور که مسئولان آموزش و پرورش انتظار داشتند مقوله هدایت تحصیلی را نپذیرفتند و به همین دلیل کارشناسان هدایت تحصیلی در مرحله اول و مدیران و معاونان مدارس در مرحله دوم (ثبت نام) دچار معضلاتی شدند.
وی با اشاره به اینکه فرایند هدایت تحصیلی ابتدا استعداد و رغبت دانش‌آموزان و سپس نیاز و ظرفیت کشور را مورد توجه قرار می‌دهد، کارشناسان ما تلاش کردند با مد نظر قراردادن هر دو عامل و برآیند آنها هدایت تحصیلی را انجام دهند.
دهباشی بیان کرد: یکی از مهمترین مشکلات در بحث هدایت تحصیلی، توجه زیاد خانواده‌ها به رشته‌های فنی مهندسی و پزشکی و دندانپزشکی است که به نظر می‌رسد لازم است برای خانواده‌ها جلسات مشاوره برگزار شود تا ضمن ایجاد شناخت کافی برای آنان، این بار روانی تمایل به برخی رشته‌ها کاهش یابد.
وی افزود: از سوی دیگر چون هدایت تحصیلی از یک بعد موضوعی درازمدت و اجتماعی-فرهنگی است، آموزش و پرورش خود یکی از مهمترین تاثیرگذاران بر فرهنگ و افکار عمومی جامعه است اما این مشکل نیز همانند بسیاری از مشکلات و مسائل آموزش و پرورش، تنها از سوی آموزش و پرورش قابل حل نخواهد بود و بدیهی است همراهی سایر نهادهای اجرایی مرتبط، معلمان، مشارکت خانواده ها، دانش آموزان و مشاوران را می‌طلبد.
این کارشناس برنامه‌ریزی درسی با بیان اینکه هدف در هدایت تحصیلی اجبار نیست، اظهارداشت: هدایت تحصیلی در واقع دارای رویکرد فرآیندی است یعنی هر سال مداخلات مشاوره‌ای در سه حوزه تحصیلی، شغلی و بهداشت و روان اتفاق می افتد که به صورت عمومی در برنامه درسی ملی باید به آن پرداخته شود و با به کارگیری مشارکت معلمان و مشاوران در امتداد سنجش و هدایت تحصیلی دانش آموزان می توان در ایجاد شناخت و آگاهی دانش آموزان نسبت به رشته های تحصیلی را افزایش دهد تا هدایت تحصیلی به مسیری اجباری ختم نشود.
نمره، ملاک هدایت تحصیلی است
در عین حال عباس فرجی یکی دیگر از کارشناسان مشاوره نیز معتقد است که برخلاف سخنان مسئولان آموزش و پرورش که علاقه‌مندی دانش آموزان را در هدایت تحصیلی موثر می‌دانند، نمره و سوابق تحصیلی دانش آموزان ملاک است.
وی با اشاره به اینکه براساس الگوی نادرست آموزش و پرورش در هدایت تحصیلی مشکلات بسیاری برای دانش آموزان ایجاد می شود، به خبرنگار ایرنا گفت: براساس شیوه نامه از ۱۰۰ امتیاز هدایت تحصیلی، ۳۵ درصد نمرات و عملکرد دانش آموز و ۶۵ درصد امتیازات مشاوره(آزمون رغبت، علاقه‌مندی، نظر والدین و نظر مشاور) است اما در اجرا علاقه‌مندی کنار گذاشته می‌شود و فقط نمره دانش آموزان در پایه های هفتم، هشتم و نهم به خصوص پایه نهم ملاک است.
وی افزود: دانش‌آموزان در آزمون رغبت و توانایی باید به بیش از ۶۰۰ سوال غیراستاندارد و بی‌ربط پاسخ دهند که تاثیری در انتخاب رشته آنان ندارد و برای آنان سوء تعبیر ایجاد می‌شود که چرا آزمون رغبت برگزار شده و علاقه‌مندی و نظر او را جویا می‌شوند.
فرجی بیان کرد: به نظر می‌رسد که آموزش و پرورش به صورت ساختارمند و نظام مند هدایت تحصیلی را مورد توجه قرار نمی‌دهد و تمام تمرکز بر این است که دانش آموز به پایه نهم برسد، آزمون صوری برگزار شود و براساس نمرات کسب شده اعلام شود که این دانش‌آموز به این رشته برود و دانش‌آموز دیگر به رشته دیگر برود در صورتی که از دوران ابتدایی باید به این موضوع توجه شود.
این کارشناس مشاوره گفت: مسئولان آموزش و پرورش معتقدند که هدایت تحصیلی از دوران ابتدایی آغاز شده اما این سوال مطرح می‌شود که کجا و چه زمانی؟ در پایه پنجم یا ششم؟، متاسفانه نیروی متخصص مشاور در این حوزه وجود ندارد و برای هدایت تحصیلی و انتخاب رشته آنان با سامانه همگام سرگرم شده و به مسیرهای انحرافی سوق داده می‌شوند.
وی با اشاره به نبود یک دستورالعمل اساسی و مدون برای هدایت تحصیلی دانش آموزان از دوران ابتدایی تا دانشگاه اظهارداشت: دانش آموزان اتوماتیک‌وار در بستر چنین فضای نامشخص و برنامه ریزی نشده‌ای با هر فشار و موجی به سوی یک رشته خاصی هدایت می‌شوند و این موج در حال حاضر در رشته علوم تجربی است.
فرجی عوامل اجتماعی، جایگاه پزشک در جامعه، نگاه تجاری والدین نسبت به این شغل و کسب درآمد بالا را در گرایش دانش‌آموزان به رشته علوم تجربی موثر دانست و گفت: براساس آمار قابل توجه استقبال داوطلبان کنکور سراسری از این رشته اگر مسئولان چاره‌ای نکنند، مشکلات بسیار بزرگتری از آن چیزی که هست، خواهیم داشت.
به عقیده این کارشناس مشاوره، برای کاهش فشار گرایش دانش‌آموزان به علوم تجربی باید ضمن تقویت و توسعه رشته‌های فنی و حرفه‌ای متناسب با شرایط جغرافیایی و منطقه‌ای، امکانات و جذابیت کافی برای این رشته‌ها فراهم شود.
وی افزود: دانش‌آموزان رشته ریاضی را به دلیل سخت‌بودن و ذهنیت والدین در بیکار ماندن فارغ‌التحصیلان این رشته انتخاب نمی‌کنند و اگر به همین شیب ادامه پیدا کند، ما بحران رشته مهندسی خواهیم داشت.
فرجی با بیان اینکه در شرایط حاضر آموزش و پرورش برای کاهش فشار علوم تجربی، دانش آموزان را ناخواسته به سمت رشته علوم انسانی سوق می‌دهد، اظهارداشت: در صورتی که این نهاد باید کار نظام‌مندی را برای هدایت تحصیلی داشته باشد و دانش‌آموزان را از همان دوران ابتدایی با مشاغل و حرف مختلف و با نیاز جامعه و هرم جمعیتی آشنا کند.
این کارشناس مشاوره گفت: برخلاف دهه ۶۰ که با بحران اشتغال مواجه بودیم در حال حاضر با توجه به هرم جمعیتی، نرخ بیکاری نسل امروز نسبت به نسل گذشته بسیار پایین‌تر است و در ۱۰ تا ۱۵ سال آینده، بحران بازنشستگی خواهیم داشت و اگر دانش‌آموزان براساس علاقه و استعدادشان انتخاب رشته کنند، بسیار موفق خواهند بود و وارد بازار گار خواهند شد.
وی با بیان اینکه در حال حاضر در هدایت تحصیلی نظم منطقی وجود ندارد، افزود: از قبل ظرفیت‌هایی برای رشته‌های مختلف تعریف شده و از طرف دیگر بر اساس سوابق و عملکرد تحصیلی امتیازات «الف» تا «د» به دانش آموزان داده می‌شود تا رشته‌های مورد نظر را انتخاب کنند؛ به عنوان مثال دانش آموزی تمام نمراتش ۱۹ و ۲۰ و تقاضای انتخاب رشته علوم تجربی دارد اما در برگه هدایت تحصیلی او برای این رشته اولویت «ج» داده شده است.
فرجی اظهارداشت: با توجه به ظرفیت‌هایی که برای رشته‌های تحصیلی و مدارس دولتی تعیین شده، دانش‌آموزانی که امتیازات لازم را برای رشته مورد نظر کسب نکردند و اصرار بر تحصیل در این رشته دارند به مدارس غیردولتی سوق پیدا می‌کنند و این مدارس خارج از قانون عمل می کنند و اولویت‌های الف تا د برای آنها مطرح نیست و کافی است که دانش‌آموزان برای رشته‌های مختلف نمره‌ای کسب کرده باشند.
این کارشناس مشاوره گفت: به عنوان مثال من دانش‌آموزی را که متقاضی انتخاب رشته علوم تجربی است، براساس شرایط جامعه، آمار شرکت‌کنندگان در کنکور و نمراتش از انتخاب این رشته منصرف می‌کنم اما در مقابل مدرسه غیردولتی اعلام می‌کند که با نمرات بسیار پایین و شرکت در آزمون تعیین رشته مجدد او را در رشته علوم تجربی ثبت نام می‌کند در این شرایط مطرح می‌شود که مشاور دروغ گفته و فاجعه بارتر این است که دانش آموز اصلا امتیاز رشته تجربی را کسب نکرده است.
وی افزود: این روند تبعیض آموزشی را در پی خواهد داشت و خانواده‌ها گمان می‌کنند که چون وضعیت مالی مناسبی ندارند، فرزندانشان نمی‌توانند در رشته علوم تجربی تحصیل کنند در صورتی که برخی دیگر وضعیت مالی مناسب‌تری دارند و نمرات فرزندشان پایین است، می‌توانند در این رشته تحصیل کنند.
فرجی تاکید کرد: آموزش و پرورش وقتی قانونی را وضع می‌کند، این قانون باید برای همه مدارس دولتی و غیردولتی عمومیت داشته باشد و نمی توان قانونی را وضع کنیم که فقط برای طیف خاص و مدارسی خاص باشد و نباید چند صدایی نداشته باشیم.
این کارشناس مشاوره گفت: اصل مهم هدایت تحصیلی اقناع کردن اولیا و دانش آموزان است و متاسفانه شیوه آموزش و پرورش در هدایت تحصیلی قانع‌کننده نیست و من مشاور با توجه به شرایط موجود با هر روشی مجبور هستم که جلو گرایش به رشته تجربی را بگیرم، چون می‌دانم واقعا فاجعه است. اولیا و دانش‌آموزان اگر نتوانند از لحاظ فکری، روانی و با سند و مدرک قبول کنند، گمان می‌کنند که مشاور فرزندشان را مجبور کرده تا رشته‌ای را انتخاب کند.
تاثیر تغییر رشته
این کارشناس مشاوره با بیان اینکه ۲ سال گذشته براساس آمارها (در کشور) ۱۰ هزار دانش آموز تغییر رشته دادند، اظهارداشت: حتی در روند هدایت تحصیلی به دانش آموزان پایه نهم گفته می‌شود که رشته ریاضی انتخاب و در کنکور در رشته تجربی ثبت نام کنند، در کنکور حجم دیگری به این ترافیک اضافه می‌شود، نمی‌توان برنامه‌ریزی کرد و آموزش و پرورش با مشکلات بسیاری مواجه می‌شود.
فرجی گفت: همچنین اغلب دانش‌آموزانی که تغییر رشته می‌دهند، سرخورده می‌شوند و از لحاظ روحی و روانی آسیب می‌بینند و گمان می‌کنند که به رشته تجربی که علاقه‌مند بودند نتوانستند موفق شوند.
گزارش از معصومه جوان معبودی
تهرام/۷۲۴۵/ ۱۰۰۸