تمام و یا اکثر افراد جامعه، تعزیه‌خوانی یا همان شبیه‌خوانی واقعه عاشورا را از نزدیک تماشا کرده‌اند که در آن، وقایع اغلب از روی روایت‌ها و اسناد موجود به نمایش گذاشته می شود. این هنر و مراسم دیرینه همچنان در نزد مخاطبان از حرمت ویژه‌ای برخوردار بوده و مورد استقبال است.
تعزیه‌خوانی به دلیل حضور گسترده و استقبال مردم از این مراسم، نحوه رساندن پیام عاشورا و معتبر بودن منابع و جلوگیری از تحریف در ارسال پیام به مخاطب، همچنان جایگاه رفیعی در بین آیین های عزاداری دارد.
تعزیه‌خوانی در بیشتر مناطق استان زنجان برگزار می‌شود که مهمترین آن‌ها در روستای رجعین از توابع بخش زنجانرود و تکیه حسینی اعظم در شهر ارمغانخانه است.
برگزاری مراسم تعزیه‌خوانی در تکیه حسینی اعظم ارمغانخانه زنجان
رئیس هیات‌امنای تکیه حسینی اعظم ارمغانخانه گفت: به مناسبت فرارسیدن ماه محرم، مراسم سنتی تعزیه‌خوانی با حضور مردم از سراسر کشور از نخستین روز این ماه به مدت ۱۳ روز و همه‌روزه از ساعت ۱۴ تا ۱۷ در تکیه حسینی اعظم این شهر برگزار می‌شود.
سیروس رستمی افزود: تعزیه‌خوانی روز عاشورا نیز از ساعت ۹ تا ۱۵ برگزار می شود.
وی به حضور بیش از ۲۵ هزار عزادار حسینی در روز عاشورای سال گذشته در تکیه حسینی اعظم ارمغانخانه اشاره کرد و ادامه داد: همه ساله اقدامات و تدارکات لازم برای پذیرایی و استقبال از میهمانان و علاقه‌مندان به تماشای تعزیه‌خوانی ارمغانخانه از سوی مردم و اهالی این شهر مهیا می شود.
رستمی خاطرنشان کرد: امسال در راستای افزایش کیفیت خدمت‌رسانی به عزاداران حسینی و برگزاری هرچه باشکوه‌تر مراسم، تعداد خادمان افتخاری این تکیه در ماه محرم نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافت.
رئیس هیات‌امنای تکیه حسینی اعظم ارمغانخانه گفت: برگزاری مراسم تعزیه و شبیه‌خوانی سنتی و برپایی مجالس عزا و سوگواری سرور و سالار شهیدان کربلا حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) وشهدای گلگون‌کفن دشت کربلا به‌ویژه علمدار سپاه اسلام حضرت اباالفضل‌العباس(ع)، امری مقدس و نهادینه‌شده در فرهنگ عمومی مردم ولایت‌مدار شهر ارمغانخانه است.
رستمی اظهار داشت: مردم متدین و حسین‌دوست این شهر به تأسی از فرهنگ عاشورایی و تبعیت از مکتب ظلم‌ستیز و عدالت‌گستر تشیع، لبیک‌گویی به ندای ملکوتی «هل من ناصر ینصرنی» امام شهیدان را واجب شرعی و احیاگر فریضه امر به معروف و نهی از منکر دانسته و خدمتگزاری به عزاداران حسینی را مایه مباهات و سعادت دنیوی و اخروی می‌دانند.
وی خاطرنشان کرد: تکیه حسینی اعظم شهر ارمغانخانه، یکی از بزرگترین، باشکوه‌ترین و بی‌نظیرترین تکیه‌های مذهبی میهن اسلامی و قطب تجمع و عزاداری وصف‌ناپذیر محبان آل عبا(ع) است و اجرای سنتی مراسم تعزیه و شبیه‌خوانی در این مکان مقدس از دیرباز مرسوم و دارای قدمت ۴۰۰ ساله بوده و بر همین اساس نیز در سال ۱۳۸۹به عنوان میراث معنوی کشور ثبت ملی شده است.
رستمی ادامه داد: وجود عواملی مانند آشنایی و اشراف تعزیه‌گردانان و تعزیه‌خوانان به هنر شبیه‌خوانی سنتی و چگونگی اجرای آن، بازسازی و بازخوانی وقایع جانگداز کربلا بر اساس مستندات تاریخی و منابع معتبر دینی، عزاداری خالصانه و توسل خاضعانه به اهل بیت عصمت و طهارت (ع)، عنایات خاص خداوند سبحان و بروز و ظهور جلوه‌ایی از امدادهای غیبی و کرامات الهی از یک سو موجب گسترش روز افزون آوازه و شهرت تکیه حسینی اعظم و میهمان‌نوازی مردم متدین شهر ارمغانخانه شده و از سوی دیگر، موجب حضور همه‌ساله خیل عظیم شیفتگان حسینی و ره‌پویان ولایت از نقاط مختلف کشور برای کسب فیض معنوی از مراسم پرشور تعزیه‌خوانی و طلب حاجات از درگاه ایزد منان در ایام محرم‌الحرام، اربعین حسینی، رحلت جانگداز پیامبر گرامی اسلام(ص) و ماه مبارک رمضان را فراهم ساخته است.
رستمی گفت: تکیه حسینی اعظم ارمغانخانه در ادوار گذشته به اهتمام مردم متدین این شهر و با کمک افراد خیر، چند بار مورد ترمیم و بازسازی قرار گرفته است.
تعزیه خوانی رجعین در مرحله آثار ملی قرار دارد
دهیار روستای رجعین نیز که خود از فعالان برگزاری مراسم تعزیه خوانی است، در پاسخ به سابقه برگزاری شبیه‌خوانی در این روستا گفت: برگزاری این آیین طبق اسناد و مدارک (نسخه‌های موجود و روایت تعزیه خوان‌های قبلی) به ۲۲۰ سال گذشته برمی‌گردد.
حسنعلی شاهمرادی در خصوص اینکه شبیه‌خوانی بر مبنای کدام روایت‌ها اجرا می‌شود، خاطر نشان کرد: بیشتر از منابع شیعی قدیمی که قبلا نوشته شده و به دست امروزی ها رسیده اجرا می شود؛ ضمن اینکه بر اساس مطالعه چند کتاب در مورد واقعه کربلا، تعزیه خوانی روستای رجعین به‌صورت کامل با روایت‌های معتبر شیعه، مطابقت داشته و منافاتی با فرهنگ شیعه ندارد و نسخه‌های آن از کتاب‌های معتبر نوشته شده است.
وی در پاسخ به اینکه شبیه خوانی تا چه اندازه می‌تواند در رساندن پیام عاشورا به مخاطبان موثر باشد، تصریح کرد: با توجه به اینکه این مراسم هر سال برگزار شده و چندین هزار نفر از سراسر کشور در عاشورای حسینی در میدان برگزاری مراسم حضور می‌یابند و چون به صورت نمایشی است بیشترین تاثیر و ترویج فرهنگ عاشورا و مکتب اهل بیت(ع) را به دنبال داشته دارد.
شاهمرادی با بیان اینکه متاسفانه هیچ اداره و دستگاهی حمایت مادی و معنوی در برگزاری تعزیه خوانی روستای رجعین ندارد، افزود: فتوا و نظر مراجع و علما کاملا موافق و همسو با برگزاری شبیه خوانی بوده و تاکنون مخالفتی با این برنامه، صورت نگرفته اما تعزیه خوانی، حرمت و احترام مخصوصی داشته و نباید قداست امام معصوم و اهل بیت (ع) در تعزیه ها شکسته شود، ضمن اینکه طبق نظر مراجع، تعزیه خوانی باید ابهت و عظمت واقعه عاشورا را بیان کرده و از هر عملی که سبب تخریب واقعه کربلا یا خدشه به شخصیت‌های آن شود، باید دوری کرد.
دهیار روستای رجعین در خصوص اخذ مجوز برگزاری شبیه خوانی از نهادهای مربوطه گفت: به دلیل اینکه این مراسم از زمان‌های خیلی دور برگزار و نسل به نسل انتقال داده شده، مجوز خاصی در این باره اخذ نمی گردد، اما متولی این مراسم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده و تعزیه خوانی رجعین نیز در این وزارت خانه و همچنین میراث فرهنگی کشور ثبت شده و در مرحله ثبت ملی قرار دارد.
شاهمرادی در پاسخ به وضعیت استقبال مردم از تعزیه خوانی روستای رجعین، اظهار داشت: میزان حضور و استقبال مردم هر سال بیش از سال‌های قبل بوده که کمک های مالی و غیرمالی مردم جهت برگزاری تعزیه خوانی، گواه بر این استقبال است.
وی خاطرنشان کرد: طبق حدیث معروف «حسین نوری است که هرگز خاموش نمی‌شود» واقعه کربلا تا قیامت فراموش نخواهد شد که استقبال و شیفتگی مردم، دلیل بر این ادعا است و این نور تا قیامت به خاموشی نخواهد گرایید، چون قدرتی مافوق قدرت دنیای مادی اجازه نمی‌دهد واقعه عاشورا کمرنگ شود، به‌گونه‌ای که امروز حتی در کشورهای اروپایی نیز شاهد ظهور و گسترش مکتب حسینی هستیم.
شاهمرادی با اشاره به تدارک ناهار نذری روستاییان در روز عاشورا اضافه کرد: این یکی از سنت‌های دیرین اهالی روستا بوده و شرکت‌کنندگان در مراسم شبیه خوانی هر سال میهمان اهالی این روستا هستند به این نحو که پس از پایان مراسم در منزل اهالی حضور یافته و به طور میانگین هر خانوار میزبان ۱۰ نفر از عزاداران می‌شود.
اجرای تعزیه باید از منابع صحیح و مورد تایید باشد
معاون فرهنگی، پژوهشی و آموزشی اداره کل تبلیغات اسلامی استان زنجان با بیان اینکه تعزیه، نوعی نمایش مذهبی، تجسم وقایع در صحنه و سوگواری است که ارادت و اخلاص به اهل بیت (ع) را نشان می‌دهد، گفت: تعزیه دارای هیجان تصویری و کلامی بوده و در کنار تصویر، انتقال پیام از طریق کلام نیز صورت می‌گیرد. از سوی دیگر به دنبال ترویج نمادها و نشانه‌ها مانند عَلَم و پرچم است چون برخی نمادها حاوی شور انقلابی بوده و معنا و مفهوم خاصی در سوگواری دارند.
ولی‌الله مصائبی افزود: سابقه برگزاری تعزیه خیلی زیاد است اما عصر طلایی تعزیه در ایران در دوره ناصرالدین شاه قاجار بوده و در این دوره به اوج خود رسیده که در آن زمان ۳۰۰ مکان محوری برای برگزاری تعزیه در نظر گرفته شده بود.
وی با بیان اینکه تعزیه در زمان پهلوی با ظهور تئاتر و سینما رو به افول و سردرگمی رفته و عظمت خود را از دست بدهد، خاطرنشان کرد: تعزیه به مرور زمان تبدیل به باورهای عامیانه و مرسوم شد اما امروز نیز عواملی مانند تغییرات محتوایی سبب شده تا سیر نزولی پیدا کند.
مصائبی ادامه داد: تعزیه دارای ۲ وجه «شکل» و «محتوا» بوده که به مرور زمان دچار تغییراتی شده که عمدتا تحریف و تضاد محتوا رخ داده است به‌گونه‌ای که داستان‌های افسانه‌ای موجب وهن تاریخ اهل بیت (ع) شده تا جایی که برخی از علما و فقها تعزیه را مورد نقد قرار داده و در مواقعی به طوری مشهور بوده که برخی بزرگان موضع گیری کرده‌اند.
معاون فرهنگی، پژوهشی و آموزشی اداره کل تبلیغات اسلامی استان زنجان اظهار داشت: هسته مرکزی تعزیه، قیام عاشورا است اما برخی وقایع نیز از صدر اسلام در قالب تعزیه آمده است.
این مسئول گفت: آسیب‌هایی در اجرای تعزیه وجود دارد که مشکل شرعی داشته، مطلوب شیعه نبوده و در حد شعائر عاشورایی نیست و در عصر کنونی افرادی به صورت ابزاری، بدون هدف و بدون آموزش اقدام به تعزیه خوانی می‌کنند و فلسفه اصلی تعزیه گم شده است.
وی افزود: اگر بخواهیم تعزیه تاثیرگذاری واقعی داشته باشد باید در قالب‌های شرعی و مجاز که دارای چارچوب خاصی است و به وسیله مستندات تاریخی و نسخه‌های متناسب با واقعیت، مقتل و مستند و به شیوه‌های جدید اجرا شود تا شور و شعور را در مخاطب ایجاد کند و اگر در این مختصات باشد مشروع و معقول است و در صورتی که از قالب‌های مستند دربیاید، استفاده ابزاری بوده و موجب انحراف خواهد شد.
معاون فرهنگی، پژوهشی و آموزشی اداره کل تبلیغات اسلامی استان زنجان در خصوص اخذ مجوز برای برگزاری تعزیه خوانی و شبیه خوانی گفت: تعزیه نوعی هنر است و مجوز اجرای آن از سوی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی صادر می‌شود اما تشکل‌های مردمی و سازمان‌های مردم‌نهادی که تعزیه را اجرا می‌کنند باید اساسنامه داشته و مروج و مبلغ فضایل و مکارم اهل بیت(ع) باشند تا روح معنویت تقویت شود در غیر این صورت مورد تقبیح قرار گرفته و تمام مراجع نیز تعزیه را با حفظ مختصات اسلامی تجویز کرده‌اند.
مصائبی با تاکید بر بازبینی و بازنگری متون مورد استفاده در تعزیه و حتی در مداحی‌ها خاطرنشان کرد: مجریان مراسم عزاداری از قبیل تعزیه‌خوان‌ها و مداح‌ها باید تاریخ را مطالعه کرده و آگاهی و اشرافیت علمی داشته باشند و از آنجایی که هنر، یکی از داشته‌های جوانان است در صورتی که بتواند با فرهنگ و مذهب، تلفیق شود حلاوت و شیرینی اهل بیت(ع) در حزن و اندوه را محقق می‌کند.
وی افزود: آن چیزی که تبلیغات اسلامی را در این مورد به چالش کشیده این است که تعزیه در ایام وعظ و خطابه و عزاداری سیدالشهدا(ع) به‌صورت گسترده برگزار شده اما پیامی صادر نمی‌شود.
معاون فرهنگی، پژوهشی و آموزشی اداره کل تبلیغات اسلامی استان زنجان با بیان اینکه اعتقادی به تعطیلی تعزیه‌ها نداریم، تصریح کرد: در خصوص محتوای تعزیه خوانی باید علمای بزرگ و حوزه‌های علمیه ورود پیدا کرده و با پشتیبانی از منابع صحیح به توانمندسازی این گروه‌ها کمک کنند تا شاهد اقدامات وهن‌انگیز نباشیم.
وی گفت: یکی از ۳۲ محور در ساماندهی تشکیلاتی و مذهبی، صحیح بودن محتوا است، سال گذشته بحث محتوایی در تمام مساجد مورد تاکید قرار گرفت و حتی صداوسیما نیز پس از تایید محتوایی توسط اداره کل تبلیغات اسلامی اقدام به پخش این برنامه‌ها می‌کند.
مصائبی خاطرنشان کرد: مدیریت گروه‌های تعزیه، مشکل و خارج از عهده تبلیغات اسلامی است، چون مردم استقبال زیادی می‌کنند و مقاومت در برابر تعزیه نوعی تقابل با مردم است.
وی افزود: اعتقاد به مدیریت و هدایت صحیح محتوا داریم و در نشست‌های قبل از اعزام مبلغین نیز تاکید می‌کنیم که تعزیه حذف نشود بلکه محتوای صحیح هدایت شود.
مصائبی اظهار داشت: رسانه‌ها نیز در این زمینه می‌توانند جریان‌سازی کرده و چالشی برخورد کنند و ما از رسانه‌هایی که در این مورد فعالیت داشته باشند حمایت لازم را انجام می‌دهیم.
مراسم تعزیه‌خوانی علاوه بر این ۲ منطقه در شهرها و روستاهای دیگر استان زنجان نیز دایر است و هر منطقه، آداب و سوم خاص خود را در برگزاری و پذیرایی از میهمانان حسینی دارد و در برخی مناطق علاوه بر ایام محرم در سایر مناسبت‌ها نیز تعزیه‌خوانی برگزار می‌شود.
به گزارش ایرنا، شهر ارمغانخانه، مرکز بخش قره‌پشتلو از توابع شهرستان زنجان بوده و در ۳۵ کیلومتری شمال غربی زنجان و روستای رجعین نیز در بخش زنجانرود از توابع شهرستان زنجان بوده و در ۸۰ کیلومتری جنوب غربی زنجان قرار دارد.
۹۵۵۶/۳۰۸۸