فرهنگ کورا- ارس (Kura- Araxes) اواسط قرن چهارم قبل از میلاد مسیح در قفقاز و حوزه دریاچه ارومیه گسترده شد و تا آناتولی و لوانت هم گسترش یافت، به نظر می‌رسد بر اساس فرهنگ مادی و مجموعه باستان‌شناختی آن معرف حضور و توسعه یک قوم واحد در پایان هزاره چهارم ق. م باشد.
به گفته سرپرست هیات باستان‌شناسی کول‌تپه شهرستان سرعین ، برای مطالعه دوران‌های باستان‌شناختی در کول‌تپه سرعین، کاوش در یک ترانشه اصلی به منظور لایه‌نگاری محوطه و ۲ ترانشه کمکی دیگر به صورت محدود جهت تکمیل اطلاعات لایه‌نگاری از ابتدا و انتهای استقرارهای این محوطه در مدت سه ماه به اجرا درآمد.
قادر ابراهیمی اظهار داشت: با توجه به مطالعات اولیه و سرمیدانی در طی اواخر هزاره چهارم و اوایل هزاره سوم پیش از میلاد اولین استقرارها در شهر سرعین توسط مردمان کورا - ارس در کنار برکه‌ای کوچک شکل گرفته است.
او از ویژگی‌های فرهنگی مردمان ساکن در این محوطه به سفال‌های سیاه و خاکستری یا قرمز سیاه با تزئینات کنده و داغدار و دسته‌های شاخصِ معروف به نوع دسته نخجوانی اشاره کرد و گفت: وجود پیکرک‌های گلی به شکل انسان و حیوانات مختلف از دیگر ویژگی‌های فرهنگی دوران مفرغ قدیم این محوطه است که قابل مقایسه با سایر محوطه‌ها و استقرارهای دوره فرهنگی کورا - ارس است.
سرپرست هیات باستان‌شناسی همچنین گفت: وجود خانه‌های مسکونی مدور در فازهای اولیه و قدیمی‌ترین استقرارها که در نهایت در فازهای بالایی تبدیل به معماری با سازه‌های راست گوشه می‌شود از دیگر ویژگی‌های فرهنگی قابل مقایسه این محوطه با محوطه "یانیقتپه" به عنوان مشهورترین محوطه از دوره کورا - ارس در منطقه آذربایجان ایران است.
او از یافته‌های شاخص این کاوش به ساختار مدور شکل با تزئینات مختلف در دیوارهای آن اشاره کرد و افزود: این ساختار که به شکل مدور با قطری نزدیک به ۱۰ متر ساخته شده دارای تزئینات شیاردار به صورت افقی در قسمت‌های تحتانی داخل بنا است.
ابراهیمی بیان کرد: همچنین با توجه به بقایای آواری از داخل این بنا قسمت‌های بالایی جداره داخلی نیز با نقوش کنده هندسی و گاهی متقاطع که داخل آنها نیز با ماده قرمز رنگ اندود یافته‌اند، تزیین شده است.
او گفت: وجود فضای مربع شکل با چاله‌هایی که به شکل منظم و با فواصل معین از دیواره و از همدیگر با کاسه سفالی بزرگ در میان خود و با کادرهای فرورفته مستطیل شکل در قرنیزهای این فضا که به طور کامل با مواد قرمز رنگ‌آمیزی شده ، از دیگر ویژگی‌هایی هستند که کارکرد و کاربری خاص این بنای مکشوفه را قوی‌تر می‌کند.
این باستان‌شناس بیان کرد: تاکنون ساختاری که مشابه یا قابل مقایسه با این بنا باشد از هیچ یک از محوطه‌های کاوش شده در حوزه فرهنگی کورا-ارس گزارش نشده است.
ابراهیمی اظهار داشت: با توجه به ساختار بیرونی بنا و همچنین ساختارهای درونی و نوع چینش فضای آن به سختی می‌توان آن را مربوط به محل سکونت و زندگی دانست و چنین مواردی احتمال اینکه با بقایای یک بنای عمومی با کارکرد خاص در میان مردمان ساکن محوطه مواجه باشیم را تقویت و مطرح می‌سازد.
او گفت :علاوه بر آثار دوران مفرغ قدیم در کاوش‌های کول‌تپه سرعین آثاری از دوران مفرغ جدید و آهن نیز کشف و مورد مطالعه قرار گرفت.
سرپرست هیات باستان‌شناسی گفت: وجود سازه‌های عظیم با استفاده از سنگ‌های بزرگ و حجیم در این محوطه شکل‌گیری دژی از دوران مفرغ جدید تا عصر آهن را در این محوطه بازگو می‌کند.
او افزود: حائز اهمیت است که پس از استقرارهای عصرآهن نیز تداوم استقرار در این محوطه تا دوران موسوم به فرهنگ سفالی سبک اردبیل ادامه یافته و تداوم استقرارها پس از این دوره قطع تا در نهایت مجددا در دوران میانه اسلامی این محوطه مسکون می‌شود.
او بیان کرد: وجود گورستانی از دوران میانه اسلامی با سنگ قبرهای متعدد و در اشکال و طرح‌های مختلف حضور اقوام و طیف‌های مختلف مذهبی را در کنار این محوطه بازگو می‌کند.
به گفته ابراهیمی ، همچنین با توجه شواهدی که از بررسی‌های میدانی بدست آمد احتمالا در کنار این محوطه و در محدوده گورستان بنایی قابل مقایسه با مقابر برجی شکل و یا سایر مقابر موجود در منطقه بنا شده بود که امروزه تخریب شده و تنها به صورت تلی از آوار و خاک درآمده که در میان مردم محلی منطقه به "قبرستان تپه‌سی" معروف است.
سرپرست هیات باستان‌شناسی در تشریح نتایج این پروژه گفت: آنچه از کاوش در کول‌تپه سرعین و در مراحل اولیه مطالعه آن بدست می‌آید این محوطه در مقاطع مختلف باستانی و تاریخی از اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد تا دوران میانه اسلامی مسکون بوده است.
او تصریح کرد : کشف ابزارهای سنگی از گمانه‌های ایجاد شده در حاشیه برکه چشمه تپه‌سی در ضلع غربی و جنوبی محوطه حضور انسان و جوامع انسانی را بسیار قدیمی‌تر از هزاره چهارم پیش از میلاد در این منطقه و محوطه نشان می‌دهد که لازمه تایید قطعیت آن ادامه روند کاوش‌ها و مطالعات باستان‌شناختی در این محوطه است.
کاوش در این محوطه با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با همکاری اداره کل اداره میراث فرهنگی استان اردبیل و شهرداری شهر سرعین انجام شده است.
کول تپه سرعین در ۳۵ کیلومتری اردبیل واقع شده و بافت مسکونی شهر توریستی سرعین آن را کاملا در برگرفته است ، در سمت غربی این محوطه چشمه "تپه چشمه‌سی" قرار گرفته که می‌توان شکل‌گیری و دوام استقرارهای هزاره‌های پیشین را به سبب وجود همین چشمه خنک در کنار چشمه‌های آبگرم و جوشان منطقه سرعین دانست.
سرعین در ۲۷ کیلومتری غرب اردبیل قرار دارد.
تپه باستانی آناهیتا ، غارهای تاریخی روستای کنزق ، روستای ییلاقی بیله‌درق ، دهکده صخره‌ای ویند کلخوران ، امام‌زاده عبدالله آتشگاه و سید ابوالقاسم ، آتشکده آذر فریق آتشگاه ، دربند ورگه‌سران و منطقه گردشگری بیله‌درق از جمله آثار تاریخی و دیدنی شهر سرعین به عنوان شهر چشمه‌های بهشتی است.
۶۰۱۸/ ۱۲۵۷