استفاده بی رویه نوجونان و جوانان از فضای مجازی به دنبال توسعه شبکه های اجتماعی در سال های اخیر یکی از مهمترین چالش های کشور محسوب می شود. تداوم این وابستگی افراطی که به اعتقاد شماری از روان پزشکان و روان شناسان یک اختلال روانی محسوب می شود؛ در درازمدت با اضطراب و افسردگی همراه می شود.
تاثیر شبکه های اجتماعی در کشور ایران برابر با ۶۹.۸ درصد (۱۰ درصد بیش از میانگین جهانی) برآورد شده است؛ که براساس نتایج برخی از تحقیقات میزان استفاده مردان نسبت به زنان (به ویژه در طول روز) بیشتر است و این امر به طور حتم در بلندمدت اختلال در فعالیت های اجتماعی را در پی دارد. تاثیر این شبکه ها در کشور ایران برابر با ۶۹.۸ درصد (۱۰ درصد بیش از میانگین جهانی) برآورد شده است؛ که براساس نتایج برخی از تحقیقات میزان استفاده مردان نسبت به زنان (به ویژه در طول روز) بیشتر است و این امر به طور حتم در بلندمدت اختلال در فعالیت های اجتماعی را در پی دارد.
اگرچه بسیاری از مزیت های این صنعت تاثیرگذار نظیر گسترش ارتباطات، کاهش هزینه های اقتصادی، توسعه عدالت رسانه ای، به روزرسانی اطلاعات و افزایش آگاهی عمومی را نباید نادیده گرفت؛ اما تعارض ارزش ها و باورها، شکاف نسل ها، هنجارشکنی، اعتیاد و اختلالات شخصیتی، کاهش ارتباطات اجتماعی در دنیای واقعی، سوء استفاده های جنسی، شبهات فکری – اعتقادی، تجاوز به حریم شخصی و... نیز از آسیب های این فضا محسوب می شود.
مهدیه رحمانیان یک روان شناس بالینی در این خصوص به خبرنگار اجتماعی ایرنا گفت: اعتیاد به فضای مجازی در حقیقت یک اعتیاد رفتاری به شمار می رود؛ که در این نوع از اعتیاد مدت زمان استفاده از فضای مجازی بیش از حد متعارف است.
وی با بیان این مطلب که اعتیاد به فضای مجازی جزو اختلالات رفتاری طبقه بندی نمی شود؛ افزود: اگرچه این اعتیاد صرفا براساس ساعات استفاده مشخص نمی شود و نوع بهره برداری و در حقیقت دلایل این استفاده نیز باید مورد توجه واقع شود.
رحمانیان تصریح کرد: به عنوان مثال استفاده ۱۲ ساعته در طول ۲۴ ساعت شبانه روز به منظور انجام تحقیقات دانشگاهی با بهره برداری به منظور وقت‌کشی و اصل لذت متفاوت است.
وی یادآور شد: در واقع اعتیاد به فضای مجازی براساس نوع استفاده طبقه بندی می شود؛ برخی از افراد به جهت پیگیری اخبار و اطلاعات روز دنیا مدت زمان بسیاری را صرف این فضا می کنند و به عبارت دیگر دچار اعتیاد خبری هستند. شماری از افراد به‌منظور رفع نیازهای جنسی و برخی دیگر نیز به جهت رفع نیازهای عاطفی و بازیابی روابط احساسی به فضای مجازی اعتیاد پیدا می کنند.
به گفته رحمانیان؛ تعدادی از کودکان و نوجوانان نیز به قمارهای فضای مجازی (بازی های رایانه ای) اعتیاد می یابند.
اعتیاد به فضای مجازی در درازمدت سبب افسردگی می‌شود
این روان شناس بالینی در ادامه به آسیب های این اعتیاد رفتاری اشاره کرد و گفت: آسیب های ناشی از اعتیاد به فضای مجازی از لحاظ روحی و جسمی متفاوت است. از منظر روان شناختی به طور متداول سبب گوشه‌گیری و انزوا، ایجاد فاصله از خانواده و اجتماع، عدم مشارکت در فعالیت های جمعی، اختلال در فعالیت های فردی و اجتماعی و در نهایت اضطراب و افسردگی می شود.
وی تاکید کرد: اعتیاد مردان به فضای مجازی به منظور رفع نیازهای جنسی نیز در درازمدت باعث عدم تنظیم هیجان، پرخاشگری، اضطراب و افسردگی می شود.
رحمانیان ادامه داد: گرفتگی عضلات کمر و گردن به سبب انقباض های شدید عضلانی، سردرد، اختلال در خواب و خوراک (بی اشتهایی، کم اشتهایی، پرخوری، بی خوابی و...) از جمله آسیب های جسمی این اعتیاد به شمار می رود. برای درمان این اعتیاد به مانند سایر اعتیادهای رفتاری باید با بهره گیری از جلسات مشاوره و روان درمانی از طریق مدیریت زمان، نظم دهی به عادات، محدودیت استفاده برای یک بازه زمانی مشخص و عدم استفاده از گوشی های هوشمند اقدام کرد.
این مشاور با بیان این‌که رفع این اعتیاد رفتاری نیازمند مشاوره های تخصصی پزشکان است؛ اظهار داشت: حمایت خانواده نیز در این زمینه نقش موثری ایفا می کند.
وی در خصوص این مهم که اعتیاد به فضای مجازی در زمان حاضر در کشور چگونه است نیز عنوان کرد: براساس شماری از تحقیقات علمی ۳۵ درصد از نوجوانان دبیرستانی بیشاز حد متعارف از این فضا استفاده می کنند؛ اما به طور کل این امر در رده های سنی متعدد، متفاوت است.
اعتیاد به فضای مجازی روابط خانوادگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد
بنفشه مهاجرانی یک کارشناس روان شناسی نیز در این خصوص گفت: در مفهوم اعتیاد به فضای مجازی ۲ عامل اختلال در عملکرد روزانه و تمایل مکرر به بازگشت در فضای مجازی در نظر گرفته می شود.
وی با بیان این‌که دوری از این فضا برای بیمار (معتاد) با بی قراری و اضطراب همراه است؛ ادامه داد: تداوم وابستگی به فضای مجازی باعث ایجاد فاصله با دنیای واقعی، انزواطلبی و احساس تنهایی می شود؛ چراکه دریافت حمایت در فضای مجازی بی تردید با دنیای واقعی متفاوت است. فضا به تدریج روابط خانودگی و مرز دلبستگی ها را هم تحت تاثیر قرار می دهد.
این روان شناس با تاکید براین‌که اعتیاد به فضای مجازی همچنین با افسردگی یک جامعه مرتبط است؛ افزود: حضور گسترده در فضای مجازی حاکی است؛ امید به زندگی در دنیای واقعی کاهش یافته است.
ارتقاء مهارت‌های بین فردی در کاهش آسیب‌های اجتماعی موثر است
وی در ادامه در خصوص راهکارهای مقابله با این پدیده نیز گفت: به منظور کاهش و رفع هر یک از آُسیب های اجتماعی باید علل آن مورد بررسی قرار گیرد.
مهاجرانی نبود فضاهای تفریحی را به عنوان یک مصداق در این زمینه مطرح کرد و افزود: ایجاد محیط های تفریحی و سرگرمی یکی از راه های موثر در این زمینه به شمار می ورد. همچنین ارتقاء مهارت های بین فردی نظیر دوست‌یابی نیز بر این مساله تاثیر گذار است.
وی افزود: شناسایی اختلالات افسردگی و حمایت و آگاهی بخشی به بیماران فضای مجازی از طریق تبلیغات در این فضا نیز از دیگر اقدامات موثر در کاهش و رفع این پدیده به شمار می رود.