مشاغل خانگی، مشاغلی هستند که عموما در منازل شخصی یعنی اقامتگاه محل سکونت و زندگی فرد است.
امروزه مشاغل خانگی در کشورهای توسعه یافته نقش بسزایی در فعالیت های اقتصادی کشورها ایفا کرده و توانسته تولیدات ناخالص ملی را با رشد چشمگیری مواجه و اقتصاد محلی را با تحول شگفتی روبرو کند و سبب افزایش اشتغال در جامعه شود؛ ضمن آنکه امروزه این نوع مشاغل به عنوان ماندگارترین شغل‌ها در جوامع قلمداد شده و بالاترین نرخ بقا را داراست.
در این نوع از مشاغل سود خلاقیت و کارآفرینی بدون واسطه نصیب فرد تولیدکننده می‌شود و ساعات کاری انعطاف‌پذیر مشاغل خانگی موجب افزایش کیفیت زندگی با سپری کردن اوقات بیشتر در نزد خانواده می‌شود؛ این مشاغل برای خانم‌ها در کنار نقش مادری و همسری آنها زمینه خوداشتغالی را فراهم می‌کند و استعدادهای زنان را شکوفا می‌کند.
این مشاغل در شرایط فعلی کشور می‌تواند به معیشت خانوار کمک کند و با توجه به ترکیب جمعیت کسب و کارهای کوچک خانگی می‌تواند بازدهی مناسبی داشته و در کوتاه مدت و میان مدت در رفع معضل بیکاری موثر باشد.
رئیس دبیرخانه ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی روز سه شنبه در گفت و گو با ایرنا، اظهارداشت: با تصویب قانون مشاغل خانگی در سال ۱۳۸۹ و ابلاغ آن ساماندهی و حمایت از این مشاغل را در دستور کار قرار دادیم.
«مهناز امامدادی» افزود: براساس بازنگری و آسیب شناسی فرآیند کارهای انجام شده و مطالعات میدانی و تطبیقی که انجام شد، متوجه شدیم نیازمند اصلاحات در برخی موارد برای انجام بهتر کار داریم و از جمله آن می‌توان به مواردی همچون مشاوره، هدایت، آموزش‌های کوتاه مدت، توانمندسازی، هدایت متقاضیان به سمت ارتقای کمی و کیفی محصولات، اتصال آنها به بنگاه‌های بالادستی که به بازار وصل هستند و مشکلی در عرضه محصولات ندارند، اشاره کرد.
وی بیان کرد: بازنگری در فرآیند کارها ما برآن داشت که الگوی جدید توسعه مشاغل خانگی را در سه مرحله بررسی اولویت‌ها و مزیت‌های منطقه، توانمندسازی متقاضیان و اتصال به بازار ارائه کنیم و از نظر ما مهمترین مرحله اتصال به بازار است.
رئیس دبیرخانه ساماندهی مشاغل خانگی توضیح داد: براساس فرآیند گذشته متقاضی در سامانه ثبت نام و براساس گواهی مهارتی که داشت رشته‌ای را انتخاب می‌کرد و پس از تایید اعطای وام انجام می‌شد.
وی اضافه کرد: بررسی‌های ما نشان می‌داد که صرف اعطای وام و مجوز در بسیاری موارد کافی نیست و حتی گاهی اوقات اعطای وام در آن مقطع درست نیست، بنابراین بررسی مجددی انجام شد و توانمندسازی افراد را از طریق مشاوره، راهنمایی، هدایت، تیم سازی و اتصال این افراد تازه‌کار به کسانی که مدت‌هاست در این فرایند و زمینه کار می‌کنند کمک می‌کرد بهتر و با گام‌های قوی‌تر وارد بازار کار شوند.
امامدادی اظهارداشت: الگوی جدید کسب و کارهای خانگی پس از تصویب در ستاد مشاغل خانگی از دو سال قبل به صورت آزمایشی در ۹ استان کشور همچون خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه،ایلام، چهارمحال و بختیاری اجرا شد.
وی با بیان اینکه در این مدت افراد زیادی آموزش دیدند و ارزیابی‌های اولیه انجام شد، گفت: در طرح آزمایشی برای ۲۰ هزار نفر سهمیه پیش بینی کرده بودیم که حدود ۴۰ تا ۴۲ هزار نفر ثبت نام کردند و دلیل آن نیز این بود که افراد بسیاری با همان نگاه سابق دریافت تسهیلات آمده بودند.
رئیس دبیرخانه ساماندهی مشاغل خانگی ادامه داد: اما وقتی با شرایط متفاوت روبرو شدند این رقم کاهش یافت و ۳۵ هزار نفر ارزیابی اولیه و ۳۳ هزار نفر استعدادسنجی شدند و برای انجام بهتر کارها ۶۰۰ نفر مشاور و تسهیل‌گر داشتیم (به ازای هر ۵۰ نفر متقاضی یک نفر مشاور).
وی بیان کرد: از میان افرادی که استعدادسنجی شدند تعدادی انصراف دادند و در آخر ۲۶ هزار نفر از متقاضیان مورد مشاوره و هدایت قرار گرفتند و ۱۸ هزار نفر نیز در این فرایند آموزش دیدند.
امامدادی گفت: در مرحله دیگر الگوی جدید کسب و کارهای خانگی مشارکت کارآفرینان و خیرین و افراد پشتیبان را نیز جلب کردیم و بنابراین ۶۵۰۰ نفر از خیرین، کارآفرینان و پشتیبانان در این طرح مشارکت کردند و مشاوره و هدایت برای صاحبان مشاغل خانگی و ارتقای کمی و کیفی محصولات صورت گرفت و در نتیجه ۸۳ محصول برندسازی و استانداردسازی شد.
وی اظهارداشت: برای نمونه فرت بافی و قلاب بافی در خراسان جنوبی و جنوب خراسان رضوی رایج است که از نوعی پارچه نرم و لطیفی که تولید می‌شد به صورت سنتی تنها برای تهیه حوله بود با بررسی و بازنگری انجام شده برای تهیه مانتو و لباس‌های دیگر نیز استفاده می‌شود. یا در بحث گیوه نیز تنها گیوه سفید و ساده تولید می‌شد که با بررسی بازارها متوجه شدیم که تقاضا برای تنوع و طرح‌های دیگر گیوه نیز وجود دارد و بنابراین شبکه کفش را در نیشابور ایجاد کردیم و براین اساس تنوع زیادی در تولید انواع گیوه با رنگ و طرح‌های متفاوت تولید شد که بازار خوبی دارند.
وی تصریح کرد: پس از بازنگری در فرآیند تولید محصولات خانگی، برنامه‌های تولید، فروش و کمک به تنظیم تولید و فروش متقاضیان انجام شد و تعداد زیادی از متقاضیان، حدود ۱۱ هزار نفر به بازار وصل شدند و ۲۰ شبکه در زمینه فرش، کفش چرم، عسل و موارد دیگر ایجاد شد.
امامدادی گفت: دستگاه‌های اجرایی نیز از الگوی جدید کسب و کارهای خانگی استقبال کردند که از جمله آن می‌توان به معاونت امور زنان ریاست جمهوری اشاره کرد که منابعی برای توانمندسازی ۶ هزار زن سرپرست خانوار در ۲۴ استان با اولویت افرادی که تا کنون کمکی دریافت نکردند در اختیار ما قرارداد.
وی اضافه کرد: انجمن حمایت از زندانیان نیز تعدادی از خانواده‌های زندانیان در تهران را که حدود ۸۰۰ خانوار هستند را شناسایی کرد و مقرر شد در مرحله نخست یکصد نفر تسهیلات دریافت کنند.
ایجاد ۱۶۵ هزار شغل خانگی
رئیس دبیرخانه ساماندهی مشاغل خانگی وزارت تعاون گفت: براساس آمار از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ حدود ۲۱۸ هزار مورد صدور مجوز مشاغل خانگی داشتیم و از این تعداد ۱۱۳ هزار نفر تسهیلات دریافت کردند و بیش از ۱۶۵ هزار شغل مشاغل خانگی در این مدت تولید شد.
وی افزود: ۸۲ درصد مخاطبان ما زنان بودند که بخش زیادی از آنها سرپرست خانوار هستند و در مشاغل خانگی استقبال زنان بیشتر است.
امامدادی بیان کرد: ۳۲۰ رشته مشاغل خانگی داریم که از جمله آنها می‌توان به قالی‌بافی، خیاطی، پرورش دام و طیور، گیاهان دارویی، تراش سنگ‌های قیمتی، آی تی، آی سی تی، تولید محتوا، انیمیشن و صنایع تبدیلی و تکمیلی مربوط به جهاد کشاورزی اشاره کرد که بیشترین متقاضی را دارند.
وی تاکید کرد: در مشاغل خانگی رشته‌های قدیمی را کنار نمی‌گذاریم و همواره توسعه، نوآوری و خلاقیت در آنها را در دستور کار داریم و در کنار مشاغل سنتی به رشته‌های جدید نیز می‌پردازیم .
رئیس دبیرخانه ساماندهی مشاغل خانگی درباره مشاغل جدید خانگی، گفت: مشاوره‌های تلفنی، ویراستاری و ترجمه متون از جمله مشاغل خانگی جدیدی است که با توجه به جمعیت فارغ‌التحصیل به آن توجه داریم و سعی در گسترش این مشاغل هستیم.
دامنه مشاغل خانگی گسترده است
وی یکی از مهمترین مشکلات مشاغل خانگی را نگاه سنتی دانست و گفت: با وجود گذشت سال‌ها هنوز هم بسیاری از افراد نگاه سنتی به مشاغل خانگی دارند و توجهی به ظرفیت‌های بالای این مشاغل ندارند در حالی که وقتی می‌گوییم کشورهای پیشرفته که بازارهای جهانی را تصاحب کردند در مشاغل خانگی موفق بودند تنها با تولید مربا و ترشی نبوده است و دامنه فعالیت آنها خیلی فراتر از اینها بوده است.
امامدادی تاکید کرد: تجدیدنظر، تغییر نگاه و تغییر زاویه دید افراد به مشاغل خانگی ضروری است و در این مدت انرژی زیادی را صرف این کار کرده‌ایم.
وی اظهارداشت: وابستگی زیاد متقاضیان مشاغل خانه به تسهیلات و وام یکی دیگر از مشکلات است در حالی که معتقدیم کاری که با وام شروع می‌شود نمی‌توان بر پایداری و سطح درآمد آن برنامه‌ریزی کرد و پایداری و درآمدزایی نخواهد داشت اما متاسفانه اغلب متقاضیان امید و نگاهشان به تسهیلات است و تلاشمان براین است که وابستگی به تسهیلات را کاهش دهیم.
وی تاکید کرد: موضوع مهم استفاده درست از تسهیلات است در حالی که افراد بدون اطلاع کافی از رشته فعالیت خود و بازار کار آن درخواست دریافت تسهیلات می‌دهند و خود را بدهکار می‌کنند و بعد هم در شغل خود موفق نمی‌شوند.
امامدادی تصریح کرد: شروع کارها بدون مطالعه لازم یکی از مشکلات است. باید شناخت کافی از بازار داشته باشند. میزان علاقه افراد نیز در این اشتغال مهم است.