به گزارش ایرنا ، جنگل‌های هیرکانی دارای ۹۰ گونه درختی و ۲۱۱ گونه درختچه‌ای و هزار و ۵۵۸ گونه علفی است و از آستارا در شمال استان گیلان تا گُلیداغ در شرق استان گلستان گسترش دارد.
به گفته این کارشناسان، بهره‌برداری بی رویه محصولات فرعی جنگل های شمال بدون داشتن طرح و برنامه مشخص ، علاوه بر آسیب رساندن به گونه های درختی ، درختچه ای و نیز گیاهان مرتعی و بوته ای، اقدامی در جهت نابودی طبیعت و لطمه به بقای حیات وحش است .
فراورده های گیاهان اعم از ساقه، ریشه، گل، میوه تا صمغ و شیرابه، رزین و سایر فراورده های زیستی که مصارف دارویی و صنعتی و خوراکی دارند ، محصولات فرعی جنگل و مرتع نامیده می‌شود و جنگل های شمال منبع غنی از رویش این نوع گیاهان است.
ازگیل، انار جنگلی، انجیر، انگور فرنگی خاردار (گالِش انگور)، تمشک، پسته، سرو کوهی، جَل، خاس، خُرْمَندی، دارواش، دَغْدَغَک، ریشْ‌بُز، زالزالَک، زرشک، سیب جنگلی، شاهْ‌بلوط، شمشاد، شیرْخِشت، فندق، عُنّاب، کُوله‌خاس، گردو، گلابی جنگلی، گوجه جنگلی، گوَن، لیلکی (Lilaki)، نسترن جنگلی، نَمدار و هفت‌کُول جزو گونه های درختی و درختچه ای در جنگل های شمال کشور است .
پَلَم، اِکلیل کوهی، آویشَن، بادَرَنْجْبُویه، بارْهنگ، باریجه، بنفشه، بَذرُالبَنج و بُومادَران نیز جزو گونه های شاخص در میان گیاهان مرتعی و بوته ای جنگل های شمال به شمارمی آید .
جنگل های شمال کشور که به جنگل های ناحیه رویشی هیرکانی یا خزری، جنگل های مرطوب و جنگل های صنعتی شمال شهرت یافته اند هم چون نوار سبزی حاشیه جنوبی دریای خزر و نیم رخ شمالی رشته کوه البرز از آستارا تا گلیداغ را به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر، عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر و ارتفاع ۲۸۰۰ متر از سطح دریا پوشانده اند.
مدیر پروژه ملی مدیریت چند منظوره جنگل های هیرکانی در این باره می گوید: برداشت محصولات فرعی جنگل های شمال باید براساس توان اکولوژیکی این عرصه باشد اگرچه جزو منابع درآمدی جوامع محلی به شمار می آید اما اکوسیستم جنگل و موجود زنده نیز باید با تغذیه این محصولات به حیاتشان ادامه دهند.
داریوش بیات در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: محصولات فرعی جنگل های شمال مانند چوب اهمیت دارد و نباید اجازه داد تا تمام میوه های جنگلی و گیاهان دارویی از جنگل خارج شود اگر در بهره برداری از محصولات جنگلی نظارت و کنترلی وجود نداشته باشد در حقیقت گامی برای اختلال در پایداری جنگل های شمال برداشته ایم .
وی اظهار داشت: هر نوع از محصولات فرعی جنگل های شمال برای بقای حیات وحش، حفظ و پایداری اکوسیستم طبیعت فوائد و خواص فراوانی دارد به عنوان نمونه پرندگان موجود در این عرصه از همین محصولات تغذیه می کنند و در پیش گیری از آفات در جنگل ها نقش کنترلی دارند و طبیعتا با برداشت بی رویه و سنتی محصولات جنگلی به تبع آن پرندگان نیز کاهش می یابد.
مدیرپروژه ملی مدیریت چند منظوره جنگل های هیرکانی گفت که پستاندارانی نظیر خرس و خوک حق حیات دارند و باید از میوه های جنگلی نظیر ازگیل و ولیک تغذیه کنند تا جنگل یک روند تحولی و تکاملی پیدا کند.
بیات افزود : در گذشته از آنجایی که محصولات فرعی از درآمد آنچنانی برخوردار نبوده بنابراین قوانین خاصی نیز برای کنترل این محصولات در طرح های جنگداری مانند چوب آلات جنگلی پیش بینی نشد به همین خاطر نظارت در این بخش نیز کار دشواری است.
وی تاکید کرد که باید این موضوع با یک برنامه ریزی درست، هدفمند و کنترل شده نظارت و مدیریت شود به نحوی که هرسال آمار های مشخصی از میزان بهره برداری از محصولات فرعی جنگل های شمال وجود داشته باشد و از برداشت بی رویه و بیش از رویش آن جلوگیری شود.
یک کارشناس محصولات فرعی جنگلی و مرتعی در این باره می گوید حدود هشت هزار گونه گیاهی در دنیا می روید که حدود هزار نوع گونه آن متعلق به ایران است و متاسفانه به علت پراکنش و تنوع زیاد این گونه ها نظارت هم روی برداشت این محصولات نمی شود.
عیسی بوداغی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : بیشتر این محصولات از سوی جوامع محلی از جمله روستائیان ، ساکنان حاشیه جنگل ، دامداران و کشاورزان برداشت می شود و بخشی را برای مصرف خوراکی و بخش دیگر نیز برای طب سنتی به بازار عرضه و می فروشند.
وی اظهار داشت : جالب اینجا است که اغلب دامداران و حاشیه نشینان جنگلی برداشت محصولات جنگلی را جزو حقوق انطباقی خود می دانند و متاسفانه با برداشت سنتی به این گونه های گیاهی آسیب هم می رسانند .
وی تاکید کرد که باید قوانین خاصی برای پیشگیری ، کنترل و حفاظت از این نوع محصولات فرعی در جنگل های شمال در مجلس شورای اسلامی مصوب شود تا بتوان این محصولات را حفظ و به وضعیت آن ها بهبود بخشید.
وی با تشریح خواص و ارزش های دارویی گیاهان جنگل های شمال نیز گفت : استفاده دارویی از گیاهان جنگل‌های شمال به دو بخش گونه‌های «درختی و درختچه‌ای» و گونه‌های «مرتعی و علفی و بوته‌ای» تقسیم می‌شود.
بوداغی افزود: گونه‌های درختی و درختچه‌ای شامل ازگیل، انار جنگلی، انجیر، انگور فرنگی خاردار (گالِش انگور)، تمشک، پسته، سرو کوهی، جَل، خاس، خُرْمَندی، دارواش، دَغْدَغَک، ریشْ‌بُز، زالزالَک، زرشک، سیب جنگلی، شاهْ‌بلوط، شمشاد، شیرْخِشت، فندق، عُنّاب، کُوله‌خاس، گردو، گلابی جنگلی، گوجه جنگلی، گوَن، لیلکی (Lilaki)، نسترن جنگلی، نَمدار و هفت‌کُول است.
این کارشناس اظهار داشت: در بین گیاهان مرتعی و علفی و بوته‌ای، گونه‌هایی همچون پَلَم، اِکلیل کوهی، آویشَن، بادَرَنْجْبُویه، بارْهنگ، باریجه، بنفشه، بَذرُالبَنج و بُومادَران از گیاهان شاخص به شمار می‌روند.
وی در بیان برخی از استفاده‌های دارویی از گیاهان جنگل‌های شمال یادآور شد: از تمام گل، برگ، پوست شاخه و ریشه، پوست میوه و دانه، عصاره و آب انار استفاده درمانی می‌شود و عصاره پوست درخت و پوست ریشه انار به دلیل وجود آلکالوئیدها ضد انگل است.
یک مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد هم در این باره گفت: مهم‌ترین اصل در بهره‌برداری از محصولات فرعی بویژه گیاهان دارویی جنگل و مرتع، اصل بهره‌برداری پایدار یا اصل استمرار تولید است.
مصطفی عبدالله پور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: باید به اندازه‌ای از گیاهان دارویی برداشت شود که نه تنها به ادامه حیات آن گیاه لطمه‌ای وارد نشود، بلکه بتواند رویش آن را بهبود بخشد.
وی اظهار داشت: برداشت بیش از رویش باعث ایجاد بی‌تعادلی در ساختار گیاه یا در جامعه گیاهی و حتی زنجیره محیط زیست می‌شود.
او تأکید کرد: بهره‌برداری از گیاهان دارویی باید در سال، مقدار ثابتی باشد و اصل حفظ و احیا و توسعه در آن رعایت گردد و به صورت معدن به آن نگاه نشود.
عبدالله‌پور یادآور شد: تاکنون در عرصه جنگل‌ها و مراتع، طرح‌های جنگل‌داری و مرتع‌داری فقط برای برداشت چوب و علوفه تهیه می‌شد و درباره محصولات غیرچوبی و گیاهان دارویی کار زیادی نشده است.
وی بیان کرد: با توجه به تنوع گیاهان دارویی و تنوع اقلیمی و متفاوت بودن وضع اقتصادی ـ اجتماعی بهره‌برداران و کمبود اطلاعات، تنظیم چارچوب و دستور جامع و بی‌نقص برای آینده نزدیک، مشکل به نظر می‌رسد اما می‌تواناصول کلی برای آن برشمرد.
او با تأکید بر این‌که زمان و مقدار برداشت از گیاه باید مشخص باشد، تأکید کرد: گیاهان دارویی جنگل‌ها و مراتع را بر اساس تأثیر بهره‌برداری بر حفظ و توسعه گیاه به سه دسته تقسیم می‌کنند.
عبدالله‌پور توضیح داد: دسته اول محصولاتی هستند که بهره‌برداری از آن تأثیر نامطلوبی بر روی گیاه یا جامعه گیاهی ندارد زیرا پراکنش جغرافیایی و زمان محصول‌دهی آنها گسترده است، که گل‌گاوزبان، خَطمی (ختمی)، خاکشیر، و قُدُّومه از این نوع هستند.
مدرس مجتمع منابع طبیعی کلارآباد افزود: دسته دوم گیاهانی با پراکنش محدود یا گل‌دهیِ هم‌زمان مانند ثَعلَب و آویشَن و لاله واژگون هستند که بهره‌برداری بی‌حساب، زادآوری آنها را به خطر می‌اندازد و به طور کلی نباید برداشت تجاری شوند.
وی ادامه داد: گروه سوم محصولاتی هستند که با رعایت اصول و ضوابطی می‌توان از آنها بهره‌برداری تجاری کرد مانند: وَشا، کَتیرا، سقز، باریجه، آنغُوزه، گلابی جنگلی، علف گاوزبان.
مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری نیز در این باره گفت که سیاست های اصلاح و احیای غیرچوبی در جنگل و مرتع به تازگی به امضای رئیس این سازمان رسیده و به صورت مکتوب در اختیار ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان های شمالی قرار گرفته است.
انصاری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : چگونگی نظارت ، احیاء و بهره برداری از گیاهان دارویی و صنعتی در این سیاست ها توضیح داده شده است .
وی از ارائه اطلاعات بیشتر در مورد میزان بهره برداری از محصولات فرعی جنگل های شمال خودداری کرد.
در ایران نزدیک به هشت هزار گونه گیاهی می‌روید که دو هزار و ۲۵۰ گونه آن خاصیت دارویی و معطر دارد.
۷۰۷۸ / ۱۶۰۲/۱۸۹۹