ارزیابی سیاست عراق بعد از اعلام پیروزی بر داعش در دو سه سال اخیر نشان داده است که ادعای سیاست تنش زدایی در منطقه را فراتر از حرف و تحرکات دیپلماسی و حتی وساطت های سیاسی و در واقع امر با بهبود مناسبات با عربستان سعودی بعد از ۲۵ سال قطع روابط و همچنین کویت و اردن و ترکیه به نمایش گذاشته است.
عراق در طول این چند سال توانسته است مرزهای خود را با چهار کشور عربی همسایه خود که بعد از سقوط رژیم صدام در ۲۰۰۳ عموما موضع منفی یا بدبینی نسبت به نظام جدید حاکم بر عراق داشتند، گشایش کند.
مرزهای زمینی کویت و عراق سال هاست که فعال است و دولت عراق بعد از بهبود روابط با عربستان سعودی در ۲۰۱۷، مرز زمینی «عرعر» را مهیای گشایش کرده و و در صدد گشایش دستکم دو گذرگاه مرزی دیگر است.
«کاظم العقابی» مدیرکل گذرگاه های مرزی عراق تنها یک روز بعد از گشوده شدن مرز «قائم - البوکمال» روز سه شنبه گفته است که عراق برای گشودن مرز «عرعر» در استان الانبار با کشور عربستان سعودی آماده می شود تا علاوه بر رفت و آمد حجاج عراقی از این مرز در موسم حج، از این پس تبادل تجاری نیز از آن از سرگرفته شود.
مرز طریبیل با اردن بعد از اعلام پیروزی بر داعش مجدد در ۲۰۱۷ گشایش یافت هرچند سطح تبادل کالا در آن بسیار پایین بود اما به دنبال امضای توافقنامه همکاری بین دو کشور در ۷ دیماه ۹۷ و دیدار نخست وزیران عراق و اردن در این گذرگاه مرزی در ۱۳ بهمن ماه ۹۷، این مرز مجدد فعال شد.
سوریه به رغم انتقادات و گلایه هایی که بغداد نسبت به سیاست های دمشق تا قبل از ۲۰۱۱ - که این کشور آلوده آشوب شد - داشت اما در طول سال های آشوب، این کشور را تنها نگذاشت و با وجود همه فشارهای عربی و آمریکایی در کنار دمشق ایستاد.
عراق که این روزها نه تنها منادی تنش زدایی در منطقه است بلکه برای کاهش این بحران ها و تنش ها حتی پادرمیانی می کند، عملا نشان داده است که در فراخوان های خود صادق است و این صداقت را از طریق سیاست درهای باز با همه همسایگان و کشورهای منطقه از گذر فعال کردن گذرگاه های مرزی زمینی، هوایی و حتی دریایی بروز و ظهور داده است.
دولتمردان جدید حاکم بر عراق از روز اول به قدرت رسیدن در مهرماه سال گذشته، طرح تنش زدایی و آرامش و ثبات در منطقه از طریق ایجاد شبکه ای از مناسبات اقتصادی و طراحی ساختار جدید در منطقه را مطرح کرده اند و برای کسب اعتماد و اطمینان کشورهای منطقه، عملا خود پیشتاز این معادله جدید از طریق گشودن درهای باز به روی همسایگان شده اند.
این کشور شاید بارزترین کشور عربی در میان کشورهای عضو اتحادیه عرب باشد که به رغم موضع منفی اغلب کشورهای عربی نسبت به سوریه بعد از ۲۰۱۱ و حتی اخراج دمشق از اتحادیه عرب، همواره خواهان بازگشت سوریه به اتحادیه بود و این تصمیم را اشتباه بزرگ می خواند.
بر همین اساس در سایه تحولات جدید منطقه که به اعتقاد کارشناسان، از ویژگی های آن، جهت گیری اغلب کشورها به سمت آرامش و کاهش تنش است، گذرگاه قائم - البوکمال با هدف توسعه عملی روابط و ارتقا مناسبات تجاری و رفت و آمد مسافران بین عراق و سوریه گشایش یافته است.
اینک این سوال مطرح است که آیا گشایش این گذرگاه که بغداد از آن به عنوان مهم و راهبردی یاد کرده، گشایشی در کلیت پرونده سوریه و بازپردازش نقش آفرینی مجدد دمشق در تحولات منطقه می شود؟
گرچه در داخل عراق عموما به بازگشایی گذرگاه، نگاه بومی شده و آن را در بهبود شرایط دو استان واقع در دو سوی مرز و همچنین تقویت مناسبات و روابط تجاری دو کشور مهم ارزیابی کرده اند اما برخی نیز گشایش این گذرگاه را در سایه تحولات منطقه، گامی مضاعف در حمایت از سیاست آرامش در منطقه می دانند.
نباید فراموش کرد که این گذرگاه تنها چند روز بعد از دست دادن کم سابقه دبیرکل اتحادیه عرب و «ولید المعلم» وزیر امور خارجه سوریه در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان اتفاق افتاده است که به باور کارشناسان رویکرد جدید این اتحادیه را به سوریه و احتمال بازگشت دمشق به اتحادیه عرب می دانند.
عراق در طول سال های اخیر نه تنها منادی بازگشت سوریه به اتحادیه عرب بلکه برای آن نیز تلاش و پادرمیانی کرده است.
در هر حال مرز قائم - البوکمال نیز در طول سال های اخیر جنگ با گروه های تروریستی داعش یکی از مناطق راهبردی بود که داعش تلاش می کرد این موضع راهبردی را از دست ندهد و آمریکایی ها به طور غیر مستقیم در حمایت داعش برای تحت کنترل گرفتن این منطقه راهبردی نقش داشت تا به زعم خود از ارتباط زمینی تهران – بغداد – دمشق جلوگیری به عمل آورد.
همین باعث شده است که برخی از کارشناسان مانند «سیف الهیتی» روزنامه نگار عراقی چنین برداشت کنند که نوع نگاه به گشایش گذرگاه «قائم – البوکمال» در نزد هریک از کشورهای عراق، سوریه، ایران و آمریکا متفاوت است.
به ادعای او، از زوایه دید او عراق و سوریه به گشایش گذرگاه به عنوان پنجره ای برای تبادلات تجارت، گردشگری و فرصتی برای تقویت مناسبات نگاه می کنند اما از نگاه ایران این گذرگاه، معبر دیگری برای دور زدن تحریم ها و از دید آمریکا آن را خط ارتباطی زمینی بین ایران تا دریای مدیترانه می دانند.
با وجود این «یحیی الکبیسی» دیگر کارشناس سیاسی از استان الانبار پیش از گشایش گذرگاه گفته بود که جمهوری اسلامی ایران برای ارتباط با دمشق نیاز به این گذرگاه مرزی ندارد زیرا در طول سال های بسته بودن این گذرگاه، روابط بین تهران و دمشق جریان داشته است.
در هر حال می توان ادعا کرد که جدا از بهره های داخلی که در زمینه تجاری، گردشگری و تقویت مناسبات بین دو کشور عراق و سوریه دارد، گشایش این مرز می تواند ابعاد فرا بومی داشته و گام جدیدی در تنش زدای و سوق یافتن منطقه به سمت آرامش بیشتر و گشایش در پرونده سوریه باشد.
سایت اداره گذرگاه های مرزی وابسته به وزارت کشور عراق روز سه شنبه در بیانیه ای کوتاه اعلام کرده است که گشایش این گذرگاه روز گذشته (دوشنبه) با حضور «کاظم العقابی» مدیر کل اداره گذرگاه های مرزی عراق به نمایندگی از بغداد و «محمد رحمون» وزیر کشور سوریه به نمایندگی از دمشق با هدف تقویت مناسبات دو جانبه صورت گرفته است.
در این مراسم استانداران الانبار عراق و دیرالزور سوریه نیز حضور داشتند و اولین کامیون های حمل کالا به نشانه شروع به کار رسمی این گذرگاه بین دو کشور عبور کردند.
در حال حاضر دولت های عراق و سوریه با اعمال امنیت بر مناطق و مسیرهای منتهی به این گذرگاه در دو سوی مرز، فضا را برای تبادل تجاری و رفت و آمد مسافران فراهم کرده اند. /