معاون راهبری فنی مرکز ملی فضای مجازی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا از مشکلاتی که در اجرای شبکه ملی اطلاعات وجود دارد صحبت کرد و گفت: هنوز نقشه راه برای این زیرساخت مهم و ملی تدوین نشده است. عباس آسوشه می‌گوید براساس مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی اگر دو نفر در ایران قصد دارند پیامی را به یکدیگر برسانند، این پیام نباید فضای مجازی کل دنیا را دور بزند تا به مقصد برسد.
آیا اگر شورای عالی فضای مجازی وجود نداشت، وضعیت شبکه ملی بهتر نبود؟
ابتدا این توضیح را بدهم که شبکه ملی با اسامی دیگر مانند اینترانت ملی یا اینترنت ملی از سال ۷۹-۸۰ مطرح می‌شده است و تا قبل از دی ماه ۹۲، شبکه ملی اطلاعات معادل کل فضای مجازی کشور در نظر گرفته می‌شد. اما پس از سال ۹۲، شورای عالی فضای مجازی اعلام کرد شبکه ملی اطلاعات تنها زیرساخت ارتباطی فضای مجازی است و به این واسطه خدمات و محتوا را از شبکه ملی اطلاعات جدا کرد.
پس بعد از تاسیس شورای عالی فضای مجازی، اجزا و المان‌های فضای مجازی از هم تفکیک شده‌اند و تعریف واضح و مصوبی از شبکه ملی اطلاعات ارائه شده است. به عبارت دیگر، براساس تعریف شورای‌عالی خدمات محتوایی (مانند دیجی کالا، سلامت الکترونیک، تاکسی آنلاین)، و خدمات زیرساختی (ارتباط و اتصال برای دریافت خدمت) از هم تفکیک شده‌اند و هر دو گروه جزیی از فضای مجازی کشور به حساب می‌آیند.
براساس مصوبه و تعریف شورای‌عالی فضای مجازی اینترنت به عنوان یکی از خدمات زیرساخت ارتباطی کشور تعریف می‌شود. یعنی اگر اینترنت قطع شد، ارتباط مشترکان نباید قطع شوند. اگر ما هر دو داخل کشور باشیم و قصد مبادله پیام را داشته باشیم، باید بتوانیم بدون اینترنت هم اطلاعات‌مان را رد و بدل کنیم. این اولین تعریفی است که شورای‌عالی تصویب کرده است.
نظر شما این است که باید شبکه‌های اجتماعی بومی داشته باشیم؟
نظر ما نیست، مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی است. شورای‌عالی مصوب کرده است که اگر دو نفر داخل کشور قصد مبادله پیام را دارند، این انتقال نباید دور دنیا بچرخد. این گزاره درباره ایمیل، پیام‌رسان و جویشگر بومی صادق است. لذا شورای‌عالی عنوان خدمات پایه کاربردی را برای آنها انتخاب کرده است که مصادیق آن در سند تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات تصریح شده است. اکنون بخواهیم وارد هر سایتی شویم باید از گوگل کمک بگیریم. این خدمت پایه‌ای است از خارج وارد کشور شده و فرد را به سایتی که درون کشور است، وصل می‌کند.
یعنی کاربران نباید در اپلیکیشن‌های خارجی فعالیت کنند؟
اصلا نظرمان این نیست. ما داریم در خصوص شبکه ملی اطلاعات صحبت می‌کنیم و شبکه از لایه محتوا و خدمات جداست. مردم ما حق دارند از بهترین سرویس‌ها با بهترین کیفیت استفاده کنند ولی زیرساخت مناسبی برای ارائه چنین خدماتی به صورت داخلی ایجاد نکرده‌ایم. لذا نبایدخدمات خارجی را هم از مردم بگیریم.
ما در حوزه مسیریاب پیشرفت خوبی داشتیم، چرا این پیشرفت درباره پیام‌رسان‌ها حاصل نشد؟
در جلساتی که وزیر ارتباطات همراه با چند وزیر دیگر و دبیر شورا داشتند با هم توافق کردند به پیام‌رسان‌ها کمک شود. بیش از ۵۰ درصد ترافیک ما در اینستاگرام و تلگرام صرف می‌شود. براساس گزارش‌های واصله ما ۱.۷ ترابیت بر ثانیه پول اینترنت می‌دهیم که میزان زیادی از آن در اینستاگرام صرف می‌شود. ۵۰ درصد این می‌شود ۸۵۰ گیگابیت در ثانیه. همین مقدار نه، نصف این را برای داخلی‌ها هزینه کنید.
پهنای باند با قیمت نیم‌بها جز تسهیلات حساب نمی‌شود؟
با اطمینان می‌گویم که تنها پیام‌رسان سروش یک مدتی مجانی بود و من از مدیر عاملش درباره این مسئله پرسیدم اما گفت «مجانی نیست. خودم پولش را می‌دهم. یعنی اعلام کردیم مردم نمی‌خواهند پول بدهند، آن یک‌سومی که قرار بود مردم پرداخت کنند را خودم پرداخت می‌کنم» که پول او هم ته کشید. خدمات پایه‌ای کشور که مثل نمونه‌های مشابه خارجی به پول های آمریکایی و اسرائیلی وصل نیستند.
برای حمایت از شبکه‌های پیام‌رسان داخلی بحث فیلتر مطرح شد که مثلا تلگرام هم در همین راستا فیلتر شد و سالهاست به همین شکل باقی مانده است؟
تلگرام به دستور مقام قضایی فیلتر شد که پیام‌رسان‌های داخلی ما بتوانند خودشان را پیدا کنند. تلگرام بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد ترافیک خارجی ما را تشکیل می‌داد. در واقع سوال این است که آدم روس تبار که در دبی زندگی می‌کند و مدام بین امریکا و اسرائیل در رفت و آمد است چرا باید دلش بیشتر از وزیر و رئیس جمهور ما برای مردم بسوزد؟ بیشتر از خود مردم دلش برای ما بسوزد؟ مگر می‌شود؟ پس دلیل دارد.
بر اساس صحبت‌های شما ما طرح و معماری برای شبکه ملی نداریم، فقط می‌دانیم که باید شبکه ملی داشته باشیم. شما به عنوان ناظر برای اجرای این پروژه موظف نیستید اعمال قدرت کنید؟
اختیار ما این است که گزارش را در سطح شورای عالی بیاوریم تا اعضای شورا تصمیم نهایی را بگیرند. وزارت ارتباطات پاورپوینت خود را برای مسئولان ارسال کرد و یک رونوشت نیز جهت استحضار به ما داد. ما هم از سوی مسئولان موظف به بررسی گزارش پیشرفت شبکه ملی اطلاعات شدیم.
اما مطلع هستید که ما از ابتدای ایجاد مرکز ملی فضای مجازی و در حکمی که مقام معظم رهبری ابلاغ فرمودند، به عنوان ناظر شبکه ملی انتخاب شدیم. یعنی با وجود اینکه ما ناظر هستیم اما مجدد وظیفه‌مند شدیم و بررسی هم کردیم. جواب‌مان را هم برای مراجع مربوطه فرستادیم.
مرکز ملی فضای مجازی مستندات وزارت ارتباطات را به تنهایی بررسی کرد؟
خیر. چهار عضو حقیقی شورا برای این کار وقت گذاشتند.
آنها با شما هم نظر بودند؟
بله. گزارشی با همکاری یکدیگر تهیه کردیم و همراه با یک نامه برای مسئولان ذی‌ربط ارسال شد.
در گزارش خودتان به چه مواردی استناد کردید برای نشان دادن این مسئله که هنوز پیشرفت قابل قبولی در این حوزه نداشتیم؟
تمام مواردی که از ابتدای مصاحبه تا الان برای شما مثال زدم، نمونه‌هایی از همین مسئله است اما مورد دیگری که می‌توانم به آن اشاره کنم، خدمات پایه کاربردی است. در یک بخش اساسی این سند به خدمات ابری اشاره شده است.
مثلا پیام‌رسان‌ها زمانی که تعداد کاربران‌شان زیاد می‌شود، نمی‌توانند به سرعت نمونه خارجی خدمات بدهند. دلیلش را که می‌پرسیم می‌گویند تلگرام روی یک خدمت ابری نشسته است که مشکل ازدیاد کاربر را مدیریت می‌کند.
وقتی نمونه عملیاتی و موفق نداشتیم، به آنها بگوییم از نمونه‌های مشابه خارجی استفاده کنید؟ اینکه نقض غرض است. ما پیام‌رسان داخلی می‌خواستیم نه این که از امکانات خارجی استفاده کند.
دیگری خدمات مراکز داده‌ای یا دیتاسنتر است که باید به سرویس‌های داخلی خدمات بدهند. اکنون هم در کیفیت خدمات و هم در قیمت ارائه خدمت در وضعیت مطلوبی نیستند.
علاوه بر این، متاسفانه مواجه می‌شویم با این که خدمت داخلی (مانند اسنپ) در داخل کشور میزبانی می‌شود اما برای دسترسی به آن پول اینترنت می‌پردازیم. چرا کاربر برای دسترسی به خدمات داخلی باید این میزان پول بپردازد.
هیچ سرویسی نیست که به کاربر به شکل شفاف بگوید چقدر اینترنت بین‌الملل و چقدر خدمات داخلی استفاده کرده است. فقط پیامکی می‌آید که سرویس تمام شد.
بخش دیگر مربوط به خدمات امنیتی بود. این خدمات در چه وضعیتی و با چه کیفیتی ارائه شده است؟
البته در احراز هویت پیشرفت خوبی داشته‌ایم.
اگر بخواهیم منصف باشیم، کارهای ابتدایی انجام شده است. ما هیچوقت نمی‌خواهیم بگوییم کاری انجام نشده است، فقط می‌گوییم میزان پیشرفت اعلامی برای کارهای انجام شده نسبت به کاری که باید انجام می‌شد، خیلی بزرگ است. فقط می‌توانم بگویم در بالابردن ظرفیت ارتباطات و اتصال به اینترنت کار کرده‌اند.
نمونه اش اتصال روستاها به شبکه ملی است که با سرعت زیادی پیش می‌رود. این هم یکی از بندهای سند تبیین است؟
اتصال مناطق جدید به شبکه ملی اطلاعات منوط به رعایت الزامات فرهنگی شبکه ملی اطلاعات است. در مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی الزامات فرهنگی مشخص شده است. فرهنگ‌سازی و ارتقای سواد رسانه‌ای به‌عنوان یک الزام که هم‌زمان یا قبل از توسعه باید انجام شود، رعایت نشده است.
حتی بعد از توسعه شبکه روستایی، ارزیابی مستمر فرهنگی هم صورت نپذیرفته است. بنابراین اگر این روستاها به شبکه ملی اطلاعات وصل شده باشد، بله خیلی کار بزرگ و خوبی است. اما اگر به اینترنت وصل شده باشد، کار بزرگی نیست چون روستاهای ما قبل از احتیاج به اینترنت، نیازمند دسترسی به خدمات حاکمیتی از قبیل دولت الکترونیک، سلامت الکترونیک، آموزش الکترونیک و تجارت الکترونیک هستند.
چند درصد انجام شده است؟
نمی توانم آمار بدهم چون معماری و نقشه راه وجود ندارد. حتی برنامه زمانی تحقق اهداف هم مشخص نیست. اگر از این‌ها آماری داشتم حتما الان می‌توانستم به شما درصد بدهم. آمار دادن بدون شاخص کار درستی نیست.
به هرحال یک برآوردی دارید؟ نه در قالب درصد که می‌گویید درست نیست، اما برآوردتان چیست؟
۹۵ درصد جست‌وجوی ما در گوگل است. بیش از ۹۰ درصد ایمیل‌های ما در گوگل است. ۹۵ درصد ترافیک پیام‌رسانی ما در اینستاگرام و واتساپ و دیگر پیام‌رسان‌های خارجی است. در ارائه خدمات داخلی شدیدا به خدمات بیرون از کشور وابسته هستیم و اگر روزی ما را تحریم سایبری کنند، با وجود داشتن ارتباطات شبکه، با مشکلاتی مواجه خواهیم شد. این برآوردی است که ما داریم.
پیشنهاد شما چیست؟
پیشنهاد اصلی ما این است که سند تبیین را جدی بگیرند. معماری که آنها دارند معماری شبکه است اما برای بخش «ملی اطلاعات» معماری نداریم. در گزارشی که ارائه دادیم، پیشنهادمان این بود که طرح و معماری با یک رابطه درست علت و معلولی به ما ارائه شود.
یکی از انتقاداتی که به شما وارد است، بی‌توجهی به تدوین دو لایه خدمات و محتوای شبکه ملی است. در این خصوص چه کرده‌اید؟
اولا همانطور که در ابتدا گفتم این دو لایه بر روی شبکه ملی اطلاعات قرار دارند و جزو شبکه ملی اطلاعات نیستند. ثانیا سند الزامات توسعه خدمات دیجیتال فضای مجازی در دستور کار شورا قرار دارد و سند مربوط به بخش محتوایی فضای مجازی نیز درحال تدوین است.
سوال مهم دیگری که دارم این است که فرهنگ پذیرش استفاده پیام‌رسان و جویشگر و زیرساخت‌های بومی دیگر خیلی در کشور ما جا نیفتاده است. برای فرهنگ‌سازی باید چه کرد؟
اتفاقا مردم ما فرهنگ استفاده را دارند، چرا می گوییم فرهنگ ندارند؟ حق مردم این است که بهترین سرویس را بگیرند. کشور ما منابع زیادی دارد بنابراین مردم ما باید بهترین سرویس را بگیرند.
شاید کلمه درست‌تر اعتماد باشد، مردم اعتماد ندارند. چطور باید اعتماد سازی کرد؟
اعتمادسازی یعنی سرویسی ارائه شود که مردم وقتی صبح چشم باز می‌کنند نگویند «کاش امروز وصل باشد». اگر چیزی در سیستم پیام‌رسان بومی یا ایمیل برای کسی فرستادید مواجه نشوید با این که پیام به مقصد نرسد و یا اگر خسارت‌هایی در رابطه حریم خصوصی به شما وارد شد آن سرویس متعهد به پرداخت خسارت باشد.
گاهی مطلب درست است اما شما نمی‌خواستی منتشر شود، اما در اکثر مواقع مطلب خلاف واقع منتشر می شود و دستت به هیچ کجا بند نیست. نمی‌توانی بگویی آقای سرویس‌دهنده و آقایی که اجازه دادی این سرویس بیاید، آبروی من رفت.
شما به عنوان مرکز ملی فضای مجازی برای حفظ حریم خصوصی شما قدمی برداشته‌اید؟
موضوع حفاظت از حریم شخصی را به طور جدی برای مسئولین ذی ربط تبیین کرده ایم. مواردی از خدمات پرکاربردی در کشور استفاده می شود و اطلاعاتی را از مردم می گیرند که مورد نیازشان نیست و از آن استفاده غیرمجاز می‌کنند. در دنیا از این اتفاق جلوگیری می شود. در اروپا گوگل برای همین مسئله بیش از ۲۰۰ میلیون دلار جریمه شد.
مردم ما آماده اند، اعتمادسازی کنید و عدد و رقمی هم ندهیم که اعتماد به مسئولین کشور از بین برود. یا وقتی می خواهیم از شبکه ملی اطلاعات صحبت کنیم مدام به محتوا گریز بزنیم.
درباره وجه اقتصادی و ضرر مردم صحبت کردید، کمی این را باز می‌کنید؟
شبکه ملی اطلاعات یک وجه اقتصادی دارد که در زندگی کاربران می تواند بسیار مهم باشد. حرف و ادعای ما این است که اگر شبکه ملی اطلاعات با نیازمندی هایی که در بخش اقتصادی سند عنوان شده آماده شود سربار هزینه مردم در سبد خانوارشان بسیار پایین خواهد بود.
امروز کره جنوبی و چین سبد هزینه پایین است چون مردم ۸۵ درصد نیازهای شان را در خدمات داخلی ارزان قیمت پیدا می‌کنند، دلیلی ندارد برود در گوگل سرچ کند و بابت آن هزینه پرداخت کند. می‌گویند ترافیک داخلی ۵۰درصد حساب می شود. این عدد با چه منطقی محاسبه شده است؟
در سند تببین الزامات شبکه ملی اطلاعات اینترنت یک سرویس است که ممکن است فردی آن را نخواهند. یعنی اصل شبکه چیز دیگری است. اما مجری شبکه ملی اطلاعات می‌گویند اینترنت اصل است و شبکه روی اینترنت سوار است. بعضی از دوستان ما می‌گویند شبکه ملی اطلاعات می‌خواهد مردم را از اینترنت جدا کند، این دروغ است.
ما به اندازه چین کاربر نداریم که بتوانیم موتور جست و جویی راه اندازی کنیم. شاید دلیل عدم موفقیت موتور جستجو همین باشد؟
خب موتور جست و جویی برای ۸۰ میلیون کاربر بسازند و امکاناتی که در کشور به سرویس دهنده های خارجی در حال حاضر ارائه می‌شود به آنها نیز اختصاص یابد.
سخن پایانی؟
مرکز ملی فضای مجازی در تعامل با همه دستگاههای اجرایی کشور به خصوص وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و شخص وزیر ارتباطات محمدجواد آذری جهرمی، تمام تلاش خود را به کار می‌گیرد تا به رغم محدودیتهای موجود، ضمن ایجاد همدلی و انسجام در تمام ارکان مرتبط اجرایی کشور، تکالیف و ماموریتهای محوله را تحقق ببخشد تا فضایی ایمن و کارآمد برای ارائهدهندگان خدمات و مردم به عنوان بهرهبرداران خدمات فراهم کند.
انتقاداتی که در مصاحبهها در رابطه با نواقص اجرای شبکه ملی اطلاعات مطرح می‌شود، تلاشهای مخلصانه کارشناسان و مدیران وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیست. قرار گرفتن در جایگاه ناقد با هدف رفع اشکالات و کمک به تکمیل شبکه ملی اطلاعات است.