امام حسین علیه‌السلام با خانواده خود در سال ٦٠ هجری از مدینه به سمت مکه و از آنجا به سمت عراق حرکت کرد؛ البته بین راه خانواده ها و مردان دیگری به آن حضرت ملحق شدند و واقعه عاشورا با تاثیری شگرف و عمیق بر فرهنگ اسلامی در محرم ۶۱ هجری رقم خورد. در این واقعه دلاوری مردانی که در برابر ظلم ایستادند مطرح شد؛ در حالی که از شیر زنان عرصه عشق و شهادت کمتر نام برده شده است.
گذری کوتاه داریم بر نام و صفات زنانی که در این حادثه عظیم همراه امام حسین (ع) بودند. یکی از زنانی که نقش بسیار پررنگی در این حادثه عظیم داشته و بعد از واقعه عاشورا هم نقش بسیار زیادی داشته است زینب کبری (س)، دختر امام علی (ع) و خواهر امامان حسن و حسین (ع) است. یکی دیگر از زنانی در این حادثه عظیم نقش داشته، حضرت أم کلثوم (س) دختر دیگر امام علی (ع) و خواهر پدری امام حسین (ع) است که در یک شماره از این مجموعه به رشادت های ایشان در کربلا پرداختیم و این نوبت به دیگر زنان حاضر در این واقعه اختصاص دارد.
یکی دیگر از زنانی که در این حادثه عظیم حضور داشت، حضرت فاطمه دختر امام علی (ع) و خواهر پدری امام حسین (ع) است. این بانو با محمد ابن حنفیه از یک مادر هستند. ایشان از زنان فاضلی بود که با عمر طولانی که داشت دوران امامت امام جعفر صادق (ع) را نیز درک کرد.
وقتی کاروان اسرا از شام برگشتند و وارد مدینه شدند. فاطمه دختر امام علی علیه السلام به خواهرش حضرت زینب (س) گفت: این مرد (نعمان بن بشیر که مأمور یزید بود تا کاروان اسراء را به مدینه برساند) به ما نیکی کرد، (در راه برگشت نعمان زنان و کودکان را اذیت نکرد و با آنان خوش‌رفتار بود) آیا نزد تو چیزی هست تا به عنوان هدیه به وی بدهیم؟ حضرت زینب (سلام الله علیها) فرمودند: به خدا سوگند نزد ما چیزی نیست که به عنوان صله دهیم، مگر بخشی از زیورهایی که برای مان مانده است.
فاطمه و زینب (س) دو دستبند و دو بازوبند به وی هدیه دادند. آن مرد از این بخشش متأثر شد؛ زیرا می دانست آنان در تنگنا هستند. لذا با احترام هدایا را رد کرد و گفت: اگر من این کار را برای دنیا کرده بودم، همین ها من را کفایت می کرد، ولی به خدا سوگند من این را تنها برای رضای خدا و قرابت شما با رسول خدا صلی الله علیه و اله انجام دادم. (نقش زنان در حماسه عاشورا، مزینانی، ص٢١٧).
زن دیگر حاضر در واقعه عاشورا خدیجه دختر امام علی (ع) است. ایشان با پسر عموی خود عبد الرحمان بن عقیل ازدواج کرد. همسر و دو پسر ایشان در روز عاشورا به شهادت رسیدند و خودشان همراه کاروان اسراء بودند. (همان، ٢١٨).
بر اساس اسناد رسیده ۹ نفر از فرزندان و اهل بیت امام حسن (ع) در روز عاشورا حضور داشتند. اُم عبدالله، نام ایشان فاطمه و فرزند امام حسن (ع) و همسر امام سجاد (ع) هستند. ایشان در صداقت و راستگویی بی نظیر بوده است. امام صادق (ع) در شأن ایشان می فرمایند: کانا صدیقة لم تدرک فی ال الحسن امراة مثلها. در میان فرزندان امام حسن (ع) زنی با فضیلت‌تر از ایشان نبود. ایشان مادر امام محمد باقر (ع) است. ایشان به همراه شوهرش امام سجاد (ع) و فرزندش امام محمد باقر (ع) در حادثه عاشورا حضور داشتند. (همان، ص ٢٢٠).
این بانوی بزرگوار از یک سو شوهر بیمار خود را در دوران اسارت در غل و زنجیر بالای شتر دیده و از سوی دیگر طفل چهار ساله خود را گرسنه و تشنه در روز عاشورا مشاهد کرد و خودشان هم در میان کاروان اسراء شاهد اذیت و آزار دشمنان دین بود. (زنان عاشورایی، یزدان پناه، ص ٤٤).
رمله، همسر امام حسن مجتبی (ع) و مادر سه پسر به نام های ابی بکر، قاسم و عبدالله است. امام حسین (ع) دخترشان سکینه را به عقد عبدالله دراوردند. عبدالله و قاسم در واقعه کربلا به شهادت رسیدند. رمله هم با بقیه زنان هاشمی در کاروان اسراء حضور داشت. ( نقش زنان در حماسه عاشورا، مزینانی، ٢٢١). قاسم صاحب همان سخن مشهور است که در جواب امام حسین (ع) که فرمود مرگ را چگونه می‌بینی؟ فرمود: أحلی من العسل. مرگ را شیرین تر از عسل می‌دانم. ایشان در روز عاشورا هنوز به سن بلوغ نرسیده بود که به شهادت رسید. (زنان عاشورایی، یزدان پناه، ص ٥٠).
دختر سلیل ابن عبدالله، ایشان همسر امام حسن مجتبی (ع) و مادر عبدالله حسن هستند. در روز عاشورا وقتی عبدالله نوجوان، عمویش حسین بن علی (ع) را در محاصره دشمن دید با شتاب از خیمه بیرون دوید تا به یاری امام خود بشتابد که زنان به جهت کوچکی اش مانع از رفتنش به جبهه شدند. وی گفت: به خدا سوگند از عمویم حسین (ع) جدا نمی شوم. در این حال بحر بن کعب با شمشیری کشیده به امام حمله کرد و عبدالله دست خود را سپر امام کرد و دستش قطع شد. امام حسین (ع) ایشان را به خود چسباند و برایش دعا کرد و در آن حال هدف تیر های حرمله قرار گرفت و به شهادت رسید. مادر عبدالله حسن هم در کاروان اسراء حضور داشت. (نقش زنان در حماسه عاشورا، مزینانی، ٢٢٤).