معاون مالکیت فکری وزارت دادگستری، امروز (شنبه) در نشست تخصصی ملاحظات اخلاقی در نظام حقوقی مالکیت فکری، درباره اعتبار اخلاقی در مالکیت فکری در دو بخش صنعتی و ادبی-هنری، گفت: اخلاق یک جا در راستای توجیه نظری است و یک جا به معنای هنجارهای اجتماعی، باید دقت کنیم هر کدام در چه محدوده‌ای به ما اختیارات می‌دهد و این اختیار تا کجا اعتبار دارد.
محمود حکمت‌نیا در این نشست در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات افزود: در مالکیت فکری صنعتی، طرح ها و محصولات پیش از هر چیز باید ثبت شود؛ بنابراین مالکیت فکری در چارچوب مرحله ثبت و اجرا رعایت شود و به همین خاطر قوانین آن با دیگر بخش‌های مالکیت فکری همچون ادبی و هنری متفاوت است.
وی درباره ملاحظات اخلاقی در مالکیت به طور کلی گفت: گاهی اخلاق، مانع مالکیت وگاهی مانع از خصوصی شدن مالکیت آن می‌شود. مسائلی در مالکیت فکری صنعتی وجود دارد که نباید آن را خصوصی برشمرد، زیرا موضوعی اجتماعی است. به بیان دیگر مسائلی وجود دارد که نمی توان آن را در قالب مالکیت خصوصی درآورد یا قابلیت آن را ندارد. مثل کشف یک فرمول علمی که قابلیت خصوصی شدن ندارد و نباید کاری کرد که علم محصور شود.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با تشریح اعتبارحقوق مالکیت خصوصی ادامه داد: گاهی اخلاق موضوع را قابل حمایت نمی‌داند و گاهی می‌گوید نباید از این موضوع در قالب مالکیت خصوصی حمایت کرد. در مجموعه حقوقی که برای یک اثر ایجاد می شود، موارد متفاوتی وجود دارد که به آن بسته حق می‌گویند و بخش‌های مختلفی را شامل می‌شود. در میان این حقوق برخی استثناها وجود دارد، مثلا می‌توانیم در حالت خاصی یک حق خاص را اجرا نکنیم، یک ابزار یا وسیله که به دیگری تعلق دارد اگر بدون هدف تجاری و برای گسترش و پیشرفت علم تولید شود، می‌تواند شامل این حق قرار بگیرد، چون سود مالی ندارد.
وی استثنای دیگر در قالب مالکیت فکری را این گونه تشریح کرد: حالت دیگر این است که شخصی وسیله‌ای را اختراع کرده اما نه خودش تولید می‌کند و نه به کسی اجازه تولید می‌دهد اما جامعه به آن نیاز دارد، در این صورت طی فرآیندی قانونی، مجوزهایی تحت عنوان مجوزهای اجباری به اشخاص داده می شود که اجازه تولید یا استفاده از آن محصول را داشته باشند.
این مدرس دانشگاه درباره مالکیت فکری آثار ادبی و هنری گفت: این گونه آثار به محض ایجاد، ذیل ماده ۲ قانون حمایت از حقوق مولفین و مصنفین مصوب ۱۳۴۸ قرار می گیرند که آثار ادبی هنری، برای تشخیص مالکیت به طور کلی نیاز به ثبت ندارند.
دو سیستم سیاستگذاری؛ نظارت بر انتشار و راهکارهای دیگر
حکمت‌نیا افزود: اکنون این پرسش مطرح می شود جایگاه اخلاق کجاست؟ نظام های حقوقی در این باره اتفاق نظر ندارند و دو سیستم سیاستگذاری مقابل هم قرار می‌گیرند. برخی نظارت بر انتشار را پذیرفته‌اند و حدود اخلاقی را به کار می‌گیرند، برخی راهکارهای دیگری برای کنترل انتشار اثر را استفاده می‌کنند.
وی با دعوت از پژوهشگران و اهالی فرهنگ و هنر به مطالعه دقیق و کامل قوانین کشورهایی که نظارت بر انتشار را نمی‌پذیرند، اظهار داشت: نباید سیستم‌های خارجی را نیمه ببینیم یا با دانسته‌های اندک آنها را قضاوت کنیم. گاهی حتی در مراکز دانشگاهی هم می‌بینیم بدون مطالعه دقیق از این موارد یاد می‌شود و مسائل قبل یا بعد آن دیده نمی‌شود.