چندی پیش کیوان کاشفی، رئیس کمیته مشترک اقتصادی ایران و سوریه، با اشاره به بازگشایی گذرگاه مرزی بوکمال در مرز عراق و سوریه، گفته بود: «بازگشایی این مرز هزینه‌های ترانزیت بین ایران و سوریه را تا ۵۰ درصد کاهش می‌دهد» که خود جذابیتی جدید را برای تجار ایران فراهم می‌کند زیرا به دلیل موقعیت سوریه که به جنوب اروپا، شمال آفریقا، جهان عرب و روسیه دسترسی دارد، این موقعیت می‌تواند در جهت مسیر ترانزیتی نیز مورد استفاده قرار گیرد.
درباره بررسی موقعیت سوریه برای سرمایه‌گذاری فعالان اقتصادی و تجار ایران با حسن دانایی‌فر، رئیس ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران با عراق و سوریه و نماینده و مشاور اقتصادی معاون اول رئیس‌جمهوری در این ستاد، گفت‌وگویی کوتاه داشتیم. دانایی‌فر که پیش‌تر سفیر ایران در عراق بود، به‌خوبی با بازار این دو کشور که اکنون برای بازسازی به ارقام قابل توجهی سرمایه نیاز دارند، آشناست.
عراق 350 میلیارد دلار و سوریه، 200 میلیارد دلار برای بازسازی نیاز دارند و این فرصت خوبی برای فعالان اقتصادی ایرانی است و به نظر می‌رسد افزایش رایزنی‌ها و رفت‌وآمدهای فعالان اقتصادی ایران به سوریه، در پی گرفتن پروژه یا برقراری روابط تجاری با تجار این کشور باشد. با این حال، رقبای روسی و چینی ایران در سوریه، ممکن است بتوانند بازار را از دست ایران درآورند که باید در این زمینه دقت کافی صورت بگیرد.
گفت وگوی روزنامه شرق با «حسن دانایی فر» را در ادامه می خوانید:
بازسازی سوریه پس از جنگ، تا چه اندازه برای سرمایه‌گذاران و تجار ایرانی جذاب است؟
در حال حاضر بسیاری به منظور گرفتن پروژه به سوریه مراجعه می‌کنند. تصور کلی که اکنون درباره سوریه شکل گرفته و ریشه در واقعیت دارد، آن است که شرایط امنیتی سوریه روزبه‌روز بهتر می‌شود و کشوری که در یک مدت هشت‌ساله در شرایط ناآرامی و درگیری بوده است، اکنون طبق برآوردها، بیش از 200 میلیارد دلار برای بازسازی نیاز دارد. امنیت به معنای شروع پاک‌سازی است که در این شرایط بسیاری از شرکت‌ها به سمت سرمایه‌گذاری در این کشور گام برمی‌دارند که آنها را تشویق کرده و سازماندهی می‌کنیم.
بین ایران و سوریه با وجود روابط بالای سیاسی، حلقه مفقوده‌ای وجود دارد که همانا روابط اقتصادی بین ایران و این کشور است که بین بخش خصوصی دو کشور از دیرباز ضعیف بوده است. اکنون در اقدامات اخیر، تشکیل اتاق مشترک ایران و سوریه در دستور کار قرار گرفته که البته هنوز نهایی نشده است. اعزام 14 گروه از ایران به سوریه و استقبال گروه‌های سوری در ایران در 12ماهه گذشته تا مهرماه امسال که هر کدام 22 فعال اقتصادی را شامل می‌شدند، نشان می‌دهد شناخت نسبی از دو بازار بین تجار دو طرف ایجاد شده است.
سطح روابط دو کشور در سوریه اکنون چقدر است؟
تراز تجاری ایران و سوریه در حال حاضر نسبت به شش‌ماهه سال گذشته، 25 درصد افزایش داشته است که امیدواریم ادامه یابد تا زمینه حضور شرکت‌های ایرانی برای بازسازی در سوریه تأمین شود. اکنون بخش قابل توجهی از این بسترسازی فراهم شده است و امیدوارم با آمادگی‌ای که اکنون مهیا شده، بخش خصوصی بتواند کار بگیرد و حضور فعال داشته باشد.
با توجه به گشایش فعالیت‌های سیاسی در سوریه، روسیه و چین نیز به سوریه ورود کرده‌اند و ممکن است رقبای دیگری نیز وارد سوریه شوند که باید نسبت به آنها هوشیار باشیم. بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری دقت لازم را انجام می‌دهد و کمی طول می‌کشد این روابط شکل بگیرد، بنابراین نمی‌توانیم هنوز عدد و رقمی در این زمینه ارائه دهیم. وقتی هنوز اتاق مشترک نداریم، نشان می‌دهد بخش خصوصی در سوریه هنوز در ابتدای راه قرار دارد و پیش‌تر به فکر آن نبودیم. اعداد و ارقام ایران و سوریه هنوز ارقام پایینی است و به علت درگیری‌ها به زیر صد میلیون دلار رسیده بود، اما با تلاش‌هایی که صورت گرفته در حال بازگشت است و امیدواریم به رقمی که در سال 2006، حدود 900 میلیون دلار بود، بازگردیم.
کدام یک از کشورهای ایران، روسیه و چین، توانسته موقعیت بهتری را در سوریه از آنِ خود کند؟
شرایط چینی‌ها در جهان نسبت به هر کشور دیگری، بسیار بهتر است، اما تازه وارد شده‌اند و شرایط امنیتی آنها را ترسانده و سبب شده بود کمتر در این کشور حضور بیابند، اما بعد از سفر ولید معلم، وزیر خارجه سوریه، به پکن علائم و نشانه‌هایی از فعالیت بیشتر چینی‌ها در سوریه دیده می‌شود. اما اکنون تازه‌وارد است و قطعا ایران و روسیه، قدمت بیشتری در سوریه داشته‌اند.
در یک ماه گذشته در سوریه، دو نمایشگاه در یک ماه در دمشق بود که پس از خود سوری‌ها، جمهوری اسلامی ایران با 61 شرکت شرکت‌کننده از بین 138 کشور، در آن حضور داشت. پس از ایران، امارات بیشترین تعداد را از آنِ خود کرد. روسی‌ها بیشتر از نظر حضور نمایشگاهی، حدود چهارم پنجم بودند. در نمایشگاه بازسازی نیز که هفته پیش آغاز شد، ایران با 72 شرکت حضور داشت و پس از آن؛ کشورهای دیگر قرار داشتند و این اعداد و ارقام در حال حاضر مناسب نیست که به آنها اشاره کنیم.
هنوز اتاق ایران و سوریه شکل نگرفته است که علت را باید در تحریم‌های آمریکا جست وجو کرد. اکنون در چه مرحله‌ای از ثبت است؟
سال گذشته به پدیده عجیبی برخورد کردیم. با همه روابطی که بین ایران و سوریه برقرار است، اتاق مشترک نداریم؛ درحالی‌که بیش از 170 اتاق مشترک در اتاق بازرگانی هست، یک اتاق هم برای ایران و سوریه وجود ندارد. در مذاکراتی که انجام شد، از اواخر سال گذشته، کمیته مربوطه شکل گرفت؛ اما این کمیته در سوریه، معادل اتاق مشترک است؛ اما از نظر اداری هنوز در اتاق ایران، اتاق مشترک نداریم و شورا یا کمیته برقرار است.
وظیفه این کمیته و شورا، آن است که دوران گذار را طی کند و پس از گذراندن مراحل اداری، اتاق مشترک ایران و سوریه با برگزاری انتخابات تشکیل شود؛ بااین‌حال کاری که بناست اتاق مشترک انجام دهد، اکنون در قالب شورا در حال پیگیری است. اکنون یک ساختمان 11 طبقه برای اتاق مشترک در دمشق خریداری شده است و منتظر نماندیم که انتخابات برگزار شود. علاوه‌برآن درحال‌حاضر سه مرکز تجاری با کاربری‌های مختلف در دمشق در طول 9 ماه گذشته، راه‌اندازی شده است. انتظار داشتیم که بهار سال جاری انتخابات اتاق مشترک برگزار شود؛ اما تاکنون به دلایل مختلف به تعویق افتاده و امیدواریم تا یکی، دو ماه آینده قبل از زمستان، به نتیجه برسد؛ زیرا جایگاه حقوقی آن را ارتقای درخورتوجهی می‌دهد.
روابط مالی ایران با سوریه در شرایط تحریم چگونه انجام می‌گیرد؟
رئیس بانک مرکزی ایران بهمن سال گذشته به سوریه سفر کرده بود. حدود یک ماه قبل هم رئیس بانک مرکزی سوریه به تهران آمد. این موارد نشان می‌دهد در زمینه روابط بانکی وقت گذاشته‌ایم و در حال تلاش هستیم که گره روابط مالی را باز کنیم. بین بانک‌های مرکزی دو کشور، تلاش داریم تفاهم‌نامه‌هایی به منظور همکاری بهتر منعقد شود. بهانه بانک مرکزی عراق درباره همکاری‌نکردن با ایران به دلیل نگرانی از تحریم‌ها در سوریه وجود ندارد؛ زیرا این کشور نیز همانند ما در تحریم به سر می‌برد؛ بنابراین هماهنگی‌ها انجام شده و قدم‌های عملی نیز در این زمینه برداشته شده است. براساس‌این در تلاشیم که مشکل کارگزاری‌های بانکی بین دو کشور را برطرف کنیم. بخش خصوصی ایران با دولت سوریه و کمابیش با بخش خصوصی سوریه، قراردادهای درخورتوجهی امضا کرده است. به اعتقاد من در چهار، پنج ماه آینده اعداد و ارقام بسیار تغییر خواهد کرد.
با توجه به آنکه شما مسئول توسعه روابط اقتصادی سوریه و عراق هستید، به عقیده شما فعالیت اقتصادی در کدام کشور برای فعالان اقتصادی ایران می‌تواند مطلوب‌تر باشد؟
هر دو کشور بسیار مناسبِ سرمایه‌گذاری هستند. مزیت‌ها و ویژگی‌های هر دو بسیار مناسب است؛ اما به دلیل موقعیتی که سوریه دارد، از آنجا می‌توان به بازارهای دیگر نیز سرک کشید. سوریه، دسترسی خوبی به جهان عرب، شمال آفریقا و جنوب اروپا و روسیه دارد. اقتصاد سوریه از دیرباز غیرنفتی بوده است. ویژگی‌های یک اقتصاد نفتی، بازار صادراتی آن است.
صادرات غیرنفتی یعنی تولید و تولید یعنی اشتغال بخش درخورتوجهی از جامعه و تنوع کالا. در چنین شرایطی تجارت خوبی نیز شکل خواهد گرفت. از این منظر شاید بتوان گفت مزیت‌هایی در مقایسه با عراق دارد. به‌هرحال اکنون عراق نیز به 350 میلیارد دلار سرمایه برای بازسازی نیاز دارد و می‌تواند فرصت خوبی برای تجار ایران باشد.
در سال گذشته میلادی (2018) رتبه اول را در روابط اقتصادی با عراق در آن کشور داشتیم. همچنین در سال 98، ایران در قیاس با چین، مقصد صادراتی اول برای عراق بود. بعد از ما، چین و ترکیه قرار داشتند. در سال 97 هم با وجود کاهش صادرات به عراق، 31 درصد افزایش صادرات به این کشور را داشتیم. صادرات 6.8 درصد به 8.9 درصد در سال 97 رسیده بود.