به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا، ادبیات فارسی مملو از مفاهیم متعدد و گوناگونی است که پشتوانه بزرگی بـرای تمـدن، فرهنگ، ادب و هنر این سرزمین به حساب می آید کـه تأمل در آن تحسین هرخواننده آگاهی را برمی انگیزد. ادیبان، شاعران و نویسندگان در هر عصر و دوره یی از متقـدمین تاکنون هریک به نوعی مضامین گوناگون اجتماعی را در نوشته های خود لحـاظ کرده اند. وقتی که آثار هریک را ملاحظه می کنیم، این دریافت به خودی خود دست می دهد که گویی صاحب اثر جامعه شناسی، مورخ، اقتصاددان یا صاحب علوم دیگر بـوده اسـت. در هر سده یی در سرزمین ایران نوابغی ظهور کرده و موضوعات گوناگونی توجه آنان را به خود جلب کرده که از آن جمله می توان به مصطفی مقربی اشاره کرد؛ ادیب و زبان شناس متخصص و از نظریه پردازان در زمینه املای فارسی بود. مصطفی مقربی، نویسنده، ویراستار، مترجم و پژوهشگر ایرانی، در ۱۲۹۳ خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود. او با کسب مدارج علمی از دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه تهران به تدریس در دانشسرای مقدماتی مشغول شد. با تأسیس انجمن ایران‌شناسی، به ابتکار ابراهیم پورداوود، به جمع اعضای آن پیوست و در کنار احمد افشار شیرازی، اوانس حق‌نظریان، محمد دبیرسیاقی، منوچهر ستوده، ذبیح‌الله صفا، هانری کربن، محمد مُکری، محمدجواد مشکور، محمد معین قرار گرفت با تشکیل بخش ادیتوریال انتشارات فرانکلین در زمرۀ ویراستاران این مؤسسه قرار گرفت و چون بر دستور زبان فارسی احاطه داشت کتاب‌هایی که احتیاج زیادی به مقابله نداشت به او سپرده می‌شد.
او بنیانگذار نشریه فرهنگ ایران زمین بود و در مقطعی نیز به عضویت پیوسته فرهنگستان زبان ایران(فرهنگستان دوم) درآمد و حدود یک هزار و ۵۰۰ مدخل در علوم ادبی، زبان فارسی، رجال و معرفی کتاب و ترجمه‌هایی از مقالات خارجی را برای دایره‌المعارف فارسی تدوین کرد. مقربی در نوشتن، درست‌نویس، ساده‌نویس و کوتاه‌نویس بود. از حشو پرهیز می‌کرد. در نوشتن پیرو قواعد دستوری بود. به گفته منوچهر ستوده ایران شناس و استاد تاریخ، به محض آنکه مقربی سخنی از فردی می‌شنید که نکته‌یی را به ذهن او می‌رساند، نکته را روی تکه کاغذی یادداشت می‌کرد و در جیب می‌گذاشت و به دفینه اوراقی می‌سپرد که در مدت ۴۰ سال آن‌ها را جمع کرده بود. کندبودن مقربی موجب شد که دوستان نزدیکش نام کتابش را به شوخی «فس‌فس‌نامه» بگذارند. پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز درگذشت مصطفی مقربی، در این نوشتار به معرفی تنی چند از ادیبانی که در فرهنگستان زبان فارسی اثرگذار بوده اند، پرداخته است.
بهاءالدین خرمشاهی چهره ماندگار ایران
خرمشاهی، یکی از برجسته ترین مترجمان و نویسندگان معاصر است که در فروردین ۱۳۲۴ خورشیدی در قزوین چشم به جهان گشود. او در زمینه قرآن پژوهی و حافظ پژوهشی صاحب سبک و قلم است. او محضر استادانی چون سیدجعفر شهیدی، آیت‌الله شعرانی، پرویز ناتل خانلری و ذبیح‌الله صفا را درک کرده بود. در ۱۳۵۲ خورشیدی عضو هیات علمی مرکز خدمات کتابداری شد. پس از ۱۰سال به انجمن فلسفه پیوست. خرمشاهی یکی از ویراستاران ارشد دایرة‌المعارف تشیع است. خرمشاهی از ۱۳۶۹ به عضویت فرهنگستان زبان و ادب فارسی درآمد و بیش از ۵۰ کتاب در قالب تالیف و ترجمه و نزدیک به یک هزار مقاله در مطبوعات منتشر کرده است. بیشتر شهرت او مرهون پژوهش های قرآنی، ترجمه قرآن و کتاب هایی است که درباره حافظ نوشته است. وی بیش از ۱۵ جایزه علمی گرفته که چهار مورد آن مربوط به کتاب هایی است که برگزیده کتاب سال شده‌اند. خرمشاهی همچنین به عنوان یکی از چهره‌های ماندگار ایران انتخاب شد. فرهنگ موضوعی قرآن مجید، ذهن و زبان حافظ، حافظ نامه، سیر بی سلوک، چهارده روایت، قرآن و قرآن پژوهی، دایره المعارف تشیع، کتیبه یی بر باد و پوزیتیویسم منطقی از جمله آثار ماندگار خرمشاهی است. خرمشاهی نثر شیرین، شیوا، خواندنی و موثری دارد که در کنارش محتوایی غنی را در قالب این نثر می ریزد؛ محتوایی که دوران ساز است.
فعالیت های قرآن پژوهی وی را می توان به سه حوزه تقسیم کرد؛ نخست کتاب ها و مقاله های عمومی، دوم نگارش مقاله های انتقادی و نقد ترجمه های موجود قرآن و سوم ترجمه قرآن کریم. ترجمه خرمشاهی نثری روان، امروزی و در عین حال ادبی است. افزون بر ترجمه و تفسیر این اثر دارای پیوست هایی شامل گفتار مترجم، مقاله هایی با عنوان های قرآن و قرآن پژوهی، تحریف ناپذیری قرآن، فهم قرآن با قرآن، کلمه های فارسی در قرآن مجید و واژه نامه است. حافظ پژوهی حوزه تخصصی کار پژوهشی خرمشاهی است. آثار او درباره حافظ همواره از اقبال و استقبال خوانندگان اهل نظر برخوردار شده است. خرمشاهی تاکنون بیش از دوازده کتاب درباره حافظ نوشته و در آن میان کتاب «حافظ نامه» در زمینه شرح الفاظ، اعلام، مفهوم های کلیدی و بیت های دشوار حافظ بیش از همه شهرت دارد. وی بارها علاقه مندی خود را به عرصه ترجمه بیان کرده است. خرمشاهی در همین زمینه می گوید: من از اول قصد داشتم مترجم بشوم و بعد تصمیم گرفتم روی به تالیف بیاورم.
بدرالزمان قریب
او را به عنوان تنها زنی می شناسند که عضو پیوسته زبان و ادبیات فارسی است. بدرالزمان قریب پس از دریافت مدرک لیسانس زبان و ادبیات فارسی، به آمریکا رفت. قریب پایان‌نامه دکتری خود را با عنوان تحلیل ساختاری فعل در زبان سُغدی نوشت. او پس از بازگشت به ایران در دانشگاه‌های شیراز و تهران به تدریس پرداخت و در حال حاضر عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مدیر گروه گویش‌شناسی است. بدرالزمان قریب در همایش دوم جزو چهره‌های ماندگار ایران شناخته شد. ۲ کتاب از آثار بدرالزمان قریب به عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزیده شده‌اند. از جمله کتاب فرهنگ زبان سُغدی در ۱۳۷۴ خورشیدی و کتاب زبان‌های خاموش که در ۱۳۶۵ خورشیدی منتشر شده‌است. ژاله آموزگار پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی با بیان این‌که قریب به جز کتاب «فرهنگ سغدی» آثار ماندنی دیگری در کارنامه خود دارد، می گوید: قریب به نسلی تعلق دارد که پس از دانش آموختگی در خارج از کشور، برای خدمت به مردم و فرهنگ وطن به کشور بازگشت. زمانی که کتاب فرهنگ سغدی که یک اثر جهانی است توسط او تالیف و چاپ و به عنوان کتاب سال انتخاب شد، به خود بالیدیم که این امر مهم توسط یک بانوی ایرانی انجام شده است، نشر این اثر فرصت مناسبی بود تا بگوییم مرزهای سیاسی با مرزهای فرهنگی متفاوت است.
ابوالحسن نجفی
ابوالحسن نجفی، زبان‌شناس، مترجم و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود که در هفتم تیر ۱۳۰۸ خورشیدی در نجف چشم به جهان گشود. از جمله آثار او می‌توان به مبانی زبان‌شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، غلط ننویسیم، فرهنگ فارسی عامیانه، درباره طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی و اختیارات شاعری و مقالات دیگر در عروض فارسی و از جمله ترجمه‌های او می‌توان به شازده کوچولو، شیطان و خدا، گوشه‌نشینان آلتونا، ضد خاطرات، خانواده تیبو و بیست و یک داستان از نویسندگان معاصر فرانسه اشاره کرد. نجفی تولیدات زیادی داشت. او در عمر ۸۶ ساله خود پنج کتاب تألیف کرد که همگی در رشته زبان و ادبیات فارسی بود و ۲۰ کتاب را به فارسی برگرداند. اما مشهورترین و پرمخاطب ترینش همان کتاب «غلط ننویسیم» است؛ کتابی که در ۱۳۶۶ خورشیدی در مرکز نشر دانشگاهی منتشر شد. کتابی ریزنگر و پرجزئیات که اشکالات و اشتباهات رایج در زبان فارسی را دربرمی گیرد. کتابی که نمونه مشابهی حداقل با این قدرت نیافت و از همان سال نخست انتشار، آماج بحث، نقد و نظر زبانشناسان، ویراستاران و نویسندگان واژه پرداز قرار گرفت. نقدها و حرف های موافق و مخالف درباره اش تا امروز ادامه یافته است. آیت الله خامنه ای مقام معظم رهبری در همان چاپ اول، کتاب را خواند و نقطه نظراتش درباره آن را در حاشیه اش نوشت و برای نویسنده آن فرستاد. یادداشت های آیت الله خامنه ای اینقدر مهم بود که ابوالحسن نجفی خود را مدیون ایشان می داند. در این یادداشت آمده است: این کتابی که جناب آقای نجفی چند سال پیش نوشتند - «غلط ننویسیم» - من همان وقت آن را گرفتم خواندم و حواشیای هم بر آن زدم. در این کتاب دیده ام که ایشان با همه دقتی که دارند - که واقعاً هم بجاست - جاهایی می گویند که مثلاً این واژه غلط است، اما دیگر جزو زبان شده است و نمی شود آن را کاری کرد؛ نمونه هایی هم ارایه شده است که حق با ایشان است. وقتی چیزی جزو زبان شد، نمی شود آن را از بدنه زبان بیرون کشید؛ این اصلاً عملی نیست. با بیرون آوردن آن واژه، اختلالی به وجود می آید؛ لیکن این خودش یک مصیبت است. ما نباید بگذاریم یک غلط، جزو زبان بشود.
سید فتح‌الله مجتبایی
سید فتح‌الله مجتبایی، نویسنده و مترجم ایرانی، مورخ ادیان و فلسفه شرق، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و چهره ماندگار در ۱۳۰۶ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود. او از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و دانشسرای عالی درجه لیسانس گرفت و در دانشسرای عالی به تدریس ادبیات و زبان‌های خارجی اشتغال داشت. مجتبایی از طرف وزارت فرهنگ برای آشنایی با روش‌های جدید تألیف کتاب‌های درسی به خارج از کشور اعزام شد و پس از یک دوره مطالعه و تحقیق در این زمینه در آمریکا، به کشور بازگشت و مأمور تهیه و تدوین کتاب‌های درسی در ادبیات برای دبیرستان‌ها شد. مجتبایی، در طول دوران خدمات فرهنگی خود، نزدیک به ۲۰۰ عنوان کتاب، مقاله، شعر و نقد کتاب به‌صورت تألیف، ترجمه و تصحیح به زبان‌های فارسی و انگلیسی در ایران و خارج از ایران را به رشته تحریر درآورده است.
علی‌اشرف صادقی
علی‌اشرف صادقی، تحصیلات خود را در رشته ادبیات فارسی در دانشگاه تهران گذارند. او پس از اتمام دوره کارشناسی به فرانسه و دانشگاه سوربن رفت و در رشته زبان‌شناسی عمومی ادامه تحصیل داد و پس از اخذ مدرک دکتری از این دانشگاه به ایران بازگشت. صادقی مدتی با موسسه لغت‌نامه دهخدا و در تنظیم بخشی از حرف «گ» لغت‌نامه دهخدا همکاری داشته و بعد از بازگشت به ایران هم به عنوان استاد در گروه زبان‌شناسی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران مشغول شد. او تمام همت خود را صرف تدوین فرهنگ جامع زبان فارسی کرد. صادقی در حال حاضر مدیر گروه فرهنگ‌نویسی فرهنگستان است و دبیری مجله فرهنگ‌نویسی را هم برعهده دارد. در کارنامه ادبی صادقی، که برای ترجمه کتاب «زبان‌های ایرانی» ، موفق به دریافت جایزه هجدهمین دوره کتاب سال شده، کتاب‌های چون «دستور زبان فارسی، مسائل تاریخی زبان فارسی، نگاهی به گویش‌نامه‌های ایرانی، فرهنگ لغات زبان مخفی، لهجه تهرانی فرهنگ گویش دوانی» و چندین کتاب دیگر دیده می‌شود. علی‌اشرف صادقی درباره فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی می گوید: خوشحالم که اعضای شورای عمومی فرهنگستان، استادان دانشمندی هستند که اغلب بازنشسته دانشگاه‌های بزرگ هستند و هر کدام در یک رشته، تخصص‌های بالایی دارند؛ که مصاحبت با آن‌ها برای بنده غنیمت است. ۱۰ گروه در حوزه‌های مختلف در فرهنگستان زبان و ادب فارسی فعال است که تعداد زیادی زیر نظر این استادها فعال هستند و کار می‌کنند. اغلب هم پژوهشگران جوانی هستند که امیدهای آینده هستند. مصاحبت با آن‌ها برای بنده غنیمت است.
محمدعلی موحد
موحد، مورخ و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران در ۱۳۰۲ در تبریز متولد شد. او از سرآمدان حوزه علم و ادب شناخته می شود. موحد با ارایه مقالاتی شمس را به جهانیان معرفی کرد و شمس‌شناسی و مولوی‌شناسی را دست‌خوش تحول کرده است. موحد تحصیلات عالی خود را در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران دنبال کرد و در نهایت در مقطع دکتری حقوق خصوصی فارغ التحصیل شد و برای یک دوره مطالعاتی به انگلیس رفت و با بزرگانی همچون پروفسور جنینگز و پروفسور شوارتزنبرگ آشنا شد. موحد از خویش تالیفات و ترجمه هایی به یادگار گذاشته است که از آن میان می توان به «به‌گود گیتا، عدالت و انرژی، مختصر حقوق مدنی، ملی کردن و غرامت، در هوای حق و عدالت، در خانه اگر کس است، یاد گذشته و اندیشه آینده در تاریخ ایران و صنعت نفت ایران، شاهد عهد شباب و خُمی از شراب ربانی» اشاره کرد. تصحیح مثنوی معنوی، تصحیح مقالات شمس، تک‌نگاری شمس تبریزی، خمی از شراب ربانی، اسطرلاب حق، باغ سبز، قصه قصه‌ها، ابتدانامه، در جستجوی آینه، تماشای خورشید، رساله در مناقب خداوندگار از جمله آثار او درباره شمس و مولانا به شمار می رود. وی این مجموعه را داستان توسعه ایران می داند و در این اثر مسایل نفتی ایران را با بیان تاریخی و روش مند شرح داده است. وی این مجموعه ۲ جلدی را با جریان محمد مصدق و نهضت ملی ایران آغاز می کند و در ادامه در اثر «از کودتای ۲۸ مرداد تا سقوط زاهدی» به عنوان جلد سوم به کار خود ادامه می دهد و در نهایت در اثر دیگری به دوران پیش از مصدق و ملی شدن نفت بازگشته است تا ماجرای نفت را از آغاز تا سقوط رضاخان در قالب جلد چهارم با عنوان «از قرارداد دارسی تا سقوط رضاشاه» بازگوید.
غلامعی حداد عادل رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره موحد می گوید: استاد محمدعلی موحد در مولاناشناسی یگانه است و توجهی که ایشان به زندگی و افکار مولانا داشته‌اند باعث افتخار کشور است که بزرگ‌مردی همچون استاد موحد تا این اندازه در شناخت و شناساندن مولوی موثر بوده است. وی در مدت فعالیت خویش موفق به کسب جوایزی چون «نشان عالی یونسکو به پاس خدمات علمی، جایزه کتاب سال ۱۳۶۹ خورشیدی به دلیل تصحیح و تنقیح مقالات شمس تبریزی، جایزه کتاب سال برای تألیف کتاب «خواب آشفته نفت»، جایزه اندیشه به علت تألیف کتاب در هوای حق و عدالت، جایزه ادبی و تاریخی بنیاد موقوفات افشار و تندیس نقره‌ای دانشگاه تهران» شده است. محمدعلی موحد از اعضای پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ۱۳۸۶ خورشیدی به پاس سالیان متمادی در عرصه ادب و فرهنگ این مرز وبوم از طرف انجمن آثار و مفاخر مورد تقدیر قرار گرفت.
منابع
۱- اکبری علیرضا، محافظه کاری وظیفه من است، ماهنامه اندیشه پویا، شماره ۲۹، مهرماه۱۳۹۴، ص۵۵
۲- فانی کامران، پنجاه سال دوستی و دوستداری با خرمشاهی، مجله ی بخارا، شماره ۹۰-۸۹، سال۱۳۹۱، ص۴۲۹