صادرات هر کشوری در تیررس‌ترین نقطه‌ای است که تحریم‌ها می‌تواند آن را نشانه بگیرد که ترکش‌های این موضوع بی‌شک به سراغ تولید آن کشور خواهد رفت. به همین منظور در سالی که «رونق تولید» نام‌گذاری شده، صادرات به کشورهای همسایه به علاوه دو کشور چین و هند، اولویت اول برنامه‌ریزی صادراتی کشور تعیین شده است.
پنج کشور ترکیه، پاکستان، هند، چین و افغانستان جزو کشورهای حوزه آسیا و اقیانوسیه تقسیم‌بندی شده‌اند. خبرنگار اقتصادی ایرنا برای ارزیابی وضعیت تجارت با این کشورها و برنامه‌های در دست اجرا برای افزایش حجم تجارت، گفت‌وگویی با «سید رضا سید آقازاده» مدیرکل دفتر آسیا و اقیانوسیه سازمان توسعه تجارت انجام داده است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
- تحریم‌ها موضوع جدیدی نیست با توجه به اینکه هم پیشتر تجربه آن را داشته‌ایم و هم بیش از یک سال از بوجود آمدن آن می‌گذرد. در این مدت برای افزایش تجارت با کشورهای حوزه شما چه اقداماتی انجام شده و تاثیرات آن چه بوده است؟
در سال جاری برای کاهش آثار منفی تحریم بر کشورهای همسایه تمرکز کرده‌ایم که می‌توان به عنوان فرصت به آن نگریست. پیشتر عمده تمرکز ما به تجارت با کشورهای دوردست بود، اما امروزه توجهمان به کشورهای همسایه بیشتر شده است؛ یعنی کشورهایی که به دلیل ارتباط خاکی، امکانات تجاری در اختیار ما قرار می‌دهند. در این مدت برنامه‌های مشخصی را برای افزایش تبادلات با کشورهای همسایه تنظیم و همکاری‌هایمان را ساماندهی کرده‌ایم.
- بهتر است درباره هر کشور مجزا صحبت شود تا از کلی‌گویی دور شویم. برای افزایش تجارت با کشور پاکستان چه اقداماتی انجام شده است؟
در این دوره کوتاه، یک هیات بلند پایه پاکستانی از ایران بازدید کرده‌اند و متعاقبا یک هیات به ریاست وزیر صنعت به پاکستان اعزام کردیم. همچنین هشتمین نشست کمیته مشترک تجاری بین دو کشور برگزار شد که نهمین نشست نیز به زودی برگزار می‌شود. از سوی دیگر موضوع تجارت آزاد با این کشور را پیگیری کرده‌ایم. این رفت و آمدها زمینه‌ساز توسعه مناسبات هستند . همچنین زمینه‌های تهاتر بین کشورهای همسایه هدف را شناسایی و با آنها مذاکره می‌کنیم. در شرایطی که تبادلات مالی با مشکل مواجه است، این موضوع می‌تواند به حل مشکلات کمک کند.
- موضوع تجارت آزاد مساله و خواسته جدیدی نیست و قبل از تحریم‌ها هم فعالان اقتصادی تعرفه‌ها را مانعی جدی در برابر تجارت می‌دانستند. حتما باید با تحریم مواجه شویم که به فکر حل این مسائل بیفتیم؟ و سوال دوم اینکه سالهاست درباره تجارت آزاد، وعده داده شده و مذاکرات صورت گرفته، آیا زمانی برای تحقق این وعده پیش‌بینی و تعیین شده است؟
بله تجارت آزاد پدیده جدیدی نیست، اما در ارتباط ما با پاکستان می‌تواند پدیده‌ای جدید محسوب شود چون پیشتر نبود و اخیرا پیگیری آن را آغاز کرده‌ایم، دو طرف هم این اراده را دارند که زودتر کار نهایی شود.
اینکه ما هشتمین اجلاس را برگزار کردیم و نهمین را هم با فاصله کوتاهی می‌خواهیم برگزار کنیم، در شرایط عادی احتمال داشت زمان بسیار بیشتری را به این کار اختصاص دهیم اما اکنون این اتفاقات به سرعت انجام می‌شود. می‌خواهیم توافقات اجلاس هشتم را تا اجلاس بعدی نهایی کنیم و مشکلات کار را احصا کرده و برای رفع آنها راه حل ارائه دهیم.
- درباره هدفگذاری تجاری با پاکستان هنوز فاصله زیادی داریم، دلیل آن چیست؟
قاچاق کالا یک مشکل اساسی درباره تجارت با همسایه‌هاست که باعث شده تجارت رسمی ما با آنچه واقعا اتفاق می‌افتد فاصله زیادی داشته باشد. خیلی‌ها معتقد هستند تجارت متقابل ایران و پاکستان اکنون بیشتر از پنج میلیارد دلار است اما در آمارهای رسمی این رقم را نمی‌توان دید.
- وضعیت تجارت با کشور ترکیه از چه قرار است؟
بیست‌وهفتمین کمیسیون مشترک اقتصادی را برگزار کرده‌ایم و در آنجا مباحث گسترده‌ای مطرح شد در این زمینه که چگونه می‌توان در شرایط حاضر تجارت دو طرف را افزایش داد. یکی از موضوعات اصلی این است که اگر می‌شود کالایی را از کشور همسایه تامین کرد، آن را از همان کشورها وارد یا کالا را به همان کشورها صادر کنیم.
یکی از مباحث با ترکیه موافقت‌نامه تجارت ترجیحی است که اکنون اجرایی شده. سعی می‌کنیم از طریق اصلاح فهرست‌های کالایی، از این موافقت‌نامه برای صادرات کالاهای مزیت‌دار استفاده کنیم.
- موضوع جذب سرمایه‌گذار خارجی در این برنامه‌ها لحاظ شده است؟
برنامه‌های ما عمدتا در حوزه تجاری است، قطعا این کالاها برای تولید و تنوع صادراتی نیاز به سرمایه‌گذاری دارند و همین دیدارها یکی از پایه‌های اصلی تبادل اطلاعات و دعوت از سرمایه‌گذاران است.
وظیفه اصلی جذب سرمایه‌گذاری به عهده سازمان سرمایه‌گذاری خارجی است که با آنجا همکاری داریم. مثلا در کیش قرار است نمایشگاه سرمایه‌گذاری برگزار شود که از ما هم دعوت شده آنجا با هیات‌های خارجی ملاقات داشته و نیازهای سرمایه‌گذاری‌مان را با آنها در میان بگذاریم.
- این برنامه‌ریزی‌ها برای زمان تحریم انجام می‌شود، اما تنها نگرانی من این است که وقتی این دیدارها و گفت‌وگوها نتیجه بدهد که تحریم‌ها برداشته شده و کشور به حالت عادی بازگشته است. هدفگذاری زمانی برای اجرای توافقات در نظر گرفته‌اید؟
آنچه اینجا گفته می‌شود در چارچوبی است که رسانه‌ای شدن آن مشکل‌ساز نیست و نمی‌توان همه مسائل را رسانه‌ای کرد. انتظار نداشته باشیم این تعاملات آشکار و شفاف جلوی چشم باشد که اگر اینطور بود، تمام راه‌ها بسته می‌شد.
امروزه در شرایط سختی قرار داریم و در این شرایط سخت از هر ابزاری برای توسعه ارتباطات و معرفی فرصت‌ها باید استفاده شود. سعی می‌کنیم مناسبات را بیشتر کرده و روی کشورهای هدف تمرکز کنیم.
درباره چین برنامه ۲۵ ساله‌ای تعریف کرده‌ایم. دیدارها و ملاقات‌ها به ما کمک می‌کند که با این کشور روابط را تنظیم کنیم.
- گفته می‌شود محدودیت‌های داخلی ایران باعث کاهش حجم تجارت این کشور با چین شده است.
بله، از زمانی که ممنوعیت‌های وارداتی از طرف ایران اعمال شده، صادرات چین به ایران هر ماه با کاهش مواجه بوده است. باید توجه کرد که این سیاست‌ها به دلیل ضرورت‌های کشور اعمال شده است.
- یعنی هم‌زمان می‌توان برنامه‌ریزی کرد که حجم تجارت با کشورهای همسایه را افزایش دهیم، اما سیاست‌های داخلی به گونه‌ای باشد که ما از هدف اصلی دور کند؟
به هرحال در شرایط تحریم با موانع تولید مواجه هستیم، داده‌ها به اندازه کافی نیست و آنها را باید به جاهایی که اولویت بیشتری دارند اختصاص داد، منابع مالی نیز وضعیت مشابهی دارند. بنابراین اینکه انتظار داشتبه باشیم در شرایط تحریم صادراتمان روند رو به رشد داشته باشد شاید انتظار غیرمعقولی نباشد اما رسیدن به آن تلاش مضاعفی نیاز دارد.
در این مدت هم صادرات از نظر حجمی رشد داشته اما با کاهش ارزش رو به رو بوده است. در شرایط فعلی اگر می‌خواهیم به روند صادرات توجه کنیم نباید ارزش صادرات را ملاک قرار دهیم و از نظر وزنی باید به آن نگاه کنیم. بنابراین از نظر وزنی می‌توانیم انتظار رشد صادرات را در سال جاری داشته باشیم اما به لحاظ ارزشی به دلیل شرایط تحریم ممکن است این امر محقق نشود.
- درباره سایر کشورها چه برنامه‌هایی وجود دارد؟
با کشورها توافقات تبادلات پولی هم داریم، مثل اینکه کالاها به ارزهای محلی مبادله شوند. الان با ترکیه با ارز محلی انجام می‌دهیم. با هند هم تبادل به روپیه انجام می‌دهیم که فعلا یکجانبه است و برای خریدهایمان از هند از روپیه استفاده می‌کنیم. برای صادرات هم پیشنهاداتی داده‌ایم که صادرکنندگان بتوانند از ارز محلی استفاده کنند. این موضوع برای سایر کشورها مانند چین هم مطرح شده اما هنوز به مرحله اجرا نرسیده است.
- هر از گاهی مسئولان کشورهای همسایه اعلام می‌کنند که تابع تحریم‌های آمریکا علیه ایران نیستند. آیا این موضوع در مذاکرات و توافقات دو طرف و نهایتا در اجرای توافقات مشهود است یا صرفا در حد شعار باقی می‌ماند؟
پاسخ به این سوال سخت است. اینکه می‌گویند از تحریم‌ها تبعیت نمی‌کنیم، به این معنی است که می‌خواهند تعامل بیشتری با ما داشته باشند. بالاخره آنها پای میز مذاکره می‌نشینند و راه‌های مختلف افزایش تبادلات را بررسی می‌کنند. کشورهایی مانند پاکستان و ترکیه که این حرف را می‌زنند، راه‌های ایجاد تعاملات و ساز و کارهای منجر به افزایش تعاملات را نبسته‌اند و طرف گفتگوی ما هستند.
وضعیت آنها متفاوت است با کشورهایی که اصلا حاضر نیستند با ما تعامل داشته باشند و راه‌های مذاکره را هم بسته‌اند. ولی با کشورهای همسایه مانند ترکیه و پاکستان در حوزه‌های مختلف بسیار مراوده و تعامل داشته و این امکان را داریم پای میز مشترک بنشینیم و راهکار مشترک بدست آوریم.
- البته یکی دیگر از مشکلات فعالان اقتصادی این است که علیرغم اعلام حمایت مسئولان آن کشور از تجارت با ایران و فراهم کردن ساز و کارها، برخی شرکت‌های عمدتا خصوصی بسیار در کشور چین، از توافق‌نامه‌ها پیروی نمی‌کنند، چرا که منافع آنها با منافع آمریکا در هم تنیده است و ممکن است از تجارت با ایران آسیب ببینند.
قبول دارم؛ برخی شرکت‌ها در بورس آمریکا فهرست شده و حاضر نیستند به هیچ عنوان با ما همکاری رسمی داشته باشند. ولی برای چین نیز از نظر سیاسی راه بسته نشده و دو طرف دنبال ایجاد راهکاری برای افزایش تجارت هستند. به هرحال، همین مجموعه تعاملات و همکاری‌ها بوده که ما توانستیم تا کنون در این تحریم‌ها که شدیدترین تحریم‌های تاریخ بشریت علیه یک کشور هستند، سرپا بمانیم و نرخ ارز را تثبیت کنیم.
-با توجه به اقداماتی که انجام شده، پیش بینی شما از میزان صادرات غیرنفتی به کشورهای حوزه‌تان در سال ۹۸ چیست؟
سخت‌ترین سوال این است. نمی‌شود رقم دقیقی اعلام کرد و همه ارقام برآوردی است که بر اساس فرضیات گفته می‌شود. با این حال فکر می‌کنم در نیمه دوم امسال از نظر وزنی، رشد صادرات را تجربه خواهیم کرد. اما از نظر ارزشی با توجه به اینکه قیمت پایه کالاها را در موارد زیادی کاهش داده‌ایم، اگر به رشد ۱۰ درصدی در صادرات هم برسیم شاید رشد خوبی باشد.