چندی پیش سوگواره موسیقیایی وداع با حضور حسام‌الدین سراج به همراه ارکستر بزرگ به رهبری همایون رحیمیان در مرکز همایش‌های برج میلاد تهران برگزار شد. این اجرا به دلیل تقبل تمام هزینه ها توسط شهرداری برای مخاطبان رایگان بود. در حاشیه این اجرا با حسام الدین سراج گفت وگو کرده‌ایم که چندیست به نسبت سال‌های گذشته حضور کم رنگ تری در عرصه موسیقی دارد.
ایرنا: وداع برای چندمین بار است که در چند سال اخیر به روی صحنه می‌رود. آیا این تکرار علت خاصی دارد؟
سراج: در اصل ایده این کار سال ۹۱ شکل گرفت و تاکنون چند بار زنده اجرا شده است. به نظر من این کار یک کار خاص در عرصه موسیقی است. در این کار نوعی معنویت وجود دارد که این معنویت به واسطه اشعار عمان سامانی شاعر قرن ۱۴ از ظرفیت بالایی نیز برخوردار شده است.
ایرنا: اما حس می‌شود شخصا به این کار هم علاقه خاصی دارید؟
سراج: بله دقیقا همینطور است. من این کار را دوست دارم. چون معنوت زیادی دارد. البته منظورم این نیست که در سایر شاخه های موسیقی معنویت وجود ندارد؛ اما آیین سوگواری امام حسین (ع) به گونه های مختلف در تمام دنیا برگزار می‌شود تا جایی که امروز باید گفت این یک آیین فرادینی شده است.
ایرنا: علت دلبستگی شما به این گونه کارها چیست؟
سراج: چنین کارهایی می‌توانند بین هنر و معنویت ارتباط قدرتمندی ایجاد کند. بسیاری از مردم قلبا علاقه به شرکت در سوگواری‌ها و آیین ها دارند اما محل مناسب خود را نیافته اند. من این کار را دوست دارم؛ چون از نزدیک شاهد بودم چنین برنامه ای شرایط حضور افرادی با روحیات خاص را در خود ایجاد کرده اند.
ایرنا: سوگواری موسیقیایی وداع به صورت رایگان برای عموم برگزار شد. آیا قبول دارید قدر کالای فرهنگی رایگان، آنچنان که باید دانسته نمی‌شود؟
سراج: حرف شما را قبول دارم. پیشنهاد ما هم این بود که مبلغی برای بلیط ها در نظر گرفته شود و نهایتا عواید حاصل از فروش بلیط صرف امور خیریه شود تا نهاد یا اشخاصی منتفع نشوند. اما مساله اینجا بود اگر برای این برنامه بلیط فروشی انجام می‌شد روند اخذ مجوز زمان‌بر بود. اما خودم معتقدم وقتی مخاطب برای حضور در کنسرت بلیط بخرد قدر رویداد و آن موسیقی را بیشتر خواهد دانست.
ایرنا: آیا شما هم بدون دریافت دستمزد روی صحنه رفتید؟
کم کار نشده‌ام
سراج: ما مایل بودیم این کار انجام شود و در باره خودم و رهبر ارکستر (همایون رحیمیان) تمام تعامل و تساهل را انجام دادیم؛ اما برای نوازندگان دستمزدی مشخص کردیم که باید پرداخت می‌شد.
ایرنا: مدتی است در عرصه موسیقی کم کار شده اید و آن رابطه عمیق بین نسل‌های گذشته مثلا دهه پنجاهی ها با شما امروزه وجود ندارد. علت چیست؟
ما کم کار نشدیم. حضور خود را داریم. اما این حضور قسمتی به کار هنری هنرمند مربوط است و قسمت مهم دیگری به رسانه ها ارتباط دارد. رسانه های ما کارخوب و اصیل پخش نمی‌کنند.
ایرنا: چقدر در این اتفاق رسانه ها را مسئول می‌دانید؟
سراج: اسباب ارتباطات جمعی بیشتر تمایل دارد به جوانانی که یک‌شبه بیلبوردهایشان در تمام شهر پخش می‌شود و مخاطب عام دارند بپردازند. امروزه موسیقی که در کمترین زمان بیشترین بازده مالی را داشته باشد مورد وثوق متولیان امر است. یک کنسرت با سطح نازل از افرادی که توسط مافیای موسیقی بزرگ شده اند در رسانه ها بازتاب گسترده‌ای دارد. اما سوال اینجاست چقدر به کنسرت هایی مانند شب عاشقان بیدل و ترانه های زمین و همین وداع پرداخته شده است؟
موسیقی امروزه ایران تجارتی بر پایه کثرت
ایرنا: در همه جای دنیا همه نوع موسیقی وجود دارد و هیچ یک نگران ادامه حیات خود نیستند. چرا در ایران این وضعیت حاکم است؟
سراج: موسیقی تجاری در همه جای دنیا دادوستد است و گردش مالی بالا دارد. اما اگر می بینید موسیقی جدی و فاخر در کشورهای مثلا اروپایی ادامه حیات دارد و بالنده به راه خود ادامه می‌دهد، تنها یک دلیل دارد؛ حمایتی است که از این نوع موسیقی می شود. این ارکسترها حقوق ثابت دریافت می‌کنند. حتی صندلی سالن‌ها هم یارانه دارد تا مخاطبان راحت تر بتوانند بلیط بخرند. بگذارید یک مثال بزنم. موسیقی اصیل ایران را در همه دنیا با نام اشخاصی مانند حاج قربان سلیمانی می‌شناسند اما ایشان در ایران کمتر شناخته شده بود. موسیقی امروزه ایران یک تجارت است که بر کثرت استوار است.
ایرنا: علت این امر را چه می‌دانید؟
مسئولان فرهنگی، صداوسیما و برنامه‌ریزی‌های غلط سبب افت سلیقه شنیداری مردم
سراج: سالن‌های ما امروزه با موسیقی خاصی که توسط مافیای تجاری در موسیقی حمایت می‌شود پر می‌شوند. امروزه عمده تمرکز متولیان بر موسیقی روی تجارت و درآمد است. متاسفانه کوچکترین نگرانی در باره آینده در این جماعت دیده نمی‌شود.
ایرنا: علت افت سلیقه شنیداری مخاطب را چه می‌دانید؟
سراج: مسئولان فرهنگی، صداو سیما و برنامه ریزی های غلط در زمینه موسیقی. وقتی بازار امروز موسیقی ایران پرشده از آلبوم هایی که هیچ شعرو ادبیات درستی ندارند، وقتی ملودی ها همه سطحی و بی ارزش است و وقتی هر کلامی را روی هر خط ملودی بی ارزشی درآثار می‌توان شنید. واقعا این سوال مطرح می‌شود که این همه سخت گیری برای چیست؟ امروزه در بدترین شرایط تولید موسیقی پاپ هستیم اما این آثار مجوز می‌گیرند. فکر می‌کنم این سخت گیری‌ها برای ما و کسانی است که دنبال کار جدی رفته اند تا امثال ما آنقدر در پی مجوز به اداره و آن اداره برویم که از خیر کار جدی و موسیقی خودمان بگذریم.
حسام‌الدین سراج متولد ۲۶ مرداد ۱۳۳۷ در اصفهان، موسیقی را از سیزده سالگی با آموختن تنبک آغاز کرد. سپس سنتور را نزد سیروس ساغری آموخت و برای تکمیل آن از استادانی چون فرامرز پایور، رضا شفیعیان و پشنگ کامکار بهره گرفت. وی در زمینهٔ آواز از محضر محمود کریمی و محمدرضا شجریان استفاده کرد. بزرگ‌ترین مشوق وی در تحصیل علم و هنر پدرش بود.
وی علاوه بر آواز، در برخی از آثارش آهنگ‌سازی را به عهده داشته و با نواختن سنتور و سه‌تار آشنایی دارد. سراج دانش‌آموخته دارای معماری از دانشگاه شهید بهشتی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری پژوهش هنر از دانشگاه هنر است و سابقه تدریس در دانشکده هنرهای زیبا را دارد.