تالاب بین المللی گاوخونی اصفهان از جمله تالاب های در حال نابودی ایران است که پس از کش و قوس های فراوان به گفته مسوولان امر حقابه آن در حال تامین است که روزهای اخیر بخشی از آب وارد این اکوسیستم طبیعی کم نظیر شده و خوشحالی مردم را در پی داشته است.
نابودی تالاب ها یکی از چالش های اساسی جوامع امروز است که بر اساس آمار موجود از 84 تالاب مهم و مطالعه شده در ایران ، 31 تالاب بتدریج تمام و یا قسمتی از مساحت خود را از دست داده و یا به منشا گرد و غبار تبدیل شده است.
تالاب گاوخونی واقع در شرق اصفهان یکی از بزرگترین و مهم ترین تالاب های ایران است و درطول تاریخ علاوه بر ایجاد فضای فرح بخش در شرق اصفهان، مامنی برای پرندگان مهاجر و جانوران آبی و منبع درآمد و آسایش ساکنان این منطقه بوده است.
تالاب گاوخونی که منطقه ای به وسعت 476 کیلومتر مربع واقع در 167 کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه های شنی واقع و ارتفاع آن از سطح دریا یکهزار و 470 متر و بیشینه عمق آن 150 سانتی متر است که بیش از یک دهه به جز یک مورد آنهم کوتاه مدت در سال 95، آب را به خود ندیده است.
این تالاب در سال 1354 در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و نام آن در فهرست تالاب های بین المللی قرار گرفت که همواره یکی از زیستگاههای حیات وحش و پرندگان در فلات مرکزی ایران بود که اکنون خبری از موجودات زنده در آن نیست.
افزایش بی رویه سطح کشت اراضی حوضه های آبریز بالا دست، دریاچه ها و تالاب ها، کاهش آب ورودی به تالاب ها، اجرای طرح های توسعه ای نظیر راهسازی و خطوط انتقال نیرو، ورود انواع آلاینده ها، شکار و صید غیرمجاز و بی رویه و برداشت های علوفه و سایر محصولات تالابی، تغییرکاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی، تغییر اقلیم و خشکسالی، حذف حق آبه های طبیعی و فقر اقتصادی و فرهنگی و تصرف اراضی از جمله چالشهایی است که تالابها را به خطر انداخته است.
جاری شدن آب زاینده‌رود به سمت تالاب بین‌المللی گاوخونی در شرق اصفهان در چند روز اخیر علاوه بر ایجاد خوشحالی، بسیاری از مردم و دوستداران محیط زیست را به آبگیری بخشی از این مجموعه طبیعی و زنده شدن زیست بومش امیدوار کرده است.
از دهم ماه مهر امسال بود که اعلام شد خروجی آب سد رودشتین(آخرین بند آبی در شرق اصفهان) به سمت این تالاب افزایش یافت تا بخشی از حقابه زیست محیطی این تالاب که ۱۷۶ میلیون متر مکعب در سال است، تامین شود.
این اقدام پس از اتمام زمان کشت بهاره در شرق اصفهان و با بسته شدن شبکه‌های آبیاری کشاورزی در این منطقه، صورت گرفت و در واقع در زمان حاضر جریان آب پیوسته از سرچشمه های زاینده‌رود تا ایستگاه آخر آن یعنی تالاب گاوخونی برقرار و زنده است.
تعدادی از اهالی شهر ورزنه که در نزدیکی تالاب گاوخونی سکونت دارند به خبرنگار ایرنا گفتند که آب صبح روز چهارشنبه به آب بند شاخ کنار و منطقه دلتا که ورودی تالاب محسوب می‌شود، رسید و پس از آن در شاخه های مختلفی که در تالاب وجود دارد، جریان یافت.
به گفته دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی و طبیعی ورزنه، آب تا روز جمعه به کوه سیاه می رسد و مردم می توانند با رفتن به این منطقه که دسترسی عمومی دارد، چشم انداز جریان آب در تالاب را مشاهده کنند.
رضا خلیلی در گفت و گو با ایرنا، میزان آب رها شده از سد رودشتین به سمت تالاب گاوخونی در زمان حاضر را حدود چهار متر مکعب بر ثانیه خواند و افزود: وجود علفزارها و نیزارها در مسیر رودخانه‌ها به سمت تالاب باعث شد تا آب کمی با تاخیر به تالاب برسد.
خلیلی خاطرنشان کرد که بخشی از بستر رودخانه زاینده رود تا نزدیک شهر اژیه لایروبی شده بود اما پس از آن این کار به طور کامل انجام شد که همین امر در کُند شدن سرعت آب تاثیر داشت.
وی با بیان اینکه در همین ماه در سال گذشته رودخانه در شرق اصفهان خشک بود، ادامه داد: اما اکنون آب از سرچشمه های زاینده رود تا تالاب جریان دارد که این اتفاق پس از سال ها، رخ داد.
این فعال زیست محیطی با تاکید بر اینکه تالاب گاوخونی اصفهان، زبانی برای دفاع از خود و احیای حقابه اش ندارد، گفت: کشاورزان و تعدادی از فعالان زیست محیطی در چند سال اخیر پیگیر حقوق تالاب و جریان یافتن آب به سمت شرق اصفهان بودند زیرا علاوه بر رونق کشاورزی باعث تقویت سفره های آب زیرزمینی و چرخه طبیعی آب می شود.
خلیلی پیش بینی کرد که با آبگیری بخشی از تالاب، تعداد بیشتری از پرندگان مهاجر از جمله فلامینگوها، مرغابی ها و کله سبزها به این منطقه بیایند و نقش تالاب به عنوان کریدور بین راهی پرندگان مهاجر، احیا شود.
وی همچنین امیدوار بود که با جریان یافتن آب زاینده رود به سمت تالاب گاوخونی، صنعت گردشگری در این منطقه رونق یابد هرچند تامین برخی زیرساخت ها مانند جاده های دسترسی به تالاب ضروری است.
خلیلی تاکید کرد که هرگاه خبری درباره رسیدن آب به تالاب گاوخونی منتشر می شود، تعداد گردشگران در این منطقه به طور چشمگیری افزایش می یابد.
پیوستگی جریان زاینده رود از سرچشمه تا تالاب
یک عضو هیات علمی دانشگاه آزاد استان اصفهان و فعال زیست محیطی نیز در گفت و گو با ایرنا، رسیدن زاینده رود به تالاب گاوخونی را اتفاق مهمی خواند که باعث خوشحالی شده است.
محمد کوشافر با بیان اینکه رسیدن آب به گاوخونی در چند روز اخیر همراه با پیوستگی جریان زاینده رود از سرچشمه تا تالاب است، افزود: پس از باز و بسته شدن های مکرر زاینده رود، مسائل مختلف درباره برداشت هایی که از آن صورت می گیرد و معادلات پیچیده ای که وجود دارد، جریان یافتن آب این رودخانه در آستانه روز نکوداشت زاینده رود، اهمیت آن را متذکر می شود.
وی تاکید کرد: رسیدن آب زاینده رود به تالاب با این شرایط به معنای احیا و پُر شدن آن نیست بلکه سطح کمی از آن آبگیری می شود و همچنان سطح عظیمی از آن در شرایط نامطلوب به سر خواهد برد.
این استاد دانشگاه گفت: در سال جاری که داده های آماری گویای پر بارش ترین سال ها در سرچشمه های زاینده رود بود، انتظار احیا شدن تالاب گاوخونی را داشتیم اما اینکه مقدار کمی آب با این شرایط به تالاب می رسد، نگران کننده است و این سوال را ایجاد می کند که چه میزان بارش باید داشته باشیم تا جریان پیوسته زاینده رود و احیا شدن گاوخونی، رقم بخورد.
زمان جاری بودن زاینده رود به سمت تالاب مشخص نیست
به گفته معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، هنوز نمی توان گفت آب زاینده رود تا چه زمانی به سمت تالاب گاوخونی جریان خواهد داشت و قابل پیش بینی نیست.
حسن ساسانی در گفت و گو با ایرنا افزود: ادامه جریان آب به سمت تالاب در شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده رود باید مطرح شود و مسائلی مانند کشت پاییزه نیز در آن تاثیر دارد.
وی با بیان اینکه آب زاینده رود صبح روز سه شنبه این هفته به ورودی تالاب بین‌المللی گاوخونی رسید، گفت: در زمان حاضر میزان خروجی آب از سد رودشتین حدود پنج متر مکعب بر ثانیه است.
ساسانی با بیان این که توزیع آب کشاورزی در شبکه رودشتین در شرق اصفهان متوقف شد، افزود: از دهم مهر تا کنون از این سد بیش از سه میلیون متر مکعب آب به سمت تالاب گاوخونی روانه شد و با توجه به مسافت حدود ۱۳۰ کیلومتری این محل تا تالاب، زمان زیادی نیاز هست تا آب به ورودی تالاب برسد و نمی توان ادعا کرد که همه این میزان آب وارد تالاب شده است.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان درباره آخرین وضعیت سد زاینده رود اظهار داشت: ورودی فعلی به سد زاینده رود ۱۶ و خروجی آن ۲۷ مترمکعب بر ثانیه و میزان آب ذخیره شده در آن ۴۵۰ میلیون مترمکعب است.
کاهش تبعات تغییرات اقلیمی، تصفیه پساب های جاری شده در زاینده رود، پرکردن سفره های آب زیرزمینی، جلوگیری از سیلاب، گردشگری و مباحث فرهنگی، تثبیت شن های روان و گنجینه متنوع زیستی و ژنتیکی از جمله ارزش های تالاب گاوخونی است که با جریان یافتن آب به سمت آن و تامین بخشی از حقابه اش، امیدها برای احیای این کارکردها افزایش می یابد.
تالاب بین المللی گاوخونی، منطقه ای به وسعت ۴۷۶ کیلومتر مربع واقع در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه های شنی واقع و ارتفاع آن از سطح دریا یکهزار و ۴۷۰ متر و بیشینه عمق آن ۱۵۰ سانتی متر است.
این تالاب در سال ۱۳۵۴ در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و نام آن در فهرست تالاب های بین المللی قرار گرفت که همواره یکی از زیستگاههای حیات وحش و پرندگان در فلات مرکزی ایران بود که اکنون خبری از موجودات زنده در آن نیست.
تالاب گاوخونی از بزرگترین و مهمترین تالاب های ایران است و در طول تاریخ علاوه بر ایجاد فضای فرح بخش در شرق اصفهان، مامنی برای پرندگان مهاجر و جانوران آبی و منبع درآمد و آسایش ساکنان این منطقه بوده است.
۳۰۱۱/۶۰۲۶/