سیستان و بلوچستان سرزمینی وسیع از پیکره ایران اسلامی، متمدن به فرهنگ غنی است که سیر و سیاحت در طبیعت، تاریخ و سرگذشت اجتماعی اقوام و آثار تاریخی، فرهنگی، اساطیر و مشاهیر آن از نزدیک، باعث شناخت اندیشه و فکر فرزندان این مرز و بوم در گذر زمان می‌شود.
این استان به عنوان یکی از پهناورترین و قدیمی‌ترین استان‌های کشور دارای ظرفیت‌های بالقوه فراوانی در تمامی زمینه‌ها به ویژه در زمینه گردشگری است که باید به دنیا شناسانده شود.
سخن گفتن از ظرفیت‌های گردشگری سیستان و بلوچستان و شکوه و عظمت این جغرافیای تاریخی نیازمند ساعت‌ها وقت است زیرا این استان پر از مناطق زیبای طبیعی و اماکن تاریخی، آداب و سنت های بومی است که هرکدام به تنهایی سرمایه‌ای گرانبها برای این منطقه و کشور محسوب می‌شوند.
ظرفیت‌های همه جانبه صنعت گردشگری سلامت، گردشگری مذهبی و جاذبه‌های دیدنی و تاریخی گوشه‌ای از توانمندی‌های سیستان و بلوچستان که با بهبود و تقویت زیرساخت‌ها زمینه ساز کارآفرینی، ایجاد شغل و درآمدزایی در این استان می‌شود.
زائران پاکستانی و افغانستانی هر سال علاوه بر ماه محرم و صفر که از میرجاوه عازم زاهدان و سپس عتبات عالیات می‌شوند، در طول سال نیز برای زیارت اماکن مذهبی ایران بویژه مشهد مقدس و قم به این کشور سفر می کنند.
این سرزمین تاریخی و کهن از ۲ ناحیه شمال و جنوب تشکیل شده و سیستان امروزی با قدمتی افزون بر پنج هزار سال، قسمت شمالی استان را در برمی‌گیرد و بلوچستان جایی که اسکندر مقدونی به عنوان مسیر بازگشت خود از هند انتخاب کرد، ناحیه جنوبی این استان را تشکیل می‌دهد.
چهار فصل بودن و تنوع آب و هوایی نیز در این استان به گونه‌ای است که اگر در زمستان از شمال به سمت جنوب حرکت کنیم هر چهار فصل سال را در یک روز می‌بینیم.
چابهار این شهر زیبا و همیشه بهار نیز که به عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران خودنمایی می‌کند در زمستان گرمترین و در تابستان خنک‌ترین بندر کشور است.
سواحل زیبای ماسه ای و صخره ای، آثار تاریخی شهر سوخته و قلعه های باستانی، آب و هوای سرد و گرم، آبشارها و چشمه‌های آب گرم، باغات میوه‌های سردسیری و گرمسیری، نخیلات و مرکبات، غارها، رودخانه‌های سرسبز و پرآب، سنگ نگاره‌ها، محوطه‌های تمدنی و تاریخی بخشی از جاذبه های تاریخی و گردشگری سیستان و بلوچستان است.
جاذبه‌های گردشگری مرکز و شمال سیستان و بلوچستان
زاهدان
بازارچه سرپوش بنا شده در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی، خانه شمسی از نمونه‌های معماری سبک یزدی در بافت اولیه شهر، ساختمان قدیمی دادگستری که در اوایل دوره پهلوی اول حوالی سال ۱۳۱۰ هجری شمسی پایه‌ریزی شده، خانه ابویی که زمان ساخت این بنای تاریخی همزمان با شکل‌گیری هسته اولیه شهر و دوره پهلوی اول است و انبار ملک و کتابخانه کامبوزیا با بیش از ۲۰ هزار جلد کتاب از جاذبه‌های گردشگری زاهدان محسوب می‌شوند.
بازار تجاری چهارراه رسولی با فروشگاه‌ها و مغازه‌ها و دکه های رنگارنگ که تجار و کسبه آن از صبح تا نیمه شب به عرضه انواع کالاهای ایرانی و خارجی مشغولند یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری این شهر است که در تمامی طول سال گردشگران زیادی را از نقاط مختلف کشور به منظور خرید اجناس با قیمت مناسب به خود جذب می‌کند.
میرجاوه
از شهرهای سوق‌الجیشی استان و کشور است که دروازه ورود شبه قاره و پاکستان به ایران و اروپا محسوب می‌شود.
در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی این منطقه تحت سیطره نیروهای انگلیسی بود و برای انتقال نیرو و تجهیزات و دسترسی آسان بین این مناطق اقدام به احداث خط آهن کویته-میرجاوه-زاهدان کردند و در سال ۸۵ نیز در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسید.
ساختمان شهربانی سابق در اواخر قاجار و اوایل پهلوی که توسط قوای انگلیسی احداث و در سال ۷۶ ثبت ملی شد، معماری صخره‌ای تمین در ۵۶ کیلومتری جنوب غرب میرجاوه، قبرستان هفتاد ملا در ۶۳ کیلومتری میرجاوه که قدمت آن به دوران اسلامی بازمی‌گردد و در سال ۸۰ در فهرست آثار ملی ثبت شد، غار لادیز در فاصله ۱۰ کیلومتری میرجاوه با آبشار و چشم‌اندازی زیبا، روستای تمین واقع در ۶۵ کیلومتری جنوب غربی میرجاوه و چشمه حضرت موسی (ع) تمین از دیگر جاذبه‌های گردشگری میرجاوه است.
سیستان
شهرسوخته سیستان با قدمتی پنج هزار ساله به عنوان عظیم‌ترین شهر باستانی فلات ایران به دلیل جاذبه‌های خاص و کشفیات بی‌نظیر در آن، از اهمیت زیادی در حوزه باستانشناسی و گردشگری داخلی و خارجی برخوردار است به گونه‌ای که در سال ۹۳ در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.
کوه خواجه یا اوشیدا یا کوه رستم تنها عارضه طبیعی دشت سیستان است که آثاری از دوران اشکانیان، ساسانیان و دوران اسلامی را در خود جای داده و مانند شهر سوخته علاقه‌مندان خاص خود را جذب می‌کند.
هامون نام دریاچه‌ای اساطیری در شمال سیستان و بلوچستان که سبب منفعت کشورهای ایران، افغانستان و پاکستان می شده و از دیرباز زندگی این منطقه حول این دریاچه شکل گرفته بود، اما از حدود ۲۰ سال پیش خشکیده و تمام مشاغل و فعالیت‌های اطراف آن نیز دچار نیستی و نابودی شده است.
دریاچه و تالاب بین‌المللی هامون نخستین دریاچه دریاچه بزرگ آب شیرین ایران و سومین دریاچه پس از خزر و ارومیه و هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و نیز یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست کره در ایران اسلامی محسوب می‌شود.
این دریاچه از قداست خاصی نزد زرتشتیان برخوردار و به دریاچه کیانسه در اوستا معروف است و در زمان پرآبی علاوه بر مردم انواع پرندگان مهاجر نیز به این منطقه سفر می‌کنند.
قلعه رستم، آسبادهای حوضدار، موزه مردم شناسی سیستان که در ساختمان کنسولگری سابق انگلیس در زابل قرار دارد، بازار زابل که یکی از قدیمی‌ترین بازارهای این منطقه و همواره شلوغ و پر رفت‌وآمد است، زیارت بی‌بی دوست که دربرگیرنده پاکی و صداقت دختری است که از شر شیطان به خدای خویش پناه برده و در زمین فرو می‌رود و در بین مردم از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و همواره از نقاط مختلف برای زیارت و طلب حاجات به زیارتش می‌روند، از دیگر مناطق گردشگری منطقه سیستان است.
کاروانسرای فرنگی بازمانده از دوران صفوی، گمرگ بلژیکی‌ها و سرای حاجی بزی خالصی باقیمانده از دوران قاجار، میل نادر که در زمان نادرشاه افشار بنا شده، جنگل‌های حفاظت شده هامون، رودخانه هیرمند که شاهرگ حیاتی سیستان محسوب می‌شود و یکی از بزرگترین جریان‌های آبی جنوب آسیای مرکزی می‌باشد و زاهدان کهنه در ۹ کیلومتری شمال غربی تپه شهرستان زهک از دیگر مناطق دیدنی و تاریخی منطقه سیستان است که کمتر مورد توجه قرا گرفته است.
دهانه غلامان واقع در حوزه سیستان تنها شهر باستانی خشت و گلی کشف شده از دوران هخامنشی است که علاوه بر معماری منحصر به فرد حاکمیت کامل ایران بر نواحی شرقی خود را به خوبی نشان می دهد.
آتشکده کرکویه، آتشگاه و قلعه کله کنگ که یکی از آتشکده‌های مهم و بزرگ دوره ساسانی بوده، روستای قلعه نو که به سبب نوع معماری و استفاده از مصالح سنتی عنوان ماسوله جنوب شرق کشور را به خود گرفته است و ارگ محمد حسین خان نارویی از دیگر جاذبه های گردشگری این منطقه است.
خاش
تفتان با دامنه های سرسبز و بکر و مناظر چشم نواز به ویژه روستاهای ترشاب، سنگان، کوشه و تمندان با باغات متعدد انار، انجیر، آلو، زردآلو و غیره و جویبارهای روان و مردمی مهربان به عنوان بهشت سیستان و بلوچستان گردشگران و طبیعت گردان را به خود فرا می خواند.
قله آتشفشانی نیمه فعال تفتان با چشمه های آب معدنی گرم و سرد، رودخانه ها، باغ‌ها و دره‌های سرسبز و روستاهای خوش آب و هوا در استان گرم و خشک سیستان و بلوچستان دامنه‌های این کوه را به بهشتی زیبا و نشاط آور تبدیل کرده است.
گِل‌فشان طبیعی پیرگل یکی از آثار بسیار دیدنی و جذاب و از موهبت‌های الهی شهرستان خاش است که می‌تواند به عنوان یکی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری سیستان و بلوچستان محسوب شود، اما به دلیل فراهم نبودن امکانات و زیرساخت‌های مناسب مهجور و در حسرت گردشگر مانده است.
دریاچه سردریا در منطقه تفتان و حاشیه روستای تمندان و در ۵۵ کیلومتری شهر خاش به عنوان یک اثر طبیعی زیبا در ارتفاع ۲ هزارو ۸۶۵ متری از سطح دریا واقع شده که نقش اساسی در محیط زیست و حیات وحش منطقه دارد و اطراف آن پوشیده از درختان انبوه و تنومند بنه، زیتون وحشی و بادام کوهی و انواع گیاهان دارویی است که زیبایی خاصی به این منطقه بخشیده و می توان آن را به عنوان یک اثر طبیعی ملی ثبت کرد.
درخت کهنسال روستای دهپابید با قدمت هزارو ۲۰۰ سال، چشمه‌های آب معدنی و دهستان سنگان در دامنه جنوبی کوه آتشفشان نیمه فعال تفتان، با جذابیت‌های فوق‌العاده که به سرزمین انارهای شیرین و می‌خوش سیستان و بلوچستان معروف است با اندکی سرمایه گذاری تبدیل به قطب گردشگری خواهند شد.
سراوان، سیب و سوران و مهرستان
سنگ‌نگاره‌های بی‌نظیر با قدمت ۱۰ هزار ساله دره نگاران در حدود ۷۵ کیلومتری سراوان، قلعه‌ها و چشمه‌های آب گرم در سیب‌وسوران و سد ماشکید علیا در مهرستان مناسب برای قایقرانی و ماهیگیری از دیگر مناطق زیبا و جذاب گردشگری در سرزمین نخل و آفتاب است که مورد بی‌مهری قرار گرفته و کمتر گردشگری با این مناطق آشنایی دارد.
روستای جهانی کلپورگان با سفال هایی منحصر بفرد که با دستان هنرمند زنان بلوچ ساخته می شود از مهمترین جاذبه های شهرستان سراوان است.
ایرانشهر
قلعه‌های فراوان، چشمه‌های آبگرم و رودخانه‌های زیبا و گورستان باستانی اسپیدژ یا دژ سفید در ایرانشهر که مربوط به هزاره سوم قبل از میلاد و هم عصر با تمدن‌های شهرسوخته در حوزه جنوب شرق ایران است، یکی از اسرارآمیزترین محوطه‌های باستانی ایران بشمار می‌رود که چند سال پیش توسط باستان‌شناسان کشف شد اما متاسفانه این آثار نیز مانند دیگر جاذبه‌های گردشگری استان کمتر مورد توجه قرار گرفته که امید است در آینده گردشگران بیشماری برای بازدید از این مناظر بکر و دیدنی به این منطقه سفر کنند.
سرباز
منطقه‌ای که تقریبا همه آن را با گاندو یا تمساح پوزه کوتاه ایرانی می‌شناسند نیز مناظر و مکان‌های جذاب و دیدنی فراوانی دارد که از جمله آنها می‌توان به سنگ‌نگاره‌ها، قلعه، تلگراف‌خانه قدیمی و موزه محلی، سد پیشین و رودخانه سرباز اشاره کرد.
نیکشهر
قلعه‌های بنت، اسپکه، چانف و نیکشهر، محوطه چهل دختران، تنگ سرحه و مناطق و مناظر دیدنی دیگری در این شهرستان وجود دارد که آماده پذیرایی از گردشگران از تمام نقاط کشور است.
چابهار
این شهر همیشه بهار در جنوب سیستان و بلوچستان در تمامی فصول سال آماده پذیرایی از گردشگرانی است که از هر نقطه کشور یا حتی دنیا به این منطقه سفر می‌کنند.
معبد بان‌میسیتی، حسینیه آل رسول، روستا و قلعه تاریخی تیس، منطقه باستانی گواتر، درخت کهنسال مکر زن، ساختمان فرمانداری قدیم( موزه محلی)، ساختمان قدیم گمرک، منزل دلوشی و ساختمان قدیمی پست (تلگراف‌خانه) از جمله مناطق جذاب و دیدنی چابهار است.
زیارتگاه سیدمحمد مشهور به سید غلام‌رسول بنایی تاریخی از دوره تیموریان که همواره زیارتگاه برخی از مسلمانان هند و مردم چابهار و مکران از گذشته‌های دور و تنها امامزاده‌ای است که تا چند سال پیش در سالگرد وفاتش به مدت ۱۰ شب آیین شادی و سرور برگزار می شد.
این بنای تاریخی که در پنجم دی ماه ۱۳۵۶ در فهرست آثار ملی و تاریخی کشور به ثبت رسیده برای بسیاری از مسافران و گردشگران آن هم در بدو ورود به شهر چابهار به خودی خود نشان از وجود تمدن و زندگی بشری در این منطقه و همچنین رواج تجارت و تعامل مردمان این دیار به وسعت دریای عمان با مردم کشورهای همسایه دور و نزدیک دارد.
شهرستان چابهار علاوه بر جاذبه‌های تاریخی جاذبه‌های طبیعی مانند تالاب لیپار واقع در روستای لیپار در ۱۵ کیلومتری چابهار، صخره‌های مرجانی، جنگل‌های حرا و کوه‌های مریخی یا مینیاتوری زیبا که ارتفاع آنها به ۱۰۰ متر می‌رسد را نیز در دل خود جای داده که جذابیت زیادی را برای گردشگران دارد.
دریا بزرگ با فواره‌های طبیعی حاصل از امواج خروشان اقیانوسی که برای بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی جذابیت خاصی دارد از دیگر ظرفیت‌های گردشگری چابهار است که معمولا هر مسافر و گردشگری که به شهر بندری سفر می کند غروب را در کنار دریا بزرگ از مواهب طبیعی خدادادی لذت می برد.
منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار نیز یکی از نقاط سیاحتی و تجاری این شهر است که در سالیان اخیر در زمینه گردشگری رونق خاصی یافته و دارای ظرفیت‌های ویژه‌ای از لحاظ تجاری و صنعتی است و همواره پذیرای گردشگران فراوانی در تمامی فصول سال می‌باشد.
کنارک
گِل‌فشان روستای تنگ از توابع شهرستان ساحلی کنارک در سواحل مکران جاذبه‌ای دیدنی برای گردشگران داخلی و خارجی و مناسب برای بهبود بیماری‌های پوستی، ساخت سفال، صنایع دستی و اسباب بازی کودکان است.
این گل‌فشان در قسمت مرکزی ناحیه کرانه بلوچستان واقع شده و به ناپَگ (ناف زمین) موسوم است.
گل این پدیده به دلیل وجود مواد معدنی و آلی برای بهبود بیماری پوستی، انقباض عروق، دردهای مفصلی، درمان درد کمر و تنگی عضلانی بسیار موثر و مفید است و بیشتر گردشگران پس از بازدید با صورتی گلی و خندان از کوه گل افشان پایین می آیند.
چشمه شورعین، جنگل‌های حراء، کوه گوردیم و رودخانه کهیر از مهمترین مناطق جذاب و دیدنی کنارک است.
روستای بکر و دیدنی «دَرَک» با ساحل ماسه‌ای، شنی و صخره‌ای از مناظر بی بدیل شهرستان کنارک است که همه ساله بویژه در فصل زمستان و ایام نوروز شمار زیادی از هموطنان از این روستا و ساحل زیبای آن دیدن می کنند.
سرمایه‌گذاری 6 هزارو 670 میلیارد ریالی بخش خصوصی در زمینه زیرساخت‌های گردشگری استان
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اقدامات انجام شده در زمینه به منظور شناسایی ظرفیت‌های گردشگری استان اظهار داشت: بخش خصوصی ۶ هزار و ۶۷۰ میلیارد ریال برای زیرساخت‌های گردشگری استان سرمایه‌گذاری کرده است.
علیرضا جلالزایی گفت: تعداد پروژه‌های گردشگری در حال ساخت استان توسط بخش خصوصی ۵۴ طرح با میزان سرمایه‌گذاری ۶۶۷ میلیارد تومان است که با بهره‌برداری این طرح‌ها شاهد ایجاد اشتغال برای هزار و ۲۱۰ نفر خواهیم بود.
وی افزود: این پروژه‌ها در قالب تاسیساتی مانند هتل چهار و پنج ستاره، مجتمع‌های گردشگری، سفره‌خانه سنتی، بومگردی، هتل سنتی و مجتمع تفریحی پذیرایی در حال اجراست که پس از بهره‌برداری، هزار و ۷۰۰ تخت به واحدهای اقامتی استان اضافه خواهد شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان بیان کرد: در سال ۹۷ نیز مبلغ ۲۰۰ میلیارد ریال اعتبار برای تامین زیرساخت‌های گردشگری استان اختصاص یافته است.
وی ادامه داد: در راستای حمایت از تاسیسات گردشگری در روستاها به ویژه بوم‌گردی‌ها و مجموعه‌های گردشگری سال ۹۷ مبلغ ۱۴۰ میلیارد ریال تسهیلات بانکی با کارمزد چهار و ۶ درصد به متقاضیان پرداخت که منجر به تولید اشتغال مستقیم ۲۰۰ نفر در حوزه‌های روستایی و عشایری استان شده است.
جلالزایی گفت: با توجه به وسعت سیستان و بلوچستان و وجود ۵۱ درصد جمعیت استان که در روستاها ساکن هستند، گردشگری به ظرفیت بسیار مناسبی برای تولید اشتغال و عاملی جهت ماندگاری جمعیت روستایی در مناطق و بازدارنده مهاجرت به شهرها تبدیل شده است.
وی همچنین افزود: ۳۱ بسته فرصت سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت گردشگری سیستان و بلوچستان به ارزش اعتباری ۹۶۳ میلیارد تومان و اشتغال ۹۰۰ نفر در اولین همایش ملی سرمایه‌گذاری شرق کشور در مشهد به سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی معرفی شد.