پیش از اینکه جام جهانی والیبال شروع شود، ایگور کولاکوویچ مصاحبه‌ای انجام داد. سرمربی تیم ملی در آن مصاحبه، در واکنش به سوالی درباره اینکه گفته می‌شود به آنالیز اعتقادی ندارد و تیم را با تفکرات شخصی خود هدایت می‌کند، گفت: «اگر فقط با تفکرات خودم و بدون آنالیز توانسته‌ام چندین موفقیت کسب کنم، باید به من جایزه نوبل بدهند.»
در این گزارش چند مورد بررسی شده است که نشان می‌دهد که آیا کولاکوویچ می‌تواند این نوبل را ببرد یا نه؟
چیدمان ثابت
انتخاب ترکیب اولیه در والیبال شامل دو بخش است؛ بازیکنانی که به میدان می‌روند و نحوه قرار گرفتن آنها در زمین. مربیان بر اساس اطلاعاتی که از آنالیز حریفان به دست می‌آورند و همینطور توانایی بازیکنان خودی و حریف در دریافت، سرویس، اسپک و دفاع، چیدمان بازیکنان را در هر ست مشخص می‌کنند. به این ترتیب حتی اگر در دو بازی یا دو ست از یک بازی، ترکیب اصلی یک تیم ثابت باشد، امکان دارد که نحوه قرار گرفتن آنها در زمین تغییر کند. اما در تیم ایران چنین خبری نیست.
برای اثبات اینکه کولاکوویچ چندان توجهی به آنالیز ندارد، می‌توان نحوه قرار گرفتن بازیکنان در میدان را بررسی کرد. تیم ملی والیبال ایران در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ در ۶۷ بازی و ۲۳۸ ست با هدایت کولاکوویچ به میدان رفت. در ۲۱۸ ست از این مسابقات، پاسور ایران بازی را در منطقه ۶ زمین شروع کرد؛ صرف نظر از اینکه این پاسور سعید معروف، فرهاد سال‌افزون، محمدطاهر وادی یا جواد کریمی است، بازیکنانی که توانایی‌های فنی و ویژگی‌های فیزیکی متفاوتی دارند. بقیه بازیکنان نیز شاید در این مسابقات تغییر کرده باشند ولی در همان چیدمان از پیش مشخص شده قرار می‌گیرند. ایران در این دو سال فقط در ۲۰ ست (۸ درصد از کل ۲۳۸ ست) بازی را با چیدمان دیگری شروع کرده است. در واقع ایگور کولاکوویچ از پیش یک چیدمان در ذهن خود دارد و بدون توجه به اینکه بازیکنانش چه ویژگی‌هایی دارند یا قرار است تیم خود را مقابل چه بازیکنانی هدایت کند، آنها را به میدان می‌فرستد. به این ترتیب آنالیز پیش از مسابقه و حین بازی، هیچ کاربردی ندارد.
حتی با بررسی همان ۲۰ ست هم می‌توان به این نتیجه رسید که سرمربی تیم ملی والیبال ایران، برنامه مشخصی ندارد. به عنوان مثال، در دو مسابقه آغازین لیگ ملت‌های ۲۰۱۹، پاسور ایران در منطقه ۵ قرار گرفت اما از بازی سوم دوباره به همان جای همیشگی برگشت و در تمام ۱۵ بازی باقی مانده هم در همان جا ماند. یا در لیگ ملت‌های ۲۰۱۸، فقط در یک بازی پاسور ایران به منطقه ۵ رفت و در بقیه مسابقات همان اتفاق همیشگی رخ داد.
در دو سال اخیر، ایران حتی در یک ست مسابقات قهرمانی جهان، انتخابی المپیک و قهرمانی آسیا، چیدمان بازیکنان خود را عوض نکرد. در این شرایط آنالیز تیم ایران، ساده‌ترین کار برای هر حریفی است.
اگر تیم‌هایی چون لهستان، برزیل، آمریکا، ایتالیا و فرانسه را که از قدرت‌های برتر والیبال جهان محسوب می‌شوند، بررسی کنید، متوجه تغییرات متعدد آنها در مسابقات مختلف یا حتی در چند ست یک بازی خواهید شد.
تعویض‌های بی‌برنامه
تیم‌های والیبال در هر ست اجازه ۶ تعویض دارند. مربیان از این امکان خود برای تغییر شرایط در تیم و حل کردن مشکلات استفاده می‌کنند. اما در تیم ایران چندان از این اتفاقات نمی‌بینید. تنها تعویض‌هایی که به طور معمول انجام می‌شود، آوردن یک بازیکن بلندقد به جای معروف است تا برای یک امتیاز دفاع کند یا تعویض مدافع میانی که در خط سرویس قرار می‌گیرد با آوردن یک بازیکن دیگر که شاید عملکرد بهتری در زدن سرویس داشته باشد.
همین تعویض‌ها هم با برنامه مشخصی انجام نمی‌شود. در امتیازات پایانی بیشتر ست‌ها، وقتی معروف در منطقه جلوی زمین قرار می‌گیرد، به دلیل اینکه قد کوتاهی دارد، یک بازیکن بلندقامت‌تر به جای او وارد زمین می‌شود تا شرایط دفاع روی تور ایران بهتر شود. چنین تعویضی در دیگر تیم‌ها هم انجام می‌شود ولی برنامه مشخصی برای آن وجود دارد. ولی در تیم ایران گاهی یکی از مدافعین میانی ذخیره، گاهی امیرحسین اسفندیار و به تازگی جواد کریمی به جای معروف وارد میدان می‌شدند. و البته به غیر از چند مورد که شاید به تعداد انگشتان یک دست هم نرسد، این تعویض‌ها به نتیجه‌ای نمی‌رسد.
درباره تعویض بازیکن زننده سرویس هم چنین شرایطی وجود دارد. وقتی سیدمحمد موسوی در ترکیب اصلی بود و در امتیازات پایانی در خط سرویس قرار می‌گرفت، جای خود را به یکی از مدافعین میانی ذخیره می‌داد. در این جام جهانی هم این شرایط برای علی‌اصغر مجرد وجود داشت. نکته مهم اینجاست که مجرد بهترین آمار را در کسب امتیاز سرویس در میان تمام بازیکنان ایران دارد. صرف نظر از این امتیازات، عملکرد کلی او هم در زدن سرویس از مسعود غلامی و علی شفیعی که به جای او سرویس می‌زدند بهتر بود. بی‌برنامه بودن این تعویض‌ها زمانی بهتر مشخص نمایان شد که در بازی با ایتالیا در جام جهانی، شفیعی که در خط سرویس قرار گرفت جای خود را به پوریا یلی داد. یعنی همان بازیکنی که در مسابقات قبلی به جای زننده سرویس وارد زمین می‌شد، این بار از نظر سرمربی تیم ملی توانایی زدن سرویس را نداشت.
تغییرات بی‌هدف
کولاکوویچ پس از المپیک ۲۰۱۶ ریو سرمربی ایران شد. تیم‌های ملی، پس از المپیک شروع به پوست‌اندازی می‌کنند و به تدریج بازیکنان جدید را وارد ترکیب خود می‌کنند تا خود را برای المپیک بعدی آماده کنند. چهار سال زمان خوبی برای این کار است ولی به نظر می‌رسد ایران سه سال اول را از دست داده است. پس از المپیک ریو، شهرام محمودی و مهدی مهدوی از تیم ملی خداحافظی کردند و به این ترتیب نخستین وظیفه کادر فنی، پیدا کردن دو بازیکن جدید برای ذخیره پاسور و قطر پاسور اصلی ایران بود. در سال ۲۰۱۷ رضا قرا و فرهاد سال‌افزون، در سال ۲۰۱۸ صابر کاظمی و محمدطاهر وادی و در سال ۲۰۱۹ جواد کریمی و پوریا یلی برای این کار برگزیده شدند. مشخص است که هیچ برنامه بلندمدتی پشت گزینش این بازیکنان وجود نداشته است. در سال اول که سال‌افزون به وادی ترجیح داده شد، کولاکوویچ علت این انتخاب را توانایی او در دفاع روی تور عنوان کرد. ولی یک سال بعد این وادی بود که برگزیده شد. یا قرا که در سال ۲۰۱۷ قطر پاسور ذخیره ایران بود، در سال ۲۰۱۸ حتی به اردوی تیم ملی هم دعوت نشد.
چنین شرایطی در دیگر پست‌های تیم ملی هم وجود دارد. ابتدا پست دریافت‌کننده را بررسی کنیم. در سال ۲۰۱۷ فرهاد نظری‌افشار در سن ۳۳ سالگی به تیم ملی بازگشت و به ندرت هم به بازی گرفته شد. حتی در مسابقه‌ای که قصد داشت در پایان آن خداحافظی کند هم فرصتی برای حضور در میدان پیدا نکرد. در همان سال محمدجواد معنوی نژاد به عنوان یک بازیکن جوان و با استعداد بارها نادیده گرفته می‌شد. در سال ۲۰۱۸ ناگهان مرتضی شریفی ۱۹ ساله به بازیکن اصلی تیم ملی تبدیل شد و با عملکرد درخشانی که داشت و پس از مشورت با کولاکوویچ، راهی تیم ورونا ایتالیا شد تا زیر نظر نیکلا گربیچ کار کند. ولی وقتی شریفی نتوانست در لیگ ایتالیا نمایش خوبی داشته باشد و با آمادگی پایین وارد تمرینات ابتدای سال ۲۰۱۹ شد، کولاکوویچ او را کنار گذاشت تا به تیم جوانان برود و حتی وقت خود را برای بررسی مشکلات این بازیکن با استعداد نکرد. همین شریفی در مسابقات جوانان جهان امسال عملکرد بسیار خوبی داشت و بهترین بازیکن پست خود شد ولی کولاکوویچ حتی برای یک روز تمرین هم او را دعوت نکرد. در سال ۲۰۱۹ هم مجتبی میرزاجانپور پس از گذراندن یک فصل سخت در لیگ ایتالیا، وقتی با چند کیلو کمبود وزن وارد تمرینات شد، خیلی زود خط خورد و کولاکوویچ به این موضوع توجه نکرد که این بازیکن با تجربه که در اوج پختگی قرار دارد، شاید بتواند در مسابقات متعدد پیش رو به کمک تیم ملی بیاید و فرصت رسیدن به آمادگی از او گرفته شد.
امسال ابتدا پوریا فیاضی پس از چند سال دوری از تیم ملی به دریافت‌کننده اصلی ایران تبدیل شد اما از میانه مسابقات قهرمانی آسیا جای خود را به فرهاد قائمی داد تا تیم ملی دوباره به همان خانه اول برگردد. سپس امیرحسین اسفندیار وارد ترکیب شد و این چرخه ادامه یافت. میثم صالحی هم که پارسال در چند مسابقه آزمایش شد، امسال به طور کامل مورد بی‌توجهی قرار گرفت و سلیم چپرلی هم که امسال پس از یک فصل خوب در لیگ برتر به تمرینات دعوت شد، فرصتی برای حضور در تیم پیدا نکرد.
شرایط در پست مدافع میانی هم چندان متفاوت نیست. در سال ۲۰۱۷ سیدمحمد موسوی، عادل غلامی، سامان فائزی و مسعود غلامی بازیکنان این پست بودند. در سال ۲۰۱۸ امیرحسین توخته در ۱۹ سالگی وارد تیم ملی شد و به شدت هم مورد توجه کولاکوویچ قرار گرفت و مسعود غلامی کنار گذاشته شد. فائزی هم به دلیل مصدومیت و غلامی به دلایل انضباطی از تیم ملی کنار رفتند. اما همان توخته که بازیکن با استعدادی بود، امسال حتی در تمرینات تیم ملی هم حضور نیافت و راهی تیم جوانان شد. مسعود غلامی هم پس از یک سال کنار ماندن، امسال دوباره به جمع نفرات برگزیده تیم ملی راه یافت.
تیمی بدون جایگزین
تیم‌های مدعی والیبال جهان علاوه بر ۱۴ بازیکن اصلی خود، تیم دیگری را هم آماده می‌کنند تا هم در تورنمنت‌ها و مسابقات مختلف از آنها بهره ببرند و هم در صورت نیاز به تغییر در ترکیب خود، بازیکنان آماده‌ای در اختیار داشته باشند. این موضوع سال‌هاست در والیبال ایران نادیده گرفته می‌شود و از زمانی که کولاکوویچ هم هدایت تیم ملی ایران را بر عهده گرفت، هیچ‌گاه به آن توجه نکرد.
تیم‌هایی مثل لهستان، آمریکا، روسیه و ایتالیا، در مسابقات مختلف سال ۲۰۱۹ هر کدام از حدود ۳۰ بازیکن مختلف استفاده کردند. این تیم‌ها علاوه بر تیم اصلی، یک تیم دوم هم داشتند که به موازات برگزاری مسابقات، تمرینات خود را پیگیری می‌کرد. ولی ایران در کل ۳۹ مسابقه امسال خود فقط از ۱۶ بازیکن بهره برد و زمانی که سیدمحمد موسوی اعلام کرد که در جام جهانی شرکت نمی‌کند، هیچ بازیکن دیگری نداشت که آماده باشد و جای او را بگیرد، در نتیجه کولاکوویچ تیم خود را با ترکیب ناقص به مسابقات برد.
البته فدراسیون هم در این شرایط گناه بزرگی بر دوش دارد. مدت‌هاست فدراسیون والیبال شرایط باثباتی ندارد و کسی نیست که برای تیم ملی برنامه‌ریزی کند. حتی امسال افشین داوری که سرپرستی فدراسیون را بر عهده داشت، تصمیم گرفت تیم زیر ۲۳ سال ایران به مسابقات قهرمانی آسیا در این رده سنی نرود تا به این ترتیب تنها فرصت برای تشکیل تیمی به عنوان تیم ب هم از بین برود.