اکنون در ایام اربعین حسینی، شور عزاداری و بزرگداشت نام مقدس سیدالشهدا(ع) قرار داریم. آنچه در این ایام باید مورد تحلیل، بررسی و استفاده قرار گیرد تنها حادثه اربعین نیست.
اربعین مقدمه‌ای دارد که عاشورا است و مقدمه عاشورا نیز احساس تکلیف امام حسین(ع) برای نجات دین بود. حرکت سیدالشهدا بر اساس یک وظیفه شرعی به نام امربه‌معروف و نهی از منکر و رفتاری به نام غیرت دینی شکل گرفت و خروجی به نام قیام داشت و در آن قیام، ایثار و رشادت پررنگ است. سیدالشهدا با خروج و قیام، زندگی روزمره خود را کنار می‌گذارد و به عرصه‌ای ورود پیدا می‌کند که در آن همه چیز در راستای فهم دینی، مکتب و دین خلاصه می‌شود و بر اساس آن، انسان تمامی رفتارها، کردارها، زندگی و خط مشی خود را تنظیم می‌کند. لذا می‌بینیم که سیدالشهدا حرکت خانوادگی را آغاز می‌کند و خروج شجاعانه‌ای دارد و از این راه پیام‌رسانی می‌کنند. سیدالشهدا حرکت خود را در راستای حفاظت از سخن خداوند که مکتب و دین است آغاز می‌کند و برای آن هزینه می‌دهد. در عاشورا هر قدم، معنی، محتوا و تحلیل دارد و خروجی آن بیانی است که جامعه را باید به خود متوجه کند. در آن زمان تلاش کردند که صدای سیدالشهدا حتی به لشکر مقابل نرسد و لیکن می‌بینیم که نه تنها پیام سیدالشهدا به لشکر مقابل رسید بلکه پس از حیات مادی خود نیز با زنده ماندن و حیات معنوی در سرتاسر جهان اسلام آن زمان، پخش می‌شود و تا به امروز نیز ادامه پیدا می‌کند.
حرکت سیدالشهدا بر مبنای عقلی-شرعی و رفتاری عقلانی و شرعی و بر پایه وظیفه یک انسان در محیط اجتماعی خود قابل‌بررسی است. به این معنا که سیدالشهدا نسبت به جامعه خود، مصائب گذر ایام، روزگاری که بر مردم می‌گذرد و نسبت به حرکت علمی، معنوی و سیاسی جامعه خود بی‌تفاوت نیستند و برای آن انگیزه دارند و تلاش می‌کنند. این موارد مقدماتی را شکل می‌دهد که پیام سیدالشهدا ولو به قیمت شهادت خود ایشان، اصحاب و اسارت خانواده او منتشر شود. اسارت خانواده و شهادت یاران در آن زمان به ظاهر تمام شدن قیام را دربرداشت اما اسارت با رفتاری که مبتنی بر پایه‌هایی که سیدالشهدا بنا گذاشته بود، نتیجه‌ای متفاوت داشت. رفتار مبتنی به امربه‌معروف و نهی از منکر و با خروجی به نام غیرت دینی کار را به‌جایی می‌رساند که نه فقط صدای سیدالشهدا در سال ۶۱ هجری ساکت نمی‌شود که این صدا در پهنه تاریخ گسترده شده است. ۱۳۸۰ سال از واقعه عاشورا گذشته است و پس از این همه‌سال، پیام سیدالشهدا عالم‌گیر شده است. اربعین حسینی امروزه با حرکت راهپیمایی عزاداران به سمت کربلا و رساندن خود برای زیارت در روز اربعین نمایش داده می‌شود که این زیارت در بیان امام عسگری(ع) بیان شده است و نمایه‌ای از هدفی است که سیدالشهدا داشت. قدم زدن در راه سیدالشهدا زنده کردن نام انسانیت، آزادگی، رشادت، حریت، شجاعت و در رسای نام خدا شهادت و تحرکی اجتماعی، سیاسی، مادی و معنوی است.
اربعین تجلی، بزرگداشت و نکوداشت انجام‌وظیفه نسبت به سیدالشهدا است که خروجی آن غیرت دینی انسان‌هایی است که در پرتو تعالیم مکتب سیدالشهدا زندگی می‌کنند لذا تمامی کسانی که نگاهی به اربعین دارند باید به این نکته توجه کنند که غیرت دینی، دین‌دوستی، خدادوستی و ایثار در تمامی زمان‌ها در این راستا معنی پیدا می‌کند. اربعین نه‌تنها یک راهپیمایی و تجمع سیاسی است بلکه در راهپیمایی اربعین در کنار رفتارهای سیاسی و اجتماعی باید مبنای عقلانی و شرعی حاکم باشد. باید دینداری و دین‌دوستی یک نوع ثمره زندگی روزمره ما باشد. دین‌داران برای حفظ هویت دینی خود بایستی به رفتارهایی که بتواند دیگر انسان‌ها را جذب کند دقت کنند همچنین شعارهایی گفته شود که بیان‌کننده و شرح دهنده مبنای اصلی عاشورا باشد. امروزه اربعین فراتر از قومیت، ملیت و ادیان است. شعارهای سیدالشهدا باعث زنده ماندن او شده است. سیدالشهدا شعار هیهات من الذله را سر می‌دهد، این شعار تنها در دایره دین نمی‌گنجد و تا هر زمانی از تاریخ که این شعار بیان شود، انسان‌ها نسبت به این شعار واکنش نشان می‌دهند. سیدالشهدا شعار عاطفه، مهربانی، پاک زیستن، کسب معیشت سالم را سر می‌دهد و آزادگی و حریت را تبلیغ می‌کند و وجدان انسان‌ها، جامعه و تاریخ را به قضاوت می‌گیرد. این شعارها سبب ماندگاری می‌شود و اربعین نماد جاودانگی سیدالشهدا است به‌این‌علت که در مجموعه رفتاری سیدالشهدا خودنمایی وجود ندارد و دعوت به خداست. دعوت به خدا انسان را ماندگار می‌کند لذا اربعین بر پایه‌های عاقلانه و منطقی عاشورا مستقر است و هرکسی در این عرصه قدم بردارد او نیز جاودانه خواهد شد. اربعین حسینی رمز و شروع پیروزی‌ها است البته پیروزی‌ها با سختی و رنج همراه بوده است اما این خستگی‌ها انسان‌های مقاوم را از پای در نمی‌آورد. نمی‌توان در اربعین نقش حضرت زینب(س) و کاروان اسرا را در نظر نگرفت. حضرت زینب پیام‌رسانی است که ضمن اعتماد به محتوای پیام برای شرح و بسط و نشر این پیام هر کاری انجام می‌دهد حتی اگر مجبور باشد در عزای عزیزترین‌های خود صبوری و سکوت پیشه کند تا در جمع دشمن به نطق رسا بپردازد؛ هم‌زمان که مسیر سخت و جانکاه توهین، تحقیر و اسارت را تحمل می‌کند. بنابراین اربعین حسینی و ماندگاری آن در پرتو اخلاص، رشادت و جانفشانی سیدالشهدا، یارانش و کاروان اسرا به سرپرستی حضرت زینب است.
کارشناس و پژوهشگر دینی