روند رشد جمعیت در کشورمان از جمله استان اصفهان نشان میدهد که در سالهایی نهچندان دور، جامعهای پیر خواهیم داشت و سالمندان سهم قابل توجهی از افراد را بهخود اختصاص خواهند داد که لازم است آیندهنگریهای لازم در این زمینه صورت گیرد.
نرخ رشد جمعیت، مقدار افزایش جمعیت یک منطقه را در یک سال نسبت به هزار یا صد نفر از جمعیت نشان میدهد.
استان اصفهان بیش از پنج میلیون نفر جمعیت دارد که در ۲۴ شهرستان و ۱۰۵ شهر ساکن هستند که نرخ رشد جمعیت استان در سال ۹۵ حدود ۰.۹۷ درصد بوده و این ضریب در زمان حاضر کمتر از یک درصد است.
نمودار هرم سنی نشان میدهد در دهه ۱۳۶۰ موج بزرگی از جمعیت در ایران متولد شد که این جمعیت اکنون در رده سنی بین ۲۷ تا ۳۷ سال قرار دارند و تا ۳۰ سال آینده همگی آنها سالمندی و سالخوردگی را تجربه میکنند، براساس سرشماری رسمی در فاصله سالهای ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۰ بیش از ۱۷ میلیون نفر در ایران متولد شدند که این حجم از زاد و ولد در طول تاریخ ایران بیسابقه است.
تعداد موالید ثبت شده استان در سال ۹۵ را معادل ۸۵ هزار نفر، در سال ۹۶ معادل ۸۰ هزار و ۵۵۶ نفر و در سال ۹۷ معادل ۷۳ هزار و ۱۴۳ نفر بوده که این تعداد در پنج ماهه اول سال جاری به ۲۶ هزار نفر رسید در حالی که انتظار میرفت در این مدت حداقل ۳۲ هزار تولد ثبت شود.
در بین ۲۴ شهرستان استان اصفهان فقط در پنج شهرستان تعداد خانوارهای چهار نفره از سه نفره بیشتر است که این شهرستان ها شامل فریدن، فریدونشهر، نجف آباد، تیران و کرون و چادگان است.
نسبت جمعیت سالمندان در استان اصفهان در مقایسه با میانگین کشوری بالاتر و حدود ۱۰.۷ درصد است در حالی که این رقم در کشور ۹.۶ درصد است و همین آمار و ارقام، هشداری برای مسئولان و همچنین مردم است تا مباحث جمعیتی و اتخاذ راهکارهای مناسب برای حل چالش های احتمالی ناشی از پیر شدن جامعه را در پیش بگیرند.
نرخ باروری در استان اصفهان ۱.۷۵ و کمتر از سطح جانشینی جمعیت است. نرخ باروری جانشینی ۲.۱ است یعنی اگر نرخ باروری زیر این عدد باشد در آینده جمعیت رو به پیری می رود و دچار رشد منفی جمعیت می شویم.
به گفته مسوولان امر در سال 1430 ه ش نزدیک به 30 درصد جمعیت استان را سالمند تشکیل خواهد داد و کشور ما جزو دو سه کشور اول دنیا در این زمینه محسوب خواهد شد که این آمار الان در اختیار ژاپن ایتالیا و آلمان است.
به سمت زنانه شدن جمعیت سالمند دیگر چالش این بخش است که در مجموع به تاکید کارشناسان باید برای رفع این مشکل تدابیری اتخاذ کرد.
اگر به پیگیری سیاستهای جمعیت توجه نکنیم به تاکید صاحبنظران این امر در صورت پیری جمعیت کشور ناچار به استفاده از مهاجران برای تامین نیازهای کشور میشود که مشکلاتی را به همراه خواهد داشت.
کارشناسان یکی از تبعات افزایش سهم سالمندان و پیر شدن جوامع را کاهش جمعیت فعال و نرخ مشارکت اقتصادی میدانند که نگرانی هایی را بابت افزایش هزینهها و روند توسعه در آینده ایجاد میکند.
طلاق و افزایش سن ازدواج از دلایل کاهش رشد جمعیت است چرا که بر اساس اعلام کارشناسان و مسئولان امر در جامعه امروز ۵۰ درصد از طلاقها در پنج سال ابتدایی زندگی مشترک رُخ میدهد که وضعیت خوبی نیست و تاثیر منفی روی ساختار اجتماعی دارد.
مسائل مربوط به وضعیت جمعیت استان در کمیتههای ششگانه شورای راهبردی جمعیت شامل کمیتههای تحکیم بنیان خانواده، سلامت و بهداشت، توانمندسازی جمعیت در سن کار، الگوی اسلامی ایرانی، حفظ و جذب جمعیت در روستاها و بازتوزیع فضائی و جغرافیائی در حال رصد است و مسائل آن بهصورت چالشی مطرح می شود اما باید بیش از این به مقوله کاهش رشد توجه کرد.
بر اساس آمار موجود در سه سال گذشته میزان تولد در کشور رو به کاهش بوده که ضرورت توجه به سیاستهای جمعیتی را مورد تاکید قرار میدهد.
در همین ارتباط خبرگزاری جمهوری اسلامی استان اصفهان میزگردی با عنوان " چالشهای اجتماعی و اقتصادی کاهش رشد جمعیت در استان " با حضور کمال حیدری معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، مرتضی پدریان استاد جامعه شناسی دانشگاه اصفهان، محمدرضا لعلی معاون اطلاعات و آمار سازمان برنامهریزی استان اصفهان و راحله صادقی رئیس گروه جمعیت و سلامت خانواده دانشگاه علوم پزشکی اصفهان برگزار کرد.
حسین غفرانی، مدیرکل ثبت احوال استان اصفهان دیگر مدعو این میزگرد خبری ایرنا بود که نیامد.
سیاستهای کلی جمعیت در ایجاد رشد این حوزه کارگشاست
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان اصفهان گفت: سیاستهای کلی جمعیت ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری در ایجاد رشد در این حوزه کارگشا است.
کمال حیدری در این میزگرد ایرنا افزود: سال ۹۵ که این سیاستهای به صورت جدی اجرا شده نقش مهمی درذ روند روبه رشد جمعیت داشته اما هرچقدر این سیاست ها کمتر مورد توجه قرار گیرد چالش های این حوزه نیز افزایش مییابد.
وی اجرای برنامههای آموزشی برای نحوه انتخاب همسر، روش های همسرداری و اهمیت فرزند آوری را برای جوانان مهم بیانکرد و گفت: افزایش ساعت های آموزشی برای ازدواج در پیش از ازدواج در کاربردیسازی مفاهیم زندگی و رشد جمعیت موثر بوده است.
وی سیاستهای تشویقی برای فرزندآوری را در این امر مهم بیان کرد و گفت: خدماتی که به صورت رایگان برای فرزندآوری ارائه میشود و خانواده دارای فرزند را مورد حمایت قرار میدهد برای پاسخ به بخشی از معضل کاهش رشد جمعیت کارآمد است.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه در گذشته موضوع فرزندآوری از اهمیت خاصی برخوردار بوده است، تصریحکرد: اعتقادات مردم نسبت به موضوع فرزندآوری اینگونه بود که روزی و نیاز مالی فرزند تامین میشود و زندگی نباید سخت باشد.
وی ادامه داد: باید زندگی را از زاویههای مختلف دید و بسیاری از ثروتمندان به دنبال فرزندآوری نیستند اما برخی از خانوادههای متوسط جامعه تعداد فرزندان بیشتری را دارند.
وی با بیان اینکه اگردیدگاههای مردم نسبت به فرزندآوری اصلاح نشود جامعه با چالش جمعیتی روبروخواهد شد، خاطرنشانکرد: امید به زندگی در بین مردم جامعه افزایش یافته اما کیفیت زندگی افزایش نداشته و با توجه به افزایش سالمندان و نیازهای آن ها، امکانات پاسخگو نیست.
به اعتقاد حیدری باید مقوله رشد جمعیت از جنبههای مختلف اقتصادی و فرهنگی بررسی شود و از سیاستهای تشویقی و حمایتی برای این موضوع استفاده شود.
وی تقویت فرهنگهای گذشته را در رفع مشکلات امروز جامعه کارآمد بیان کرد و یادآورشد: ارزش و اهمیت فرزندآوری و اهمیتدهی به خانهداری به عنوان شغل مهم برای زنان از جمله راهکارها برای این حوزه است و نباید خانمها منزلت خود را در شغلهای بیرون از خانه پیدا کنند که اگراز آنها حمایت شود و خانمهای خانهدار تحت پوشش بستههای تشویقی قرار مثل بیمه زنان خانهدار قرار گیرند به طور حتم گرایش نسبت به خانهداری خواهند داشت.
سیاستهای جمعیت دستوری نیست
استاد دانشگاه اصفهان گفت: سیاست های رشد و یا کاهش جمعیت با نگاه دستوری قابل اجرا نیست.
مرتضی پدریان در این میزگرد ایرنا به اهمیت چهارعنصر مرگ و میر، ولادت، ازدواج و مهاجرت در موضوع جمعیت، افزود: نگرش افراد یک جامعه در فرزندآوری و اثرگذاری در جمعیت مهم است و متناسب با فرهنگهای قالب در کشور اقدام میکنند.
وی وضعیت نابسمان اقتصادی را زمینه ای برای افزایش سن ازدواج و کاهش فرزند در خانوادهها بیانکرد و گفت: افراد جامعه ناتوانی خود در تامین هزینههای زندگی را چالشی در پیش روی فرزندآوری و ازدواج میدانند.
وی نظام فکری فردگرایی در کشور را از دیگر موضوعات مرتبط با کاهش رشد جمعیت و افزایش سن ازدواج بیان و اضافه کرد : وقتی تفکر فردگرایی در جامعه حاکم شود آنگاه پدر و مادر به دنبال فرزندآوری و یا افزایش تعداد فرزندان نمیروند.
این جامعه شناس خاطرنشانکرد: یک زوج جوان بر اساس حسابگری و عقلانیت خود هیچ دلیلی برای داشتن فرزند در جامعه امروز ندارند و با توجه به هزینههای بالای اقتصادی و اهمیت جنبههای تربیتی به این سمت نمیروند.
وی با بیان اینکه ازدواج رویدادی مقدس در جوامع اسلامی محسوب میشود، گفت: تفکرهایی مثل فردگرایی، حسابگری و دیدگاه های غلط مانع انجام آن شده و همین موضوع فرزندآوری و رشد جمعیت را دچار مشکل کرده است.
وی مهاجرت به عنوان یک مولفه مهم در آمار جمعیت بیان کرد و گفت: آمار مهاجرت از شهرها، روستاها و بخشهای مختلف استان به دیگر نقاط کشور در کاهش رشد جمعیت اثر داشته و جمعیت این منطقه را با کاهش روبرو میکند.
پدریان معتقد است کاهش جمعیت و موالید در اصفهان جمعیت این استان را به سمت کهن سالی میبرد و در دهههای آینده این منطقه کشور با آسیبهای جدی روبرو میشود و اگرچه امید به زندگی افزایش یافته اما سالمندی سالم کمتر مورد توجه است و کمتراز ظرفیت و تجربه های آن ها استفاده میشود.
وی در بخشی از سخنان خود کاهش جمعیت را به نفع جامعه دانست و یادآور شد: این سیاست در کل دنیا قالب شده که جمعیت دنیا به چهار میلیون نفر برسد که چنین دیدگاه موجب افزایش رفاه اجتماعی خواهد شد.
وی بین افزایش عقلانیت و فرزندآوری ارتباط معکوس برقرار کرد و گفت: عقلانیت و حسابرسی دقیق مانع از فرزندآوری میشود و خانوادهها دقت بیشتری را نسبت به هزینهها و حسابگری در تربیت نشان میدهند.
وی متغیر جنسیت را در امر داشتن فرزند مهم بیان کرد و یادآورشد: در گذشته ارتباط بین تعداد دختر و پسر در جمع خانوادهها وجود داشت اما امروز چنین حسابی وجود ندارد و بر اساس نظرسنجی صورت گرفته برای جنسیت فرزند در سال ۹۴ بیش از ۱۷ درصد خانواده ها خواستار فرزند دختر و بیش از ۱۶ درصد پسر و بیش از ۶۵ درصد برای آنها تفاوتی نداشته و این آمار در سطح ملی به ترتیب بیش از ۱۲ درصد، ۱۹.۲ درصد و ۶۸.۵ بوده است.
این استاد دانشگاه اصفهان یادآورشد: در همین نظر سنجی بیش از ۵۰ درصد مردها موافق کار همسر خود در بیرون از خانه بودند که این تغییر فرهنگها و سبک زندگی را نشان میدهد و با این وضع امکان کاهش تعداد فرزندان نیز پیشبینی شود.
وی چنین تغییراتی در فرهنگ را تنها مربوط به شهرها ندانست و گفت: تفکر نسبت به فرزندپروری در روستاها نیز تغییر کرده و با چنین دیدگاهی که "دیروز فرزند یار بود اما امروز بار است" زندگی میکنیم.
وی معتقد است تغییرات در زندگی امروز باعث شده فرزندان مثل گذشته همکار و همیار خانوادهها نباشند و بیشتر تحمیل هزینه برای پدر و مادر داشته باشند.
به گفته پدریان برنامه های صدا و سیما به دنبال ترویج فرهنگ فرزندآوری نیست چرا که در فیلمهای سینمایی تفکر انفرادی، مشکلات فرزندآوری و مزمت خانوادهها دارای فرزند زیاد را دنبال میکنند.
این پژوهشگر پیرشدن جمعیت کشور را هزینه ساز برای مملکت بیان کرد و افزود: سالمندی هزینههای زیادی را به دولتها تحمیل میکند و باید برای کاهش این هزینهها به نیاز کشور مبنی بر نیروی جوان و مولد توجه داشت و البته کیفیت زندگی را برای کاهش هزینههای سالمندی همواره در برنامهریزیها ببینیم.
وی عوامل زیست محیطی را در کنترل جمعیت مهم بیان کرد و گفت: باید زیرساختها برای حضور جمعیت فراهم و محیط جامعه برای زندگی سالم وجود داشته باشد.
نرخ تعادل برای رشد جمعیت در کشور نداریم
معاون آمار و اطلاعات سازمان برنامه ریزی استان اصفهان گفت: برای کاهش و رشد جمعیت عجلهای انجام شده و نرخ تعادل برای این موضوع مهم در کشور نداریم.
محمدرضا لعلی در این میزگردخبری ایرنا به نابسامانی در برنامه ریزیها در حوزه جمعیت اشاره کرد و گفت: پس از اینکه در جنگ جهانی افراد زیادی کشته شدند سیاستهای افزایش جمعیت مورد تاکید قرار گرفت که اجرای این برنامه روند روبه رشد جمعیت در دنیا اتفاق افتاد به دنبال آن با بیکاری روبرو شدند.
وی افزود: در برخی از مواقع افزایش جمعیت کشوررا با کاهش نرخ مشارکت و مشکلات اقتصادی و رکود روبرو کرده و همین چالشها موجب شده تا اینکه مسوولان سیاست کاهش جمعیت را دنبال کنند.
وی بررسی و تجلیل نقش جمعیت روی اقتصاد کشور را مهم بیان کرد و اظهارداشت: عامل نیروی کار و سرمایه موجب رشد اقتصادی است و با چنین دیدگاههای جمعیت بالا در تامین منابع مالی و افزایش نرخ مشارکت نیروی جوان موثر است.
وی اضافه کرد: جمعیت پیرسال نرخ مشارکت نیروی انسانی را کاهش میدهد که این موضوع در آلمان و ژاپن وجود دارد و ژاپن در حال جذب نیروی کار جوان است.
لعلی به توزیع نابرابر جمعیت و منابع در استان اصفهان اشاره کرد و گفت: ۳۹ درصد جمعیت کل استان در شهر اصفهان هستند اما این کلانشهر سهم پنج درصدی از منابع و امکانات را دارد و شهرستانهای نزدیک مرکز استان، امکانات رفاهی و منابع بهتری در مقایسه با سهم جمعیتی اصفهان دارند.
وی با بیان اینکه سازمان برنامهریزی در سیاست های جمعیتی نقشی ندارد، تصریحکرد: دستورالعملی نسبت به اجرای سیاستهای جمعیت نمی توانیم کار کنیم و باید اصولی و با آسیبشناسی کار کنیم.
به اعتقاد این کارشناس و مسوول در حوزه برنامهریزی استان اصفهان، درآمد و تمکن مالی نقشی در فرزندآوری ندارد و بسیار خانواده های ثروتمند که فرزند کمی دارند.
وی اصلاح چنین وضعی را مهم خواند و گفت: اگر این رشد جمعیت در استان اصفهان به بیش از ۲ درصد نرسد آنگاه با بحران سالمندی و جامعه کهن سال در ۲۰ سال آینده مواجه خواهیم شد.
وی با بیان اینکه مطالعات فرهنگی و اجتماعی در سیاستگذاری جمعیت موثر و لازم است، یادآورشد: باید نگاه اجتماعی و کل جامعه را نسبت به فرزندآوری را مورد بررسی و تحلیل قرار داد تا علتهای بی توجهی به فرزندآوری مورد بررسی قرار گیرد.
وی از دست دادن شغل برای خانم ها را یکی از دلایل بیتوجهی به فرزندآوری برای خانوادهها بیان کرد.
وی همچنین مزمت فرزندآوری در بین مردم جامعه را از دیگر عوامل کاهش نرخ رشد جمعیت اعلام کرد و اظهارداشت: ترس از آینده فرزند و ضد ارزش شدن تولید مثل و ناامیدی مردم از زندگی خود به این مقوله مهم صدمه زده است.
لعلی تدوین سند جمعیت برای استانها و کل کشور را ضروری بیان کرد و گفت: پیش از تدوین برنامه برای سایر حوزه باید این سند آماده شود و بر اساس چشم انداز جمعیتی استان سایر عرصه ها را برنامهریزی کرد.
وی با بیان اینکه این موضوع در سه سال گذشته در اصفهان انجام شد، خاطرنشان کرد: تداوم آن با نظر استاندار سابق اصفهان متوقف و مطالعات و برنامهریزی آن تداوم نیافت.
وی به موضوع مهاجرت در جمعیت نیز اشارهکرد و گفت: مهاجرت به کلانشهر اصفهان روبه افزایش است و این موضوع موجب افزایش سالمندی در این منطقه میشود و مهاجرت نیروهای جوان از شهرستان ها به مرکزاستان و تهران برای برخی از مشاغل موجب افزایش سالمندی در روستاها شده و قدرت اقتصادی را در این بخش از کشور کاهش میدهد.
به گفته معاون آمار و اطلاعات سازمان برنامه ریزی استان اصفهان، بی برنامگیها موجب مهاجرت نیروی کار از برخی از شهرستانها مثل خوانسار، فریدونشهر و نطنز که موقعیت کار نیز دارند نگرانیهایی را ایجاد می کند و تعادل جمعیت را به هم میزند.
وی خروج نیروهای کار از استان اصفهان به دیگر مناطق کشور و یا خارج از کشور را چالشساز برای این منطقه اعلامکرد و گفت: توازن جمعیت به هم ریخته و این موضوع آسیب های جدی برای اصفهان ایجاد میکند و با افزایش سالمندی در استان، هزینه های جاری در آینده افزایش مییابد.
افزایش سن ازدواج در کاهش رشد جمعیت اثر گذاشته است
رئیس گروه جمعیت و سلامت خانواده دانشگاه علوم پزشکی استان اصفهان گفت: افزایش سن ازدواج در کاهش رشد جمعیت اثر گذاشته است و زمان اولین بارداریهای زنان افزایش یافته و به بالای ۳۰ سال رسیده است.
راهله صادقی در میزگرد خبری ایرنا به وضعیت آمار ازدواج و فرزندآوری در استان اصفهان اشارهکرد و افزود: میانگین سن ازدواج از ۳۰ سال گذشته و میانگین اولین بارداری بعد از ازدواج از سه و نیم سال به پنج سال رسیده است.
وی با بیان اینکه یک خانم پس از ازدواج در سن ۳۰ سالگی در سن ۳۵ سالگی و یا بالاتر باردار میشود، خاطرنشانکرد: سن ۳۵ سال و بعد از آن برای بارداری خطرناک است و اگر فرزندآوری برای این خانواده وجود داشته باشد و فرزند بعدی در سن ۴۰ سالگی باشد مشکلات زیادی برای آنها و فرزندشان ایجاد خواهد شد.
وی اجرای سیاستهای جمعیت از سال ۹۳ تا ۹۵ برای فرزندآوری را مهم بیانکرد و یادآورشد: از سال ۹۵ این برنامه جامع کمتر اجرا شد و کاهش رشد جمعیت را به دنبال داشته است.
وی یادآورشد: وزارت بهداشت و درمان برنامه ای برای کنترل جمعیت ندارد و تمرکز بر فرزندآوری و انجام فعالیتهای آموزشی برای زوج های جوان و دورههای آموزشی پیش از ازدواج است.
رئیس گروه جمعیت و سلامت خانواده دانشگاه علوم پزشکی استان اصفهان اشتغال به کار و تحصیل توسط خانمها را در کاهش فرزندآوری مهم بیانکرد و ادامه داد: حذف سیاستهای تشویقی برای بانوان شاغل و مشغول به تحصیل موجب چنین وضعی شده است.
وی با بیان اینکه ۹ ماه مرخصی زایمان و مرخصی برای پدران باید اجرایی شود، خاطرنشان کرد: کاهش این میزان مرخصی و مدل تشویقی در کاهش فرزندآوری نقش داشته و در برخی از مشاغل خانمها پس از بارداری و دوران زایمان دیگر امکان بازگشت به کار خود را ندارند.
وی نبود امکانات برای نگهداری فرزندان مادران شاغل، نبود پرستار خوب و مشکلاتی که در مسیر تربیت فرزند وجود دارد را از دیگر عوامل پیشروی فرزندآوری در بین خانواده های این استان اعلامکرد و گفت: مسائل تربیتی از اهمیت خاصی برخوردار است و خانواده به دلیل دغدغه نسبت به این موضوع کمتر به دنبال افزایش فرزندان خود هستند.
وی وجود امکانات و موسسات مطلوب آموزشی و نگهداری فرزند در جامعه را در تربیت فرزند مهم بیانکرد و یادآورشد: دغدغه بزرگ شدن فرزند و نحوه تربیت آن برای خانواده یک موضوع جدی است که مانع فرزندآوری شده است.
رئیس گروه جمعیت و سلامت خانواده دانشگاه علوم پزشکی استان اصفهان ادامهداد: مداخله برای فرزندآوری در بین زنان کارمند موجب گسترش فرهنگ فرزندآوری در بین سایر بانوان را به دلیل الگوگیری آنها از قشر کارمند ترویج خواهد داد.
وی با بیان اینکه بسیاری از خانواده ها به دنبال خروج از کشور هستند، اضافهکرد: برخی از مسئوولان ورود گردشگر به کشور را عامل تغییر فرهنگ می دانند اما مدیریت داخلی به گونه بنا نکرده اند که افراد علاقه کمتری برای خروج از کشورداشته باشند.
وی مهاجرتها را در رشد جمعیت موثر بیانکرد و گفت: نابسمانی های داخلی میل و رغبت برای زندگی در داخل کشور را کاهش داده که بر این اساس در نظرسنجیها افراد به دنبال مهاجرت هستند.
صادقی با بیان اینکه بیش از ۷۰ درصد سالمندان اصفهان حداقل یک بیماری دارند، خاطرنشانکرد: این وضع برای آینده کشور چالشساز است و باید این خطر جدی گرفته شود.
وی اضافهکرد: اگر خانواده ها از پیامدهای منفی نبود فرزند در خانواده مثل افسردگی با خبربشوند آنگاه تجدید نظرهایی در رفتار خود و افزایش فرزند خواهند داشت.
سازمان ملل پیش بینی کرده است که تعداد افراد سالمند بالای ۶۰ سال در سال ۲۰۲۵ دو برابر خواهد شد و جمعیت سالمندان از ۶۰۰ میلیون نفر به یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفر و تا سال ۲۰۵۰ این جمعیت به ۲ میلیارد نفر خواهد رسید.
بر اساس نتایج سرشماری های دهه اخیر، جمعیت سالمندی در کشورمان در حال افزایش است به طوری که اکنون حدود ۹.۶ درصد از جمعیت را افراد سالمند تشکیل میدهند و طبق پیش بینیها تا حدود ۱۰ سال آینده سهم آنها از جمعیت کشور به نزدیک ۳۰ درصد خواهد رسید.