به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ ظهور قاجاریه در ایران و مصادف بودن آن با آغاز انقلاب صنعتی در غرب و جذابیت های بی نظیری که غرب در عرصه های مادی به دست آورده بود، باعث شد تا پرسش درباره علل عقب ماندگی ایران در میان جامعه روشنفکری ایران به وجود آید. به همین دلیل هم دو جریان روشنفکریِ غربگرا و سکولار و سنتی و دیندار به وجود آمدند و هر یک پاسخ متفاوتی را به پرسش عقب ماندگی و راه برون رفت از آن ارایه می دادند؛ روشنفکران غرب گرا معتقد بودند که باید با غرب ارتباط برقرار کرد و از مظاهر تمدن آنها بهره برد و جریان دیگر عقیده ای متفاوت داشتند اما در این میان جامعه ایران به دلیل مواجهه ای که با غرب پیدا کرده بود به واردات کالاها و فناوری ها تمایل نشان داد که یکی از این فناوری ها ورود تلفن به ایران بود.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت آغاز استفاده از تلفن در عمارت جدید تلفنخانه تهران به چگونگی مواجهه ایرانیان با این فناوری و نحوه استفاده از آن پرداخته است.
قاجارها و ورود تلفن به ایران
تلفن نخستین بار در دستگاه دولتی ایران و در دوره ناصرالدین شاه قاجار به راه افتاد. به این صورت که در همین زمان کمپانی بلژیکی شرکت خط آهن ایران صاحب امتیاز راه آهن تهران - ری و واگن اسبی برای برقراری تماس میان ۲ ایستگاه ماشین دودی تهران و ری و نیز بین گاریِ شهری با واگنخانه از تلفن استفاده می‌کرد تا اینکه کامران میرزا نایب السلطنه و وزیر جنگ پس از اطلاع از این امر، چگونگی آن را از کمپانی مذکور جویا شد و کمپانی به امید کسب امتیاز تلفن ایران و ظاهراً با راهنمایی مسیو بواتال فرانسوی بین کامرانیه شمیران، محل اقامت کامران میرزا و دارالحکومه تهران و وزارت جنگ یک خط تلفن دایر کرد تا کامران میرزا بتواند در مواقع غیبت از دارالخلافه از تمامی اخبار حکومت و وزارت جنگ اطلاع پیدا کند. به این ترتیب کمپانی، سیم کشی تلفن را انجام داد و کوشش کرد تا با برقراری تماس تلفنی میان مقر ییلاقی شاه در سلطنت آباد و عمارت سلطنتی تهران و در پی آن پارک اتابک و عمارت دولتی، نظر ناصرالدین شاه و صدراعظم را برای کسب امتیاز جلب کند اما این اتفاق عملی نشد.
به این ترتیب تلفن نخستین بار در دستگاه دولتی و در عصر ناصری به راه افتاد اما وضع تلفن تا مدت‌ها نامطلوب بود و غالباً امکان واگذاری آن به درخواست‌کنندگان وجود نداشت اما در همین دوره ناصرالدین شاه تلفنی داشت که در سفرها با خود می برد و در زمان نیاز به کابل های کشیده شده در میان راه وصل و با مخاطب مورد نظر تماس تلفنی برقرار می کرد. این تلفن دارای راهنمای فارسی و ساخت کارخانه البیس شهر زوریخ بود که شکل و شمایل این تلفن همراه، هیچ شباهتی به تلفن های همراه امروزی نداشت.
امتیاز تلفن
نخستین امتیاز تلفن در تبریز و در ۱۲۸۱ خورشیدی به مدت ۵۰ سال به شرکتی واگذار شد تا برای راه اندازی تلفن به شعاع ۲۴ کیلومتر اقدام کند اما با انحلال شرکت، یکی از شرکا به نام سیدمرتضی مرتضوی با ضبط اموال شرکت بابت مطالبات خود، اداره آن را شخصاً به عهده گرفت تا اینکه پس از فوت او مؤسسه تلفن تبریز و حومه به شرکت سهامی بدل شد تا اینکه امتیاز بعدی در مشهد و در ۱۲۸۲خورشیدی بدون تعیین مدت امتیاز به احمد منشورالممالک واگذار شد. در ۱۲۸۳خورشیدی زمان دوست محمدخان معیرالممالک سومین امتیاز تلفن را در گیلان به دست گرفت. وی همچنین امتیاز تلفن تمام ایران را به مدت ۶۰ سال به دست آورد و ملزم شد از تاریخ صدور فرمان تا سه سال تلفن تهران و تا ۱۰ سال بعد تلفن دیگر شهرهای ایران را با هزینه خود راه اندازی کند اما معیرالممالک نتوانست به تعهدات خود عمل کند و این امتیاز را مانند امتیاز تلفن گیلان فروخت.
معیرالممالک امتیاز گیلان را به حاج محمد اسماعیل تهرانچی فروخت که پس از مرگ تهرانچی نیز این امتیاز به ۲۰ سهم تقسیم شد و کوچصفهانی آن را خرید و خصوصی کرد و امتیاز تلفن تمام ایران را به محاسب الممالک شیبانی و جهانیان زردشتی به مبلغ ۵۰ هزار تومان فروخت. در همین زمان شیبانی و زردشتی به همراه تعدادی از تجار تهران، شرکت سهامی به وجود آوردند که نخستین شرکت تلفن محسوب می‌شد و عباسقلی بازرگان رییس هیات مدیره آن بود.
عمارت تلفنخانه تهران
با افزایش سهام شرکت تلفن در ۱۲۹۹خورشیدی، اساسنامه ای در ۴۷ مادّه تنظیم شد و ارباب کیخسرو شاهرخ مأموریت یافت تا لوازم تلفن را از اروپا به ایران وارد کند. وی علاوه بر خرید ابزار و آلات تلفن، ۲ متخصص سوئیسی نیز استخدام کرد اما لوازم خریداری شده هنگام عبور از روسیه به علت وقوع انقلاب در آن کشور، از میان رفت و متخصصان سوئیسی نیز پس از یک سال توقف بی فایده در ایران به کشورشان بازگشتند تا اینکه مدیر شرکت در ۱۳۰۳خورشیدی بار دیگر به اروپا رفت و برای احداث تلفن قراردادی با شرکت زیمنس و هالسکه منعقد کرد. به همین منظور چهار متخصص آلمانی برای راه اندازی تلفن زیرزمینی به ایران آمدند و در ۳۰ مهر ۱۳۰۵ خورشیدی تلفن جدید با ۲ هزار ۳۰۰ رشته سیم و با هزینه ای معادل ۴۶۰ هزار تومان در تلفنخانه جدید تهران به بهره برداری رسید.
از بهره برداری غیرمجاز شرکت خارجی تا ملی شدن تلفن
در همین دوره شرکت نفت ایران و انگلیس و صنعت شیلات برای خود تلفن شخصی داشتند و از آن بهره برداری غیرمجاز می کردند و هیچ اعتنایی به قوانین ایران نمی کردند. به همین دلیل هم با وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه درگیری هایی داشتند تا اینکه کوچصفهانی در ۱۳۰۷ خورشیدی به سیم کشی غیرقانونی اداره شیلات در سواحل خزر اعتراض کرد و مطابق امتیاز صادر شده از وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه سیم ها را قطع کرد.
اگرچه در همین دوره رسیدگی به امور تلفن و شکایات مشترکین در دست وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه بود اما در ۱۳۰۸ خورشیدی به وزارت پست و تلگراف و تلفن سپرده شد و این وزارتخانه در ۱۳۱۰ خورشیدی سهام شرکت تلفن را خریداری کرد تا اینکه در ۲۱ شهریور ۱۳۱۶ خورشیدی شبکه تلفنی خودکار با ۶ هزار شماره که از شرکت زیمنس خریداری شده بود، در مرکز تلفن اکباتان تهران راه اندازی شد. این مرکز تلفن به ۶۰۰ شماره تلفن رسید و ۲ سال بعد بهره‌برداری شد.
در جنگ جهانی دوم و هنگامی که متفقین وارد خاک ایران شده بودند، دولت ایران برپایه قرارداد سیاسی ـ مالی میان ایران، انگلیس و شوروی متعهد شد، تمامی امکانات مخابراتی و مواصلاتی خود از جمله تأسیسات تلفنی را با اختیارات نامحدود در حوزه عمل آنها قرار دهد تا اینکه با خروج متفقین از ایران، دولت سیستم کاریر؛ یعنی مکالمات تلفنی بدون امکان استراق سمع را از آنها خریداری کرد و با تغییر بعضی از مراکز که به لحاظ نظامی تأسیس شده بود، آن را در ۱۳۲۶ به طور رسمی افتتاح کرد اما سرانجام در آذر ۱۳۳۱ خورشیدی، مجلس شورای ملی لایحه ملی شدن شرکت تلفن را به تصویب رساند.
ورود تلفن همراه
فراخوان برای ثبت نام نخستین شبکه تلفن متحرک جیبی، تیتری بود که نظر بسیاری را به خود جلب کرد. به این صورت که در مرداد ۱۳۷۲ خورشیدی نخستین آگهی برای معرفی تلفن همراه در روزنامه های سیاه و سفید اطلاعات و کیهان به چاپ رسید تا تلفن همراه موضوع تازه و عجیبی به نظر آید اما نخستین ثبت نام ها با حداقل استقبال روبه رو شد. به همین دلیل هم شرکت مخابرات ایران و شرکت پست توافق کردند به افرادی که در این زمینه بازاریابی کنند و قادر باشند یک یا چند مشتری را جذب کنند، مبلغی به عنوان پاداش پرداخت شود اما مشخص نیست در ایران چه فردی نخستین مکالمه با تلفن همراه را آغاز کرد.
سرانجام تبلیغات کارساز شد و ۱۳۷۴ خورشیدی ۹ هزار و ۹۴۷ تَن برای دریافت تلفن های همراه تقاضای خود را ارایه کردند تا اینکه با مشاهده نخستین تلفن های همراه در دستان مردم، جمعیت زیادی متقاضی برای دریافت تلفن های همراه پشت درهای پست جمع شدند تا قیمت سیم کارت روز به روز افزایش یابد.
در همین زمان نخستین تلفن های همراه تنها محدود به مکالمات صوتی بودند و مشترکان برای استفاده از سرویس پیامکی باید برای دریافت پیام کوتاه در دفاتر مخابراتی ثبت نام می کردند تا اینکه نخستین پیامک در ۱۳۸۱ خورشیدی ارسال شد.
نوکیا نخستین شرکتی بود که گوشی تلفن همراه را به ایران آورد. پس از آن شرکت‌هایی چون زیمنس، آلکاتل، اریکسون و صاایران در ایران به ارایه گوشی تلفن همراه پرداختند. گوشی‌های اولیه به لحاظ ظاهری تفاوت چندانی با هم نداشتند و همه بزرگ و سنگین بودند.
افزایش استفاده از این کالا و سردرگمی های ناشی از چگونگی استفاده از آن باعث شد تا اداره تحقیقات و مطالعات اجتماعی روابط عمومی شرکت مخابرات ایران با درج آگهی‌هایی در روزنامه‌های آن زمان اقدام به برگزاری کلاس آموزش آشنایی با نحوه استفاده از تلفن همراه کند و پس از آن بود که بازار موبایل ایران کم کم پا گرفت و امروز استفاده از تلفن همراه وضعیتی عجیب و غریب به خود گرفته است تا آنجا که تلفن همراه نه تنها در دست رییس جمهوری بلکه در دستان هر فردی قرار گرفت تا تنها تلفن همراه رییس جمهوری سوژه مناسبی برای ساخت فیلم شود.