روزنامه شرق در سرمقاله ای به قلم علی شفیعی پژوهشگر، آورده است: از ویژگی های انسان‌های تراز توجه آنها به کرامت انسانی است. انسان‌های بزرگ کرامت هم‌نوعانشان را مراعات می‌کنند و حاضر نیستند ذلت و خواری دیگران را ببینند.
از زوایای مختلف می‌توان درباره انسان گفت‌وگو کرد: هویت انسان چیست و ارکان انسانیت کدام‌اند؟ ظرفیت‌های انسان کدام‌اند و نیازهای او چیست؟ انسانِ معیار کیست و ویژگی‌هایش چیست؟ این پرسش‌ها و پاسخ‌های ادیان و اندیشمندان به آنها دستگاه فکری و مکتب فکری می‌سازند.
۱. انسانِ تراز و ارزش انسان‌ها: یکی از ویژگی‌های انسانِ تراز را در نگاه او به انسان می‌توان دید. به‌راستی انسان‌های بزرگ نگاهشان به دیگران چگونه است؟ چه نکته ارزشی‌ای را در دیگران می‌پسندند؟ ارزش انسان را در جنسیت می‌دانند یا در قومیت؟ در عقیده می‌دانند یا در رنگ و نژاد؟ در طبقه اجتماعی می‌دانند یا در موقعیت و جایگاه اجتماعی؟
عبداللّه بن صَلت می‌گوید در سفر امام رضا به خراسان همراهش بودم. روزی امام سفره‌ای انداخت و همگان را دعوت کرد. جمعی از همراهان امام که از سودان بودند – یعنی سیاه‌پوست بوده‌اند- و طبقه اجتماعی‌شان پایین بوده - جزء موالی امام بوده‌اند- نیز بر سر سفره گرد آمدند؛ به حضرت عرض کردم اجاز دهید برای آنها سفره دیگری پهن کنند. می‌گوید امام روی به من کرد «مَه انَّ الرَّبَّ- تبارک و تعالی- واحد، و الأمَّ واحِدةُ، و الأبَ واحدُ، و الجَزاءَ بالأعمال».۱ «خاموش! خدای همه یکی است و مادر یکی و پدر یکی (پس تفاوت و تبعیضی نیست) و پاداش هرکس بسته به کردار اوست».
این سخن امام تطبیق آیه «انا خلقناکم من ذکر و انثی و...» است بر مصداقی در عصر خویش؛ آنجا که قرآن زن‌بودن و مردبودن؛ از فلان قبیله و فلان گروه بودن و... هیچ امتیازی نیست، آنچه امتیازآور است، پرهیزکاربودن شماست.
۱-۲ پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: «الخَلقُ کلُّهم عِیالُ اللّه. فأحَبُّهم الی اللّه - عزّوجلّ - اَنفَقُهم لِعیالِه...».۲
آفریدگان همه عیال (خانواده) و نانخور خدا هستند، پس محبوب‌ترین آنان در نزد خدای بزرگ کسی است که برای عیال (خَلق) خدا بخشنده‌تر باشد.
۲. انسانِ تراز و کرامت انسانی: ویژگی دیگر انسان‌های تراز توجه آنها به کرامت انسانی است. انسان‌های بزرگ کرامت هم‌نوعانشان را مراعات می‌کنند و حاضر نیستند ذلت و خواری دیگران را ببینند.
زکریای بن آدم، از یاران امام رضا علیه‌السلام می‌گوید از ایشان پرسیدم : مردی از اهل ذمّه (غیرمسلمانان مقیم در کشورهای اسلامی) که به فقر و گرسنگی دچار شده بود، فرزندش را آورد و گفت: فرزندم مال تو، او را خوراک بده و او برده تو باشد. امام فرمود (انسان) آزاده خرید و فروش نمی‌شود. این کار شایسته تو نیست، از ذمّیان نیز روا نیست.
انسانی را که دارای کرامت است، هرچند هنوز کودک باشد امام اجازه نمی‌دهد کرامتش خدشه‌دار شود و این صحابی خویش را از چنین کاری بر حذر می‌دارد.
این نوع نگاه را در سیره امام علی علیه‌السلام هم می‌بینیم آنجا که حضرت پیرمرد کهن‌سال کوری را می‌بینند که گدایی می‌کرد، پرسید: «این کیست؟»، گفتند: یا امیرالمؤمنین! نصرانی (مسیحی) است. امام گفت: «از او چندان کار کشیدید تا پیر و ناتوان شد، حال به او چیزی نمی‌دهید؟ خرج او را از بیت‌المال (مسلمانان) بدهید. ۳
در همین راستا نقل آخرین سخنان پیامبر - به فرموده امام صادق که گفته‌اند این سخنان آخرین فرمایشات پیامبر بوده‌اند- را داریم که حضرت حاکمان و والیان پس از خویش را امر می‌کند و سوگند می‌دهد که به مسلمانان ضرر نزنند و اسباب ذلت آنها را فراهم نکنند وَ لَمْ یُضِرَّ بِهِمْ؛ فَیُذِلَّهُمْ، ... .۴
۳. انسانِ تراز و خیرخواهی عمومی: ویژگی دیگر انسان‌های تراز، خیرخواهی عمومی ایشان است. امام رضا علیه‌السلام از پیامبر نقل می‌کند که فرموده‌اند: اوج خردمندی - پس از ایمان به خدا - دوستی با مردم و نیکوکاری به هر انسان است؛ چه نیکوکار باشد و چه بدکار. انسانِ تراز، خیرخواه است و به دیگران نیکی می‌کند. در فرمایش دیگر امام رضا عقلانیت انسان و عقلانی‌بودن یک مسلمان را به خیرخواهی وی گره می‌زند و می‌گوید: لا یَتِمُّ عقلُ امرِءٍ مُسلم حتّی تکونَ فیه عَشرُ خِصالٍ: الخیرُ منه مأمولُ، و الشرُّ منه مأمونُ، یَستکثِرُ قَلیلَ الخَیرِ مِن غَیره، و یَستَقِلُّ کَثیرَ الخَیرِ مِن نَفسِه ...۵
انسان مسلمان آن‌گاه عقلانی است که خیرخواهی از او جاری و ساری باشد و دیگران از شر او ایمن باشند. این خیرخواهی در نگاه این گرامیان باید عمومی باشد و فراتر از عقیده، جنسیت، قومیت و... باشد، چراکه در منابع روایی ما آمده است. ۶
شخصی نزد امام حسین (ع) گفت: هرگاه کار نیک و انسانی به نااهلان (و نا انسان‌ها) پیشکش شود، تباه شده است. در این هنگام امام حسین (ع) فرمود: این‌چنین نیست، بلکه کار انسانی (و نیک) بسان باران‌های دانه‌درشت است که بر نیکوکار و بدکار فرومی‌ریزد.
۱. کافی. ج. ۸ ص ۲۳۰
۲. بحارالانوار. ج ۹۶. ص ۱۱۸
۳. وسائل‌الشیعه ۱۱/۴۹؛ الحیاة ۲/۴۸۵.
۴. اصول کافی باب ما یجب من حق الامام علی الرعیه، حدیث ۴۰۶ – ج ۱.
۵. تحف‌العقول/ ۳۲۶.
۶. تحف‌العقول/ ۱۷۵