بحران ها رویدادهایی اسف‌بارند که باعث شیوع بیماری، رنج و اندوه بیش از حد انسان و صدمات مادی بسیار زیاد می شوند بنابر این همه قدم های ممکن باید برداشته شود تا رنج انسان‌ها کاهش یابد و افراد آسیب دیده کمتر دچار زیان شوند.
یکی از مهمترین نیازهای اولیه مردم در شرایط بحران، غذاست لذا تامین و توزیع غذای سالم، کافی و بهداشتی یکی از بزرگترین چالش‌هایی است که هم اکنون در شرایط بحران به چشم می‌خورد که نیازمند طراحی و برنامه ریزی دقیق و البته با توجه به گروه های خاص مانند کودکان، زنان باردار، سالمندان و سایر گروه های آسیب پذیر است
کشور ایران که هم اکنون رتبه ششم در دنیا به لحاظ تلفات بلایای طبیعی و رتبه چهارم را در این رابطه در آسیا داراست و این در شرایطی است که به گفته کارشناسان و محققان ۹۰ درصد جمعیت ایران در معرض حادثه قرار دارند و دو حادثه طبیعی زلزله و سیل مهترین سهم آسیب را به خود اختصاص داده است.
جلوگیری از سوء تغذیه در شرایط بحران و توجه به کیفیت تغذیه آسیب دیدگان از بحران یکی از مسائل مهم و از نیازهای جدی است.
تامین امنیت غذایی نیاز نخست پس از بحران
رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی در این خصوص گفت: روند رخداد بلایای طبیعی در پهنه جغرافیایی ایران بالاتر از متوسط جهانی است و با توجه به بالا بودن شمار حوادث مربوط به سیل و زلزله در کشور برنامه ریزی برای تقویت آمادگی جهت مدیریت مسائل مربوط به این حوادث امری الزامی است.
دکتر قدیر رجب زاده افزود: در چنین شرایطی در ساعات و روزهای اولیه، تامین غذای سالم مهمترین مساله و اولویت است بنابراین اصل امنیت غذایی یکی از مهمترن نیازها در شرایط بروز بحران محسوب می‌شود که باید تامین شود.
وی با اشاره به اینکه تنها جیره غذایی موجود در کشور برای مدیریت امنیت غذایی در حال حاضر بسته های غذایی تهیه شده توسط جمعیت هلال احمر است ادامه داد: این بسته های غذایی اگرچه تقریباً ترکیب خوبی دارد و دریافت انرژی معادل دو هزار کالری در روز را برای هر فرد در آن لحاظ کرده اند اما از ویژگی هایی مانند سهولت لجستیک، انتقال و جا به جایی برخوردار نیستند.
رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی گفت: علاوه بر این بسته های غذایی مذکور دارای آسیب پذیری بالا، عدم برخورداری از امکان پرتاب، دارای ماندگاری محدود و دارای ویژگی تامین کالری نه پروتئین است در حالی که هر دو نیاز کالری و پروتئین برای فرد باید در جیره ها و بسته های غذایی پیش بینی شود.
رجب زاده تاکید کرد: این بسته های غذایی در حال حاضر بهترین نمونه های موجود در کشور هستند و با توجه به تلاش انجام شده تهیه و تامین این بسته ها قابل قدردانی است هر چند که دارای مشکلات و نواقصی هستند.
نزدیک شدن به استاندارهای جهانی
رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی گفت: بسته های غذایی که برای آسیب دیدگان از بحران‌های طبیعی و جنگ طراحی می شوند باید ویژگی های خاصی داشته باشند که از آن جمله می‌توان به قابلیت بلعیدن راحت و نیز استفاده آسان اشاره کرد.
رجب زاده افزود: طراحی جیره های غذایی ویژه بحران در کشور نیازمند نزدیک شدن به استانداردهای جهانی برای ارائه خدمت هر چه بهتر و بیشتر به آسیب دیدگان ناشی از وقوع حوادث و بحران هاست.
وی ادامه داد: گروه‌های سنی مختلف، افراد خاص از جمله بیماران و نیز ذائقه مناطق مختلف جغرافیایی از جمله مواردی است که باید در طراحی جیره های غذایی لحاظ شود اما با توجه به عدم وجود پایه مشخص برای جیره های غذایی در کشور در ابتدا طراحی جیره غذایی با نگاه عمومی برای جامعه را در دستور کار قرار گرفته است.
رئیس موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی گفت: در وهله نخست در نظر داریم تا در جیره غذایی مورد نظر از ترکیبات و موادی بهره ببریم که به صورت طبیعی دارای اثر آرام‌بخشی و ضد اضطراب باشند که از آن جمله می توان به انواع گیاهان دارویی از جمله زعفران اشاره کرد.
رجب زاده افزود: استفاده از موادی در جهت افزایش ارزش تغذیه ای هر جیره، تولید محصولات و فرآورده هایی با حجم کم و ارزش غذایی بالا، استفاده از مواد دارای قابلیت جذب بالا و همچنین موادی که دفع کمتری از بدن داشته باشد را در تهیه و تولید جیره های غذایی مورد نظر لحاظ خواهیم کرد.
وی ادامه داد: استفاده از تجربیات و کارهای تحقیقاتی انجام شده در دانشگاه فردوسی مشهد، مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی و دانشگاه علوم پزشکی مشهد در کنار بهره بردن از ایده های افراد خلاق و با تجربه، گام های نخست این حرکت است و کسب همفکری و مشارکت از افراد با تجربه در حوزه صنایع دفاعی نیز در طراحی و تولید جیره های غذایی مد نظر است.
او اضافه کرد: همچنین می توان به صورت خاص برای گروه هایی از جمله دانش آموزان، کوهنوردان، سربازان و غیره جیره های غذایی با توجه به نوع نیاز و نوع فعالیت طراحی و پیش بینی کرد.
ابعاد روانی بسته های غذایی
معاون امداد و نجات جمعیت هلال احمر خراسان رضوی هم با بیان اینکه برای رهبری جامعه آسیب دیده باید به فکر بازگرداندن جامعه آسیب دیده به زندگی عادی بود افزود: به دلیل مشخص نبودن زمان حادثه و غیر قابل پیش بینی بودن آن، ضایعات و آسیب ها در این رابطه برای افراد بسیار زیاد است.
اسماعیل بهمن آبادی گفت: باید به این نکته مهم توجه داشت که در مورد جامعه آسیب دیده از بحران باید برای طیف وسیعی برنامه ریزی کرد و این امر باید با تمرکز بر حل مشکلات صورت گیرد.
وی ادامه داد: هم اکنون در خصوص تاریخ انقضای جیره های غذایی فعلی به دلیل کوتاه بودن تاریخ مصرف آنها مشکل داریم و از نظر لجستیک و انتقال این بسته ها برای رسیدن به دست حادثه دیدگان در شرایط بحران نیز دچار مشکلات فراوان هستیم.
معاون امداد و نجات جمعیت هلال احمر خراسان رضوی گفت: در شرایط پس از بحران، مدیران بحران تصمیم گیر نیستند بلکه جامعه آسیب دیده از بحران هستند که ما را رهبری می‌کنند لذا برای نحوه صحیح مواجهه با این جامعه و تامین نیازهای آنان باید با مطالعه و کار کارشناسی پیش رفت.
بهمن آبادی افزود: بسته های غذایی هلال احمر برای آسیب دیدگان و حادثه دیدگان دارای ویژگی هایی است از جمله با نظر به نکات روانشناسی آماده سازی شده است و این بسته ها که شامل اقلام و مواد غذایی خشک مانند برنج و حبوبات است در کنار ابزاری مانند والُر که در اختیار خانواده ها قرار می گیرد موجب می شود تا خانواده درگیر تهیه و پخت و پز غذا شوند.
وی ادامه داد: این امر موجب درگیر و سرگرم شدن خانواده و کاهش غم ناشی از بروز حادثه و بحران می شود و به نوعی پخت و پز غذا موجب نوعی عادی سازی زندگی در ذهن فرد می شود.
معاون امداد و نجات هلال احمر خراسان رضوی گفت: بیکاری در اردوگاه‌ها از معضلات پس از حادثه و بحران است اما وقتی خانواده فعال است و در جهت تهیه وعده های غذایی تلاش می کند این امر موجب نوعی آرام شدن افراد می شود.
بهمن آبادی افزود: تهیه جیره های غذایی کم حجم و سهل الوصول با تهیه و طراحی بسته های غذایی برای حادثه دیدگان بحران اندکی متفاوت است لذا باید جنبه های روانی تهیه جیره های غذایی برای شرایط بحران و اضطرار را نیز مد نظر قرار داد.
شاخص‌های علمی جیره غذایی
عضو هیات علمی گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز با اشاره به اینکه طراحی جیره های غذایی نیاز به تشکیل یک کارگروه تخصصی دارد افزود: باید در طراحی و پیش بینی جیره های غذایی، شاخص ها و فاکتورهای علمی متعدد و مهمی را در نظر گرفت.
دکتر رضا رضوانی افزود: به عنوان مثال در تهیه یک جیره غذایی برای بالا بردن انرژی فرد استفاده از کربوهیدرات ها باید در حد ۳۵ تا ۴۰ درصد افزایش یابد و از چربی های هیدروژنه یا اشباع شده نیز باید در این جیره ها استفاده شود.
وی ادامه داد: هر چه مقدار پروتئین در غذای فرد افزایش پیدا کند نیاز به مصرف آب نیز بالاتر می رود بنابراین باید حدود ۱۰ درصد هر جیره غذایی پروتئین باشد که آن هم بهتر است از منابع گیاهی و لبنیات تامین شود.
عضو هیات علمی گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد با تاکید بر اینکه نباید از مواد حساسیت زا و آلرژیک در این جیره ها استفاده شود گفت: استفاده از ویتامین ها، املاح و استفاده از ترکیبات فراسودمند که باعث افزایش عملکرد سیستم ایمنی بدن فرد می شود نیز در جیره ها امری ضروری و مهم است.
رضوانی افزود: استفاده از مواد اولیه بومی هر منطقه نیز نکته ای کلیدی در طراحی جیره های غذایی است تا برای همه قابل پذیرش باشد.