بر اساس گزارش های رسانه های تاجیک، در حال حاضر بیش از یک میلیون شهروند تاجیکستان در روسیه زندگی می کنند. تاجیکستان کشور ۹ میلیون نفری فارسی زبان با کشورهای قرقیزستان، چین، ازبکستان و افغانستان مرز مشترک دارد.
«موسی»، یکی از مهاجرینی که از تاجیکستان به مسکو سفر کرده است و در بخش ساختمان مشغول به کار است، برای کار و دریافت حقوق بالاتر به روسیه رفته است اما گاهی به تاجیکستان نیز بازمی گردد.
موسی می گوید: نخستین بار سال ۲۰۰۳ به روسیه سفر کردم، آن زمان نوجوانی بیش نبودم. آن زمان درآمد من بسیار کم بود باید والدین خود را تامین می کردم. با گذشت سال ها هدف هایمان تغییر کرد و سال ۲۰۱۱ توانستم خانه بخرم، سال ۲۰۱۲ برای برادرم خانه ای خریدم، سال ۲۰۱۳ خانه پدر و مادرم را تعمیر کردم و یک سال بعد نیز توانستم خواهرم را به خانه بخت بفرستم. در حال حاضر نیز مبالغ دریافتی صرف هزینه درمان بیماری پسرم می شود.
او با امیدواری تاکید کرد که هدف بعدی ساخت خانه برای خانواده ام است.
موسی هنوز نتوانسته شهروندی روسیه را کسب کند و چندی است که به این موضوع فکر می کند؛ درآمدش برای این کار کافی نیست و خطراتی هم برای او به همراه خواهد داشت از جمله کلاه بردارانی که ممکن است برای پول او دندان تیز کرده باشند. او هنوز نتوانسته تصمیم بگیرد که در روسیه بماند یا به تاجیکستان بازگردد.
مهاجرت کاری موقت انتخاب بسیاری از مردم تاجیکستان برای کسب درآمد است که می توان بسیاری از مشکلات آنها را حل کند اما پس از سالها مهاجر متوجه می شود که تمام عمر خود را برای کار در کشور دیگری می گذراند.
**عدم توانایی در تصمیم گیری
محققان و جامعه شناسان در مورد مهاجرت های موقت کاری می گویند که افرادی که در رفت و آمد هستند دیگر نمی توانند مانند سابق در یک کشور بمانند و در دام مهاجرت گرفتار می شوند.
تجربه نشان می دهد که نیازهای خانوادگی آنها یکی پس از دیگری افزوده می شوند و پس از گذشت سالها و افزایش درآمد نیازهای آنها نیز بزرگتر و بیشتر می شود. این رویکرد باعث می شود تمام مهاجران برای مبالغ مشخص و هدف خاصی کار کنند.
بازگشت این مهاجران به خانه هایشان نیز برای آنها مشکلاتی به همراه دارد چرا که شرایط و موقعیت اجتماعی، نقش ها و همنشین های آنها تغییر می کند.
برخی مهاجران نیز می گویند که در نتیجه نبودشان یا دور بودن آنها از خانواده، کانون خانواده آنها از هم می پاشد و فهم و درک متقابل آنها را کاهش می دهد از این رو تصمیم میگیرند تا دور از خانواده هایشان زندگی کنند.
**موکول کردن بازگشت به وطن برای بعد
در میان این مهاجران کشانی هم وجود دارند که تطابق با جامعه را با موفقیت پشت سر گذاشته اند اما با این وجود تصمیم دارند روزی به وطن بازگردند.
یکی از بانوان تاجیکی که سال ۱۹۹۵ به روسیه سفر کرده بود تا بتواند در این کشور کاری پیدا کند و درآمد کسب کند در این باره می گوید: «ما قصد داشتیم تا مبلغ اندکی به دست آوریم و سپس در وطنمان برای خود کاری راه اندازی کنیم. اما اندکی بعد شهروندی روسیه را دریافت کردیم و ازدواج کرده و بچه دار شدیم و در حال حاضر نیز کار مناسبی در این کشور داریم.
وی افزود در میان کسانی که از تاجیکستان به این کشور مهاجرت کرده اند می توان کسانی را یافت که پلیس، مهندس یا معلم شده اند یا تخصص های دیگری دارند. اما با این حال همچنان به این می اندیشیم که دیر یا زود به وطن بازخواهیم گشت.
بسیاری از مهاجران می گویند که اگر منبع درآمدی در کشورشان داشتند بدون شک بازمیگشتند، اما به عقیده متخصصان و جامعه شناسان، مهاجرت بخش جدایی ناپذیر دنیای امروز گشته است.
با نگاه به کشورهایی که شمار بالای مهاجران را داشته اند می توان به این نتیجه رسید که مهاجرت کاری صرف نظر از بهبود شرایط اقتصادی و زیرساخت های کشور، همچنان در این کشورها ادامه دارد یعنی حتی رشد اقتصادی نیز روند مهاجرت را قطع نمی کند. ممکن است با بهبود شرایط سیاسی و اقتصادی کاهش یابد اما هیچ گاه به صفر نمی رسد.
**بازگشت اجباری
درآمدهای ارسالی به زنده ماندن اقتصاد تاجیکستان و خانواده های مهاجران تبدیل شده است از این رو در سال های اخیر بازگشت اجباری آنها مشکلاتی را ایجاد کرده است. در پی وضع قوانین مهاجرتی جدید روسیه بسیاری از آنها نمی توانند به روسیه بازگردند.
حدود ۴۵ درصد از افرادی که باز می گردند در بخشهای غیررسمی و غیردولتی کار پیدا کرده‌اند. بسیاری مشاغل موقت میابند یا منتظرند که شرایط بازگشتشان به روسیه فراهم شود.
تنها یک درصد از آنها توانسته‌اند تجارت خود را راه‌اندازی کنند. آنها صاحبان درآمدهای بالاتری نسبت به دیگر مهاجران بوده اند چرا که حقوق های اندکی که مهاجران دریافت می کنند تنها می‌توان نیازهای اساسی آنها تامین کند.
در پی افزایش مهاجرت ها، توصیه هایی به منظور بازگرداندن مهاجران به دولت تاجیکستان انجام می شود که تشکیل دوره های آموزشی کوتاه مدت، کارآموزی و کمک به یافتن شغل مناسب از جمله این توصیه ها است.
**مهاجران منبع تامین بیش از ۷۰ درصد درآمد مردم تاجیکستان
نتایج تحقیقات و نظرسنجی های بانک ملی تاجیکستان نشان می دهد که بیش از ۷۰ درصد درآمد شهروندان تاجیکستان از مبالغ ارسالی توسط اقوام و نزدیکان مهاجرت کرده آنها تامین می شود که به دلیل بحران های جدید اقتصادی به ویژه در روسیه، میزان مبالغ ارسالی این مهاجران تاجیک به شدت کاهش یافته است.
به گزارش رسانه های تاجیکستان، برخی کارمندان اداره های دولتی این کشور، به دلیل درآمد و حقوق پایین، از ادامه فعالیت دست می کشند و شغل خود را ترک می کنند، از این رو چرخ زندگی آنها تنها با پول ارسالی توسط اقوام و نزدیکانی که مهاجرت کرده اند، می چرخد.
بیشتر این افراد به روسیه مهاجرت کرده و در مشاغل مختلف به فعالیت می پردازند اما به گفته خانواده آنها، مبالغ ارسالی آنها بسیار اندک است که تنها می توان با آن مواد غذایی روزانه خود را تهیه کنند و حتی پولی برای خرید مایحتاج دیگر زندگی باقی نمی ماند.
این نمونه زندگی برخی خانواده ها در تاجیکستان است که زندگی خود را با درآمد فرزندان و اقوام مهاجرشان می گذرانند. آمار نشان می دهد که به دلیل نبود شغل مناسب و پر درآمد و آمار بالای بیکاری، سالانه بیش از یک میلیون شهروند تاجیک برای کار و زندگی به روسیه مهاجرت می کنند.
اما در سال های اخیر، در مورد این آمار اختلافاتی میان تاجیکستان و روسیه به وجود آمده است؛ مقامات روس شمار مهاجران را بیش از یک میلیون نفر می دانند اما آمار تاجیکستان از مهاجرت سالانه تنها نیم میلیون شهروند تاجیک خبر می دهند و ادعا می کنند که مهاجرت های کاری این کشور کاهش یافته است، ادعایی که مردم تاجیکستان در پذیرش آن شک و تردید دارند. نتیجه نظرسنجی انجام شده توسط پژوهشگاه علمی و تحقیقاتی بانک ملی تاجیکستان نشان می دهد که زندگی ۷۰ درصد از خانواده های تاجیک با حساب نزدیکانشان که به خارج از کشور مهاجرت کرده اند، پیش می رود.
**مبالغ ارسالی مهاجران تاجیک صرف چه می شود؟
در این نظرسنجی که از شهروندان تاجیک انجام شد، این سوال مطرح شد که مبالغ ارسالی توسط مهاجران صرف چه می شود؟ پاسخ ها نشان داد که این پول ها صرف خرید یا ساخت منازل مسکونی، خرید خودرو، پیشبرد تجارت و یا خرید جواهرات صرف می شود.
بانک مرکزی روسیه اعلام کرد که میزان مبالغ ارسالی در سال ۲۰۱۸ میلادی ۲.۵ میلیارد دلار و در نیم سال اول سال ۲۰۱۹ میلادی ۱.۱ میلیار دلار عنوان شده است. این مبالغ نشان دهنده کاهش دو برابری نسبت به سال ۲۰۱۳ است. برخی بحران هایی که روسیه را درگیر خود کرده باعث ضعف اقتصاد این کشور شده است.
در حال حاضر بیشتر درآمد مهاجران خرج تهیه مایحتاج اولیه زندگی آنها یعنی خوراک می شود و امکان پس انداز برای مردم تاجیکستان بسیار دشوار شده است.
**روسیه مهمترین مقصد مهاجران تاجیک
اما با وجود کاهش درآمد مهاجران، روسیه همچنان به عنوان مهمترین کشور برای مهاجران تاجیک محسوب می شود. برای مهاجران تاجیک در روسیه، کار پر درآمدی پیشنهاد نمی شود. آنها را در مشاغلی استخدام می کنند که درآمد ناچیزی داشته باشد، بخشی از درآمدشان برای خرج اقامت ماهیانه و بخش دیگر برای اجاره محل اقامتشان صرف می شود اگر مبلغ ناچیزی باقی ماند آن را برای اقوام خود ارسال می کنند.
در حال حاضر نیز روسیه در شرایط نسبتا دشواری به سر می برد و امید داشتن به این که درآمد مهاجران تاجیک در روسیه می تواند کمک بزرگی به مردم تاجیکستان کند، اشتباه است. اما در عین حال کارشناسان بر این باورند که اگرچه مبالغ ارسالی مهاجران کاهش یافته است اما هنوز هم می توان به آن به عنوان منبع مهم حفظ ثبات در کشور اشاره کرد. چرا که نه تنها به خانواده های خود کمک می کنند باعث افزایش گردش اقتصادی بانک ها می شوند.
تحقیقات بانک ملی تاجیکستان در سال ۲۰۱۹ نشان می دهد که ۷۸ درصد مبالغ ارسالی توسط مهاجران از روسیه وارد چرخه اقتصادی کشور می شود.
حکومت روسیه سپردن برخی فعالیت ها و مشاغلی همچون فعالیت های ساختمانی و فعالیت های بخش کشاورزی را به مهاجران و خارجی ها بی مانع می داند، اما بخش تجارت و صادرات همچنان برای مهاجران دست نیافتی خواهد ماند.