زیره سبز، گل محمدی، خاکشیر، آویشن، نعنا فلفلی، رزماری، اسطوخدوس، بابونه، ختمی، پنیرک، شیرین بیان، کاسنی، همیشه بهار، سرخارگل، آلوئه ورا و گل گاو زبان از مهمترین گیاهان دارویی استان خراسان رضوی است که زعفران در صدر آنها قرار دارد.
در حالی که میزان تجارت بین‌المللی گیاهان دارویی سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود اما کشور ایران به رغم قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی و داشتن هزاران نوع گیاه دارویی آنچنان که باید نتوانسته از گنجینه غنی و ارزشمند خود در این عرصه بهره های اقتصادی لازم را ببرد.
تاکنون بیش از هشت هزار نوع گیاه دارویی در جهان شناخته شده که به احتمال زیاد تمام آنها در ایران وجود دارد اما تاکنون حدود سه هزار نوع آن در کشور شناسایی شده است.
این درحالی است که سودآوری گیاهان دارویی در طب سنتی بسیار زیاد است و برای مردم نیز بی ضرر و نافع می باشد.
گیاهان دارویی در وهله اول شاید فقط کاربری دارویی داشته باشد اما این گیاهان دارای چهار کاربرد درمانی، بهداشتی، غذایی و صنعتی هستند. کاربردهای فراوان و سودهای کلان کشت گیاهان دارویی موجب شده است بسیاری از کشورها تلاش کنند با روی آوردن به این صنعت، اقتصاد خود را سامان دهند.
امروز اغلب داروهای مدرن، منشاء گیاهی دارند و گیاهان دارویی می توانند در درمان یک بیماری ساده مانند سرماخوردگی تا بیماری های پیچیده مانند سرطان، تاثیر گذار باشند.
خراسان رضوی در میان استان‌های کشور گرچه با رتبه دار بودن در عرصه تولید زعفران به عنوان گل سر سبد گیاهان دارویی در تولید این محصول پیشتاز است و بیش از ۹۰ درصد زعفران کشور را تولید می کند، اما در زمینه کشت و تولید دیگر گیاهان دارویی بدون احتساب طلای سرخ نیز جایگاه برتر کشور را دارد.
خطه زرخیز خراسان رضوی ۳۵۰ گونه از مجموع حدود سه هزار گیاه دارویی شناخته شده در کشور را به صورت خودرو یا دست کاشت دارا می‌باشد.
این نکته در کشت گیاهان دارویی حایز اهمیت است که پرورش این گونه ها به دلیل نگهداری آسان و مصرف اندک آب و ارزش اقتصادی بسیار مورد اقبال کشاورزان است.
خراسان رضوی سکاندار کشتی اقتصادی گیاهان دارویی
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این باره گفت: هم اکنون ۲۳ هزار هکتار از اراضی کشاورزی در این استان زیرکشت گیاهان دارویی است که از نظر سطح زیرکشت و تولید حتی بدون احتساب سطح زیرکشت زعفران، این استان رتبه نخست کشور را در این زمینه دارد.
نجفقلی صالحی افزود: مجموع برداشت گیاهان دارویی از این وسعت سالانه حدود ۲۱ هزار تن محصول خشک است.
وی با اشاره به تنوع تولیدات گیاهان دارویی در خراسان رضوی، اظهار داشت: زیره سبز، تخم شربتی، خاکشیر، ختمی خبازی و رازیانه مهمترین اقلام گیاهان دارویی در این استان است.
وی گفت: زیره بیشترین سهم و عناب و سنجد کمترین میزان تولید گیاهان دارویی استان را به خود اختصاص داده اند.
صالحی افزود: هم اکنون استان خراسان رضوی حدو ۶۰ درصد تولیدات گیاهان دارویی کشور را در کارنامه خود دارد.
زیره گل سرسبد گیاهان دارویی استان
مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: این استان با ۱۴ هزار و ۳۰۰ هکتار زیرکشت زیره بیشترین سطح زیرکشت این محصول در کشور را دارد.
سید هاشم نقیبی افزود: در حال حاضر زیره سبز بیش از ۶۲ درصد سطح زیرکشت گیاهان دارویی در خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است که از این سطح هشت هزار و ۵۰۰ هکتار زیرکشت زیره آبی و پنج هزار و ۸۰۰ هکتار زیر کشت دیم قرار دارد.
وی اظهار داشت: خراسان رضوی با برداشت سالانه بیش از هفت هزار تن زیره رتبه اول کشور در تولید این محصول را دارد.
فرآوری گیاهان دارویی در حاشیه
نقیبی با بیان اینکه مهمترین چالش موجود در زمینه گیاهان دارویی کم توجهی به فرآوری این محصولات است، گفت: در حال حاضر فرآوری گیاهان دارویی در استان اغلب به شیوه سنتی است به طوری که در زمینه خشک کردن و بسته بندی همچنان به صورت دستی و بدون توجه به مسائل بهداشتی عمل می شود.
وی افزود: به همین دلیل محموله های صادراتی گیاهان دارویی استان دارای بار میکروبی است در حالی که استانداردسازی روند فرآوری و صنعتی شدن آن می تواند موجب تقویت صادرات به کشورهای اروپایی شود.
بیش از ۴۰ کشور مقصد گیاهان دارویی استان
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به صادرات گیاهان دارویی این استان به بیش از ۴۰ کشور گفت: از جمله این کشورها می توان به فرانسه، آلمان، استرالیا، اسپانیا، ژاپن، آمریکا، سوئد، دانمارک، ایتالیا، لهستان، نیوزیلند، جمهوری چک، چین، سنگاپور، فیلیپین، مالزی، صربستان، هند، ترکیه، جمهوری آذربایجان، پاکستان و امارات اشاره کرد.
وی افزود: هم اکنون پنج کارخانه در زمینه فرآوری گیاهان دارویی در خراسان رضوی فعالیت می کند که سه کارخانه از این تعداد جزو پیشرفته ترین کارخانه های کشور است.
وی اظهار داشت: بازار گیاهان دارویی تولیدی خراسان رضوی در کشورهای خارجی بسیار خوب و مورد قبول است و هم اکنون در این زمینه تمرکز بر روی تقویت فرآوری بهداشتی گیاهان دارویی است که بسیار مورد توجه کشورهای اروپایی می باشد.
توسعه کشت گیاهان دارویی
نقیبی با بیان اینکه سودآوری و درآمد بسیار گیاهان دارویی به همراه دیگر ویژگی ها نشان از این دارد که از این ظرفیت می توان به عنوان راهی برای رشد اقتصادی بهره برد گفت: به همین دلیل توسعه کشت گیاهان دارویی در استان به عنوان یکی از اولویت هاست.
وی افزود: در این راستا از امسال بر اساس برنامه پنجساله ای که در استان تدوین شده توسعه سالانه ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ هکتار سطح زیرکشت گیاهان دارویی در دستور کار قرار دارد که در این برنامه کشت ارقام کم آب بر مانند زیره، گل محمدی، زنیان، عناب و سنجد مد نظر است.
وی اظهار داشت: با توجه به توجیه اقتصادی کشت گیاهان دارویی حتی در سطح خرده مالکی نیز این کشت درآمدزا و سودآور است.
۹۰ هزار هکتار زیرکشت طلای سرخ
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به اهمیت و نقش زعفران در تولید و صادرات و سهم عالی این محصول در ارزآوری گیاهان دارویی گفت: امسال نیز ۹۰ هزار هکتار از مزارع این استان به کشت زعفران اختصاص یافته که با توجه به آغاز برداشت محصول امیدواریم شاهد تولید خوبی باشیم.
محمدرضا اورانی افزود: پارسال سطح زیرکشت زعفران در خراسان رضوی ۸۷ هزار و ۷۵۰ هکتار بود که از این سطح ۲۹۸ تن زعفران برداشت شد.
وی اظهار داشت: در حال حاضر ۱۲۹ هزار بهره‌بردار بخش کشاورزی خراسان رضوی در حوزه تولید زعفران و در مجموع ۱۴۵ هزار بهره بردار در حوزه کشت و فرآوری زعفران در این استان فعالیت دارند.
وی با بیان اینکه بخش کشاورزی ۲۸ درصد اشتغال و ۳۰ درصد صادرات غیرنفتی استان را به خود اختصاص داده است گفت: می توان با برنامه ریزی بهتر این سهم را افزایش داد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی افزود: طی نیمه نخست امسال ۱۱۷.۵ تن زعفران به کشورهای دیگر صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه پارسال که ۱۱۵ تن بود بیش از یک درصد افزایش دارد.