زرشک که در ایران و جهان به یاقوت سرخ کویر شهرت دارد، محصولی سازگار و کم‌آبخواه و در عین حال با ارزش افزوده بالاست محصولی استراتژیک که علاوه بر تامین نیاز داخلی ارزآوری خوبی برای کشور نیز خواهد داشت.
هر سال موضوع قیمت محصول زرشک در فصل برداشت به یکی از دغدغه‌های کشاورزان و بهره‌برداران استان تبدیل می‌شود گویا قیمت این محصول که با رنج فراوان از جمله تحمل خارها و تیغ‌های بُرنده آن حاصل می‌شود با اینکه امسال نسبت به سال قبل دو تا سه برابر افزایش یافته اما باز هم گلایه زرشک‌کاران را به دنبال داشته است.
به همین منظور میزگردی با حضور رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند، مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی و زوج کشاورز نمونه روستای مهمویی بیرجند در خصوص «خرید، فروش، صادرات و فرآوری» محصول زرشک در ایرنا خراسان جنوبی برگزار شد.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی بیرجند گفت: چهار سال است به بحث قیمت‌گذاری محصول استراتژیک زرشک استان ورود کرده‌ایم و در همه این سال‌ها سعی کرده‌ایم منافع کشاورز در اولویت نخست تصمیم‌گیری‌ها قرار بگیرد.
سید حسین خیریه افزود: امسال کمیته قیمت‌گذاری زرشک حدود ۲ ماه زودتر از موعد برگزار شد به این دلیل که واسطه‌ها و دلال‌ها از استان‌ها و شهرستان‌های مجاور برای پیش خرید محصول زرشک در باغات حضور پیدا کرده بودند.
وی بیان کرد: در جلسه نهایی کمیته قیمت‌گذاری که چهارم مهرماه با حضور مسئولان جهاد کشاورزی، اعضای شرکت‌های تعاونی، بخش خصوصی و خریداران و فروشندگان محصولات کشاورزی برگزار شد قیمت پایه زرشک تازه با شاخه، ۱۰ هزار تومان تعیین شد و کشاورزان نباید از این قیمت پایین‌تر محصول را به فروش برسانند.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی بیرجند تاکید کرد: کشاورزان توجه داشته باشند قیمت تعیین شده پایین‌ترین قیمت است و بر اساس کیفیت محصول می‌توانند آن را حتی تا ۲۰ هزار تومان هم به فروش برسانند به این صورت که پنج کیلوگرم زرشک تر معادل یک کیلو زرشک خشک باید هر کیلو ۱۰ هزار تومان، چهار کیلو تازه یک کیلو خشک ۱۲ هز ار و ۵۰۰ تومان و سه کیلو تازه یک کیلو خشک باید هر کیلوگرم آن ۱۵ هزار تومان به فروش برسد.
وی با بیان اینکه هزینه‌های ایاب و ذهاب بر عهده شرکت تعاونی‌های خریدار است اظهار داشت: شرکت تعاونی‌های پنج شهرستان دارای زرشک در استان برای جمع‌آوری و خرید این محصول اعلام آمادگی کرده‌اند.
خیریه ادامه داد: وقتی حداقل قیمت ۱۰ هزار تومان تعیین شده و شرکت‌های تعاونی نیز برای جمع‌آوری و خرید محصول همکاری می‌کنند چرا باید کشاورزان محصول خود را با قیمت‌های پایین‌تر از این قیمت به دست دلال بدهند.
کشاورزان از قیمت زرشک بی‌اطلاع هستند
محمد براتی یکی از زرشک‌کاران روستای مهمویی بیرجند هم گفت: اطلاع‌رسانی دقیق در ارتباط با قیمت تعیین شده و سایر حمایت‌های دولت از کشاورزان به درستی انجام نمی‌شود.
وی ادامه داد: کشاورزان در مزارع و باغات خود مشغول کار هستند نمی‌دانند مسئولان چه تصمیمی برای آنها می‌گیرند لذا خیلی راحت محصول خود را در اختیار دلال قرار می‌دهند.
براتی تصریح کرد: از آنجایی‌که با آغاز فصل پاییز و بارش و باران‌های احتمالی، برداشت یاقوت‌های سرخ کویر نیز در استان شروع می‌شود برخی کشاورزان به دلیل نداشتن محل مناسب برای خشک کردن زرشک، بدون توجه به قیمت اصلی یا تعیین شده محصول، زرشک تازه را در اختیار دلالان قرار می‌دهند.
وی تاکید کرد: بایستی موضوعات به این مهمی حداقل از کانال شرکت‌های تعاونی یا دهیاری‌ها اعلام شود، همانطور که بنده تا این لحظه در جریان جزئیات فروش زرشک و قیمت‌های آن نبودم.
این کشاورز نمونه خراسان جنوبی یادآور شد: کشاورزان معمولا خرده‌مالک هستند لذا نمی‌توانند خود را در گیر و دار رفت و آمد به شرکت‌های تعاونی یا مراکز جهاد کنند.
وی اضافه کرد: از آنجایی‌که اکثر کشاورزان خرده مالک محلی مانند بارگاه زرشک برای خشک کردن محصول ندارند و از طرفی می‌خواهند سریع به درآمد برسند زرشک را به صورت تازه و در همان محل به فروش می‌رسانند و متضرر هم می‌شوند.
براتی برای تایید سخن‌های خود گفت: اگر باور ندارید با هم به ۲۰ روستای دارای زرشک استان سری بزنیم و از نزدیک ببنیم آیا ۲۰ کشاورز از قیمت‌های تعیین شده با خبر هستند یا خیر.
وی با بیان اینکه با تعیین قیمت پایه زرشک کمک بزرگی به کشاورزان استان شده است افزود: اما ای کاش همه کشاورزان در جریان قیمت‌ها قرار بگیرند تا سود رنج و زحمتشان به جیب واسطه‌ها نرود.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی بیرجند گفت: یکی دیگر از اقدامات حمایتی از کشاورزان، پیش خرید محصول است به این شکل که ۲۰ درصد مبلغ قبل از برداشت به کشاورز پرداخت می‌شود تا حداقل بتواند پول کارگران را پرداخت کند و مابقی زمان برداشت یا بعد از خشک کردن زرشک پرداخت می‌شود.
خیریه افزود: مشاهده شده برخی از کشاورزان زرشک نارس و نوبر را به دلالان می‌فروشند و محصول در استان‌های دیگر به نام خراسان جنوبی به فروش می‌رسد لذا کیفیت محصول را زیر سوال می‌برد و قیمت را می‌شکنند که این مشکل نیاز به پیگیری دارد.
وی بیان کرد: بایستی از طریق سازمان‌های نظارتی جلوی این اقدام گرفته شود در این صورت کمک زیادی به توزیع زرشک با کیفیت در بازار کشور خواهد شد.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی بیرجند اظهار داشت: یکی از مشکلات اصلی در خصوص فروش زرشک تازه این است که برنامه‌ریزی برای توزیع آن در شهرستان‌های بزرگ وجود ندارد اگر زرشک به میزان مصرف و در بسته‌بندی‌های مناسب از طریق اتحادیه‌ها به سایر شهرستان‌ها ارسال شود قیمت این محصول نوسان نخواهد داشت.
وی تاکید کرد: کشاورزان به توصیه‌های کارشناسان توجه نمی‌کنند و مدام اصرار بر ادامه روش‌های سنتی دارند همچنین وقتی بین کشاورزان اتحاد وجود ندارد تمام تلاش‌های ما بی‌نتیجه می‌ماند.
خیریه عنوان کرد: سطح زیرکشت باغات زرشک در استان رو به افزایش است و امسال میزان برداشت محصول ۱۰۰ هزار تن زرشک تازه معادل حدود ۲۰ هزار تن زرشک خشک پیش‌بینی شده است.
رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی بیرجند گفت: در انجام یک معامله، مهمترین بخش نحوه پرداخت‌ها و تبادلات است که در این زمینه برای خرید محصولات کشاورزی می‌توان از روش اعتبار اسنادی ال سی استفاده کرد (یک روش پرداختی است که در آن تعهد قطعی به پرداخت از جانب بانک گشاینده اعتبار وجود دارد و به خریدار و فروشنده داده می‌شود که به موجب آن بانک تعهد می‌کند که میزان پرداختی خریدار، در زمان تعیین شده و با همان مبلغ مورد توافق و صحیح، به فروشنده داده خواهد شد.)
خیریه افزود: برای خرید محصول زرشک‌کاران با توافق بین خریدار و فروشنده پیگیری‌های لازم انجام می‌شود تا با ایجاد ال سی بانک‌ها تضمین پرداخت نیز وجود داشته باشد.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم گفت: در خصوص کیفیت زرشک، کشاورزان از همه بهتر می‌دانند کدام باغ محصول مرغوب و کدام یک محصول بی‌کیفیت‌تر دارد لذا می‌توانند در خصوص قیمت محصول خود تصمیم‌گیری کنند.
احمد بیکس افزود: اینکه برخی از دلال‌ها به کشاورز اعلام می‌کنند محصول را با قیمت پایین خریداری می‌کنند تنها هدفشان ایجاد جو روانی بین کشاورزان است تا راهی برای خرید پیدا کنند.
وی بیان کرد: برای خرید و بسته‌بندی محصول زرشک‌کاران ۱۱ تعاونی یا تشکل در استان مجوز دریافت کرده‌اند و ۲ میلیارد تومان تسهیلات بدون بهره در اختیار آنها قرار گرفته است که تاکنون پنج واحد به بهره‌برداری رسیده است.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با بیان اینکه تعیین قیمت پایه برای محصول زرشک جلوی ورود دلالان و دست درازی آنان را می‌گیرد اظهار داشت: کشاورزان توجه داشته باشند در هر صورتی نباید محصول خود را با قیمت پایین‌تر از نرخ تعیین شده به فروش برسانند.
پذیرش فناوری در روستاها اندک است
وی تاکید کرد: با وجود اینکه جوامع روستایی نیاز زیادی به کاربرد فناوری‌های جدید دارند اما پذیرش فناوری در روستاها بسیار اندک است.
بیکس گفت: تنوع عملیات باغی و موارد مصرف این محصولات در میان تولید کنندگان زیاد است که خود می‌تواند عامل موفقیت کشاورزان در تولید محصول زرشک باشد بنابراین کشاورزان به عنوان کسانی که در امر توسعه روستایی نقش دارند اگر به این دانش بومی که با ساختارهای روستایی هماهنگ است، توجه کنند، با انطباق آن با شرایط جدید می‌توانند گام‌های مؤثری در توسعه روستایی بردارند.
وی یادآور شد: برای ایجاد صنایع بسته‌بندی و فرآوری محصول زرشک باید خود کشاورزان ورود کنند نه اینکه منتظر باشند سرمایه‌گذاری غیربومی حتما محصول را خریده و بسته بندی و به فروش برساند.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی تاکید کرد: کشاورزان می‌توانند مانند همیشه با اتحاد و وحدت با یکدیگر در این زمینه ورود کنند جهاد کشاورزی نیز تسهیلات لازم با بهره پایین در اختیار آنان قرار می‌دهد.
وی عنوان کرد: یکی از مشکلات زرشک‌کاران نداشتن بارگاه زرشک است، هر چاه کشاورزی یا روستا می‌تواند با استفاده از تسهیلات ارزان قیمت نسبت به احداث بارگاه اقدام کنند اما اینکه برای کشاورز زمین و تسهیلات واگذار شود نه تنها امکان پذیر نیست که برای کشاورز نیز سخت است.
بیکس یادآور شد: کشاورزان می‌توانند برای احداث ۵۰ مترمربع بارگاه زرشک در دو طبقه با ظرفیت چهار تن زرشک تازه از تسهیلات جهاد کشاورزی استفاده کنند البته ابتدا باید زمین و فونداسیون از قبل آماده شده باشد.
وی به صدور مجوز ۳۸۰ بارگاه زرشک در استان اشاره کرد و گفت: هیچگونه محدودیتی اکنون در بحث پرداخت تهسیلات احداث بارگاه زرشک در استان وجود ندارد.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی ادامه داد: به کشاورزان توصیه می‌کنیم بارگاه زرشک را در قالب مجتمع احداث کنند یا به گونه‌ای باشد که بر اساس الگوهای نظام مهندسی و جهاد کشاورزی باشد.
وی گفت: سطح زیرکشت زرشک در خراسان جنوبی ۱۶ هزار و ۷۲۶ هکتار است و ۱۸ هزار بهره‌بردار در این زمینه فعال هستند.
بیکس افزود: پیش بینی شده امسال بیش از ۸۰ هزار تن زرشک در استان برداشت شود( ۲۰ هزار تن زرشک خشک) که از این میزان ۱۰ درصد فرآوری و تبدیل به محصولاتی از قبیل آب زرشک و کنسانتره تبدیل و مابقی به صورت خشک بسته‌بندی و به فروش می‌رسد.
وی ادامه داد: در حال حاضر ۱۲ واحد فرآوری و بسته‌بندی در استان فعال است که سالانه ۶ هزار و ۶۰۰ تن محصول زرشک بسته‌بندی و ۲ هزار و ۷۷۰ تن نیز فرآوری می‌شود.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان اظهار داشت: از دو سال قبل طرحی برای مجموع زرشک تولیدی استان تهیه شده و به وزارت جهاد ارسال شده است که برای اجرای آن ۲۳۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
وی اضافه کرد: به این صورت که ۳۰ درصد محصول به صورت تازه و خوشه‌ای در کارخانه‌ها وکیوم و بسته‌بندی شود همچنین احداث مجتمع یا بارگاه‌های زرشک با سازه‌های کاملا سبک در روستاها پیش‌بینی شده است.
بیکس عنوان کرد: در این خصوص در پنج شهرستان خراسان جنوبی که دارای محصول زرشک هستند احداث ۱۵۰ هکتار بارگاه زرشک با اعتبار ۸۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده است.
وی با بیان اینکه ۱۷ محصول فرآوری از زرشک قابل تولید است تصریح کرد: تاکید ما تنها بر ایجاد بارگاه زرشک نیست چراکه نگاه صنایع تبدیلی صادرات محور است و توصیه داریم صنایع و کارخانه‌ها به سمت تولید محصولات مختلف زرشک پیش بروند.
صادرات سه درصدی زرشک ایران
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با بیان اینکه تنها حدود سه درصد زرشک خراسان صادر می‌شود تاکید کرد: می‌توان با توسعه صنایع فرآوری این محصول ارزش افزوده آن را بالا برد و علاوه بر افزایش سود زرشک‌کاران، زمینه‌های اشتغال را نیز افزایش داد.
وی گفت: چرا همیشه باید منتظر ورود سرمایه‌گذار به استان باشیم در حالیکه کشاورزان خود می‌توانند در این زمینه سرمایه‌گذار باشند، مهمترین بحث محصولات کشاورزی این است که قیمت محصول اولیه بالا است لذا اگر تشکل‌ها و کشاورزان وارد شوند مشکل بزرگی حل خواهد در غیر اینصورت احداث کارخانه فقط مشکل محصولات استراتژیک استان را رفع نخواهد کرد.
بیکس افزود: کارخانه‌هایی اکنون در استان وجود دارد که به دلیل بالا بودن قیمت اولیه محصول، نمی‌توانند با ظرفیت کامل کار کنند که در این زمینه حداقل کشاورزان می‌توانند به صورت مشارکتی با فروش محصول خود سهمی در تولید داشته باشند.
وی بیان کرد: تنها یک کارخانه استان ظرفیت چهار هزار تن زرشک خشک معادل ۲۰ هزار تن زرشک تازه را دارد که می‌تواند یک سوم محصول استان را فرآوری کند اما مشکلاتی از قبیل قیمت بالای خرید اولیه، صادرات و برگشت پول و سایر سبب شده نتواند از ظرفیت کامل استفاده کند.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان تاکید کرد: اکنون اینگونه نیست که برای صادرات زرشک اقدام نشده یا در بازارهای جهانی شناخته نشده‌ایم بلکه وجود مشکلات کلان و ریز علت صادرات کم مربوط به محصول تولیدی ما است.
وی گفت: با اینکه تشکل‌ها و مجتمع‌های بسته‌بندی محصولات کشاورزی در برخی روستاها با مشارکت کشاورزان و حمایت جهاد کشاورزی تشکیل شده است اما بعضا شاهد بسته بودن برخی از این واحدها هستیم نباید آنها تنها زمان برداشت محصول باز باشند بلکه باید از تمام ظرفیت‌های محصولات مانند تولید مارمالاد، مربا، رب، لواشک، بسته‌بندی و سایر استفاده کرد در غیر اینصورت دلالان سوء استفاده کرده و محصول آنان را به تاراج خواهند برد.
بیکس یادآور شد: تمامی سیاست‌ها و برنامه‌های جهاد کشاورزی در خصوص محصول زرشک مشخص شده و روشن است تنها نیازمند مشارکت و سرمایه‌گذاری بهره‌برداران و زرشک‌کاران هستیم.
لزوم معرفی ظرفیت‌های دارویی زرشک توسط دانشگاهیان
وی گفت: تعریف صنایع از بارگاه زرشک تنها محلی برای پهن و خشک کردن شاخه‌های زرشک نیست بلکه تکنولوژی‌هایی طراحی شده که به نفع کشاورزان است و اگر کشاورزان از این روش‌های نوین استفاده کنند به سود واقعی محصول خود حتی فراتر از آن خواهند رسید.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی یادآور شد: محصول زرشک یکی از مواهب الهی در استان است اما زیاد در خصوص مزیت‌های دارویی آن کار نشده است.
وی افزود: از دانشگاهیان و مجامع دانشگاهی درخواست داریم از ریشه، برگ، ساقه و محصول این گیاه که خواص بسیار فراوانی دارد تحقیقات لازم انجام دهند و جامعه را در خصوص آن آگاه کنند.