زنجیره توسعه و عمران کشور وقتی تکمیل می‌شود که سهم مناطق روستایی در محورهای اشتغالزا، گردشگری، صنعت، کشاورزی پایدار، سلامت، رفاه و نشاط اجتماعی به درستی تعریف شود و الگوی توسعه روستایی به شکلی رقم بخورد که فرصت سازی برای جوامع محلی و روستایی برای ایفای نقش اجتماعی و اقتصادی فراهم شود.
به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران توجه ویژه به روستاها و برنامه‌ریزی برای توسعه روستایی علاوه بر افزایش تولید ناخالص ملی، موجب ماندگاری جمعیت مولد به ویژه جوانان و نوجوانان در این مناطق شده و جامعه را از پیامدهای مهاجرت و حاشیه نشینی، مشاغل کاذب، فقر و آسیب‌های اجتماعی می‌رهاند.
از سال ۱۳۲۷ که نخسین برنامه توسعه روستایی کشور تدوین شد، تلاش‌های پراکنده‌ای در تقشه توسعه روستایی رقم خورده و این امر در تدوین برنامه‌های عمرانی کشور نیز تا حدودی مورد توجه قرار داشته است اما به جرات می‌توان گفت اقدام همه‌جانبه‌نگر و اثرگذاری در راستای توسعه روستایی برای پیشگیری از پدیده مهاجرت به شهرها صورت نگرفته و با وجود بردن امکانات پایه به مناطق روستایی و صرف هزینه‌های سنگین برای بهبود شاخص‌های رفاه، همچنان علامت سئوال بزرگی در مقابل مقوله مهاجرت به شهرها و خالی شدن بسیاری از روستاها از جمعیت وجود دارد.
روستا کانون مولد اقتصاد و اشتغال
کارشناسان و دست اندرکاران امور اقتصادی و اجتماعی در استان مرکزی بر این باورند که کم توجهی به ساختار اقتصادی روستاها و توانمندسازی جمعیت ساکن، پیامدهای خشکسالی و کند بودن برنامه‌های توانمندسازی و رشد متوازن کانون‌های اقتصاد روستایی از عواملی است که ریزش سطح درآمدی خانواده‌ها را در این مناطق رقم زده و جمعیت روستایی برای تامین معاش ناچار به مهاجرت به شهرها شده واین مساله رونق مشاغل کاذب، تورم و آسیب‌های پیدا و پنهان را باعث شده است.
خشکسالی پی در پی در نقاط مختلف استان مرکزی از اصلی‌ترین دلایل مهاجرت جوانان روستایی به شهرها است، چرا که نبود آب کافی برای کشاورزی زمینه بیکاری جوانان را فراهم کرده وجمعیت فاقد مهارت‌های شغلی متنوع این مناطق برای گذران زندگی و تامین معاش خانواده مجبور به ترک محل زیست خود و مهاجرت‌های بی برنامه شده‌اند.
برای مثال روزگاری نه چندان دور شهرستان خمین از بزرگترین تولیدکنندگان انواع لوبیا در کشور به شمار می رفت اما امروز نه تنها کشت این محصول در بسیاری از نقاط این شهرستان به‌دلیل کم آبی متوقف شده بلکه مردم این شهرستان حتی از کمبود آب آشامیدنی نیز رنج می‌برند.
به گفته کشاورزان کهنسال، در شهرستان اراک نیز بهترین نوع گندم در سال های ۵۴ و ۵۵ در روستاهای مصلح‌آباد و حرآباد از توابع بخش مرکزی این شهرستان کشت می شد اما، خشکسالی‌ها موجب شده که این مناطق به‌لحاط کشاورزی در سال‌های اخیر موفق نباشند.
علاوه بر کم‌آبی و کاهش نزولات آسمانی، می‌توان گفت که توسعه و پیشرفت ناگهانی فناوری ارتباطات نیز فرهنگ و اصالت روستاییان همه نقاط کشور به‌خصوص استان مرکزی را تحت‌الشعاع خود قرار داده است به‌شکلی که دیگر جوانان و نوجوانان روستا تمایلی به زندگی روستا نداشته و شیفته زرق و برق و رفاه شهرها می‌شوند و مهاجرت به کانون‌های شهری را به هر قیمت در اولویت کار خود دارند، بدون آنکه آمادگی فرهنگی و اجتماعی و مهارت‌های لازم زیستن در محیط‌های بزرگتر را فراگرفته باشند.
تکالیف هر یک از اعضای خانوار در روستاها بر اساس تعاون و کارویژه‌های سنتی در راستای اقتصادمحور است، برای مثال نقش مدیریتی زن در هسته خانواده علاوه بر تربیت فرزندان و راهبری امور خانه در حوزه معیشت نیز دوشادوش بودن با مردان است ولی این تکالیف و مهارت‌های لازم زیستی آن زمین تا آسمان با یک زن شهرنشین متفاوت است.
اشتیاق حضور روستانشینان برای زندگی درشهر نیازمند پیش‌درآمدهایی است که برای آن نقشه راه اصلی وجود نداشته و در مواردی تضاد نقش‌ها و رویارویی با کارویژه های زندگی مدرن پس از مهاجرت به شهرها بستر مناسبی برای آسیب‌پذیری این خانواده‌ها فراهم می‌کند.
برخی سیاست‌های ناکارآمد و مصرف‌گرا در گذشته، نسبت به آموزش نیروهای بهره‌بردار روستایی حساسیت لازم را نداشته و آگاهی اندک کشاورزان از اهمیت زیست محیطی و سرمایه‌ای منابع آب زیرزمینی موجب شده که بهره برداری غیراصولی از این منابع صورت گرفته و چالش‌های اساسی شکل بگیرد که تبعات آن در معیشت و کیفیت زیستی ساکنان روستا اثر مستقیم دارد.
روستاها به مثابه واحدهای تولیدی
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری استان مرکزی در این زمینه اظهار کرد: روستاها واحدهای تولیدی ارزشمندی هستند که ضمن برخورداری از جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی می توانند نقش بسیار موثری در توسعه اقتصادی و احیای فرهنگ ایرانی و اسلامی در کشور داشته باشد.
«مهدی زندیه‌وکیلی» افزود: مشارکت روستائیان در امور اقتصادی به‌شکلی که نقش خود را در بالندگی اقتصادی و توسعه کشور مشاهده کنند، می‌تواند زمینه توسعه روستاها را فراهم کند چرا که مشارکت این قشر از جامعه باعث ایجاد اعتماد به دولتمردان ومسئولان می‌شود.
وی اظهار داشت: روستاها دارای زمینه‌های تولیدی متنوعی هستند و درصورتی که دولت بتواند بازار مصرف تولیدات این قشر از جامعه را فراهم کند می‌توان اقتصاد روستا را به گردش درآورد و رهاورد آن کاهش نرخ تورم و اشتغال پایدار است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری استان مرکزی یادآور شد: بدون برنامه‌های کاربردی توسعه پایدار نمی‌توان پیش رفت و اکنون بیش از ۳۰ درصد جمعیت کشور را روستائیان تشکیل می‌دهند که این مهم دولت تدبیر و امید را مکلف به‌توجه ویژه به روستائیان می‌کند.
وی در خصوص اقدامات صورت گرفته از سوی دولت‌های پیشین در روستاها گفت: شاکله هدفمندی در راهبردهای توسعه یافتگی روستایی در دولت تدبیر و امید کلید خورده و خدمت رسانی در راستای ایجاد رفاه روستائیان را در دستور کار قرار داده که این امر باعث شده که در نگاه جامعه شهری به روستاها تغییر اساسی رخ دهد و کارکرد مولد آن برجسته‌تر شود.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری مرکزی بیان کرد: تخصیص عادلانه منابع به همه روستاها، اعطای تسهیلات کم‌بهره برای توسعه اشتغال، مرمت و بازسازی مدارس و دیگر مکان‌های فرهنگی و تفریحی، پرداخت تسهیلات ویژه برای بازسازی و نوسازی منازل روستایی از مهمترین برنامه های دولت تدبیر و امید برای توسعه روستایی و جلوگیری از مهاجرت جوانان و نوجوانان روستایی به شهرها است.
شورای توسعه روستایی ابتکار دولت تدبیر و امید
مدیرکل دفتر روستایی استانداری استان مرکزی بیان کرد: یکی از مهمترین طرح‌های دولت تدبیر و امید ایجاد شورای توسعه روستایی است که این شورا باید در برنامه ششم توسعه ایجاد شود و دولت به وسیله آن مشکلات مناطق مختلف را شناسایی و به معاونت توسعه روستایی دفتر ریاست جمهوری انتقال دهد تا به این وسیله تمهیدات لازم برای توسعه جامعه روستایی اندیشیده شود.
«حجت الله کاظمی» افزود: روستا بخش مهمی از پازل توسعه کشور است و نمی‌توان با برنامه‌های پراکنده انتظار داشت که قطار توسعه با موفقیت به سرمنزل مقصود برسد بنابر این نگاه کارشناسی به امر روستا بخش مهمی از تصمیم‌سازی است که دولت تدبیر و امید به درستی به آن پرداخته است.
وی اظهار داشت: هر بخش از پیوست‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در روستا مهم و ارزشمند است و تصمیم‌سازی و اجرا در سطح جوامع محلی باید کارشناسی با مردم و برای مردم باشد.
وی گفت: تخصیص عادلانه منابع به روستاها، اعطای تسهیلات کم‌بهره برای توسعه اشتغال، مرمت و بازسازی مدارس و دیگر مکان‌های فرهنگی و تفریحی از مهمترین برنامه‌های دولت تدبیر و امید برای توسعه روستایی و جلوگیری از مهاجرت جوانان و نوجوانان روستایی به شهرها است.
کاظمی افزود: یک‌هزار میلیارد ریال اعتبار امسال برای پیشبرد برنامه‌های ۷۲۹ دهیاری این استان اختصاص یافته که این میزان منابع مالی از محل جرایم رانندگی، ارزش افزوده و بند یک و ۲ برنامه ششم توسعه با هدف توسعه روستاها پرداخت شده است.
وی اظهار داشت: اولویت فعالیت دولت تدبیر و امید در روستاها توسعه مشاغل پایدار روستایی و درآمدزایی است و در این راستا لایحه اشتغال پایدار با استفاده از صندوق توسعه ملی تصویب شد و یک و نیم میلیارد دلار اعتبار از محل صندوق توسعه ملی روستایی برای این مهم اختصاص داده شده است.
مدیرکل دفتر روستایی استانداری مرکزی بیان کرد: ۲ هزار و ۲۶۰ میلیارد ریال تسهیلات اشتغالزای روستایی در سامانه کارا استان مرکزی برای یک‌هزار و ۳۵۰ طرح با ایجاد اشتغال سه هزار و ۴۰۰ نفر پرداخت شده و پنج هزار و ۷۹۰ میلیارد ریال اعتبار نیز از سال ۹۲ تاکنون به حساب دهیاری‌های استان مرکزی واریز شده است.
کاظمی تصریح کرد: با وجود تامین امکانات زیرساختی مهاجرت روستائیان به شهر ادامه دارد که نبود شغل مناسب و درآمد پایدار یکی از دلایل اصلی آن است و اکنون ۲۳ درصد جمعیت استان معادل ۳۲۹ هزار نفر در یک‌هزار و ۱۲۸ روستا و یک‌هزار و ۶۳۸ آبادی ساکن هستند.
وی اظهار داشت: ۲۶۶ روستای استان دارای خدمات اینترنت است و ۹۸۲ روستا نیز زیرپوشش خدمات همراه اول قرار دارد و ۱۰۴ هزار ۶۲۰ خانوار روستایی استان مرکزی در ۹۸۷ روستا از خدمات گاز بهره‌مند هستند.
مدیرکل دفتر روستایی استانداری مرکزی گفت: طول راه‌های روستایی در این استان چهار هزار و ۴۴۷ کیلومتر است که سه هزار و ۲۲۶ کیلومتر آن آسفالت، ۳۸۶ کیلومتر شوسه و ۸۳۴ کیلومتر خاکی است و ۸۸۷ روستای استان مرکزی دارای طرح هادی است که این طرح‌ها در ۱۶۲ روستای استان بازنگری شده‌اند.
کاظمی با بیان اینکه ۱۷ هزار و ۵۰۲ تن قیر رایگان در چهار سال اخیر برای آسفالت معابر روستایی استان تهیه و تحویل شده است، اظهار داشت: ۲۳ پایگاه آتش‌نشانی و ۲۰۵ کانکس خدمات اطفای حریق در روستاهای استان با یک‌هزار و ۴۳۵ کپسول به مردم منطقه خدمات ایمنی ارایه می‌کنند.
وی گفت: ۶۷ خودرو توسط ۱۹۴ راننده و کارگر، پسماند روستایی استان را به شیوه مکانیزه جمع‌آوری می‌کنند و در برخی از نقاط استان مانند شازند، اراک، فراهان، کمیجان و زرندیه، مدیریت پسماند روستایی به‌صورت منطقه‌ای انجام می‌شود.
اشتغال خرد با بهره گیری از توان بانوان روستایی
عضو شورای اسلامی روستای اکبرآباد از توابع بخش مرکزی شهرستان شازند استان مرکزی نیز پیش از این به ایرنا گفته بود: با هدف رونق تولید و تحقق منویات رهبر معظم انقلاب و اهمیت دادن به بانوان روستا پس از انتخاب به عنوان عضو شورای اسلامی این روستا با سرمایه شخصی خودم اقدام به راه‌اندازی یک واحد تولیدی لباس زنانه کردم و هم اکنون بیش از ۳۰ نفر در این کارگاه مشغول به‌کار هستند.
«شهناز رجبی» افزود: پس از فعالیت ۲۰ ساله در شهر اراک با هدف حمایت از بانوان روستایی به عنوان نامزد انتخابات شورای اسلامی روستای اکبرآباد شازند(زادگاهم) در پنجمین دوره انتخابات شورای اسلامی شهر و روستا شرکت و با حمایت گسترده مردم و به خصوص بانوان این روستا توانستم با آرای قابل توجهی به شورای پنجم راه پیدا کنم.
وی ادامه داد: با توجه به نزدیکی روستای اکبرآباد به شهر شازند، پدیده مهاجرت جوانان روستا از سال‌ها قبل این روستا را تهدید می کرد و به همین دلیل ایجاد اشتغال مهمترین هدفم از ورود به شورای اسلامی روستا بود و از همان بدو فعالیت این نهاد، ساخت و تجهیز یک کارگاه خیاطی در دستور کار قرار گرفت.
عضو شورای اسلامی روستای اکبرآباد شازند بیان کرد: پس از یک ماه از آغاز فعالیت شورای اسلامی این روستا یک کارگاه خیاطی با هزینه شخصی حدود یک میلیارد ریال ساخته و تجهیز شد و با توجه به اینکه هیچ یک از بانوان روستا کوچکترین اطلاعاتی از حرفه خیاطی نداشتند یک کارگاه آموزشی راه‌اندازی و بیش از ۳۰ نفر از بانوان روستا را آموزش دادم.
رجبی اظهار داشت: بعد از برگزاری کارگاه آموزشی، تمامی بانوانی که در این کارگاه شرکت کرده بودند در کارگاه خیاطی مشغول به‌کار شدند و قراردادهای مختلفی با فروشگاه‌های بزرگ تهران منعقد و در زمینه تولید مانتو فعالیت کارگاه آغاز شد.
رجبی اضافه کرد: کشورهای خارجی بازار پوشاک ایران را قبضه کرده اند، در حالی که اگر از تولید پوشاک داخلی حمایت شود، اشتغال بسیار زیادی در این بخش می‌توان ایجاد کرد.
عضو شورای اسلامی روستای اکبرآباد شازند اضافه کرد: اشتغال در روستاها نیازمنده ایده‌پردازی های کارشناسانه است و باید ظرفیت و توانمندی روستاها را با دید عمیق کارشناسی مشاهده کرد و برای استفاده از ظرفیت ها برنامه یزی کرد.
نداشتن سرمایه اولیه برای آغاز کسب و کار دلیل اصلی مهاجرت جوانان روستایی به شهرها است
دهیار روستای ایبک آباد از بخش مرکزی شهرستان اراک نیز نداشتن سرمایه‌های اولیه برای آغاز کسب و کار در بین جوانان روستاها را دلیل اصلی مهاجرت آنان به شهرها و گرایش به شغل‌های کاذب عنوان کرد و گفت: اگر دولت و بخش خصوصی به‌صورت جدی و به نیت جلوگیری از مهاجرت جوانان به حاشیه شهرها که سبب تحمیل هزینه‌های مادی و معنوی بسیار به جامعه می‌شود، وارد عمل شوند، شاهد رونق کسب و کار در منطقه و حتی بازگشت جوانان روستایی از شهرها به‌خانه خود خواهد شد.
«غلامرضا نیک‌ملکی» افزود: با توجه به اینکه بیشتر جوانان روستاها به‌دلیل نبود امکانات و دوری از شهر، نتوانسته‌اند تحصیلات خود را ادامه دهند و در مقاطع پایین از ادامه تحصیل باز مانده‌اند، امکان اشتغال به شغل‌هایی که نیاز به دانش روز و آموزش‌های مختلف دارند را پیدا نمی‌کنند و مجبور هستند در روستاها بمانند و در کنار والدین خود به فعالیت بپردازند، که با توجه به محدودیت زمین و سرمایه و جمعیت بالای خانواده‌ها، امکان کسب درآمد پایدار را پیدا نمی‌کنند و با همان دانش کم به سمت شهرها می‌روند که آنجا هم باید کارهای یدی و سخت را برای گذران زندگی انتخاب کنند.
وی با بیان اینکه در مواقعی جوانان دل به کار نمی‌دهند و می‌طلبد در این زمینه هم آموزش ببینند، افزود: کار کردن جوهره پایه در هر فرد است که این روزها این ویژگی به خاطر تفاوت در سطح زندگی و باورهای جوانان در برخی موارد در روستاها در حال کمرنگ شدن است.
وی تاکید کرد: ایجاد زمینه‌های اشتغال و کسب درآمد در روستاها، سبب ماندگاری جوانان و زندگی عزتمند آنان در کنار خانواده‌هایشان می‌شود و اگر کار و امکانات خوب باشد، جوانان منطقه زندگی در روستا در کنار خانواده را با تمام ظواهر شهرنشینی عوض نمی‌کنند.
ضروت استفاده از زمینه‌های مختلف اشتغال در روستاها
بخشدار بخش کمره شهرستان خمین نیز در گفت و گو با ایرنا بر ضروت استفاده از زمینه‌های مختلف اشتغال در روستاها تاکید کرد و افزود: ۵۶ روستای این شهرستان زیر مجموعه بخش کمره هستند که ظرفیت های همه این روستاها به مدت یک سال شناسایی و طرح های اشتغالزایی از سال ۱۳۹۳ در این بخش آغاز شد.
احمد اسدی، گسترش تولید پوشاک در هفت روستای این بخش به عنوان نخستین طرح اشتغالزایی عنوان کرد که از سه سال پیش آغاز شد.
وی توضیح داد: : ساختمان و اماکن مورد نیاز و چرخ‌های خیاطی از محل اعتبارات شرکت های تعاونی در اختیار سرمایه گذار قرار گرفت و حدود ۷۰ نفر در این کارگاه های خیاطی اشتغال دارند.
وی اضافه کرد: با تجمیع سرمایه‌های دهیاری ها، ۳۸ دستگاه بوجاری ساماندهی شد که بیش از ۴۰۰ نفر در بخش بسته بوجاری و بسته‌بندی حبوبات به خصوص لوبیا فعالیت دارند.
بخشدار بخش کمره خمین بیان کرد: همچنین با استفاده از اعتبارات دهیاری‌های این بخش، زمینی به مساحت ۴۰ هکتار خریداری شد و مجوز تولید گل و گیاه از سازمان جهاد کشاورزی نیز دریافت شده است که در صورت تکمیل این مجتمع ۲۰ فرصت شغلی جدید ایجاد می‌شود.
وی اظهار کرد: با توجه به اینکه ۱۵ روستای بخش کمره شهرستان خمین از پیشینه تاریخی ارزشمندی برخوردار هستند، مرمت و بازسازی بناهای تاریخی این آثار و محوطه روستاها با هماهنگی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان در دستور کار است و می تواند این خطه را به یکی از قطب‌های درآمدزا، جاذب برای گردشگران و اشتغالزا برای ساکنان آن تبدیل کند.
اسدی ادامه داد: اعتبارات دهیاری‌ها به صورت واحد، ظرفیت ایجاد طرح‌های اشتغالزایی را ندارد و برای این کار باید از ظرفیت چند روستا به صورت شرکت‌های تعاونی استفاده کرد.
۷۹۵ روستا از یک‌هزار و ۲۱۰ روستای دارای سکنه در استان مرکزی دارای دهیاری است.