خطه ای که دیر زمانی پیش، تاریخی به وسعت و پیشینه کاسی ها و اورارتویی ها و اندکی جلوتر در دوره ساسانیان و سلجوقیان را برایش متصور بودیم و به تازگی با کشف سکونت گاه گل‌افشان با قدمت پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح(دوره باکون) و همچنین کشف کهن‌ترین کتیبه کشف شده دوران اسلامی، متوجه اهمیت تاریخ و تمدن کهن و باستانی این دیار شده‌ایم.
هر چند گاهی مشاهده برخی حفاری‌ها در مناطق تاریخی در دوران پیشین، معاصر و حتی همین چند سال قبل(ناپدید شدن کتیبه تاریخی قلعه سنگی) آزاردهنده هستند اما هنوز هم وادی سمیرم که محل تردد کاروان‌ها از استان‌ها و بنادر جنوبی و استان فارس با مرکز کشورمان بوده است، می‌تواند زبانزد خاص و عام در تاریخ و تمدن و فرهنگ ایرانیان باشد و بدرخشد.
آخرین نمونه‌های کشف و شهودهای باستانی در منطقه، اولین آن تپه سکونت گاهی گل‌افشان در شرق سمیرم بود که به اوایل هزاره پنجم قبل از میلاد باز می‌گشت و دومین آن پدیدار شدن کتیبه‌ای متعلق به دوران اسلامی است که به اعتقاد کارشناسان میراث فرهنگی این کهن‌ترین کتیبه کشف شده دوران اسلامی در سرزمین پهناور ایران است.
به گفته رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سمیرم، این کشف تازه از بررسی کتیبه‌های سنگی و بخشی از سنگ قبرهای قدیمی مکشوفه در مناطقی از سمیرم پدیدار شده است.
سعید سلیمانیان اظهارداشت: خط و نوشتار این آثار سنگی به اوایل دوران اسلامی با نوشتارهای به خط کوفی- عربی و فارسی باز می‌گردد.
یکی از کارشناسان برجسته بازخوانی و آشنا با کتیبه ها و خطوط اسلامی هم می گوید: برای نخستین بار است که نام و کلمه ایران بر روی یکی از کتیبه های کشف شده سمیرم به چشم می‌خورد.
عمادالدین شیخ‌الحکمایی با بیان اینکه این کشفیات امکان مطالعه مردم شناختی و تاریخی را در نواحی متعددی از ایران ممکن می‌سازد، تصریح کرد: کتیبه‌ها بهترین و گویاترین منابع پژوهشی در مسیر تحول خط و نقش مایه‌ها محسوب می‌شوند.
مدرس کتیبه و سندشناسی در دانشگاه‌های تهران و سوربن فرانسه که در ادامه از موزه و حمام کمال‌الملک وزیر سلجوقی سمیرم دیدن کرد افزود: مسوولان سمیرم و استان اصفهان می‌توانند موزه‌ای منحصر به فرد از کتیبه‌ها و سنگ نوشته‌های متعلق به خودشان در این شهرستان داشته باشند.
وی این به وجود معماری صخره‌ای و آثار و یادمان‌های دست کند در جای جای سمیرم بویژه شمال این شهر اشاره کرد و گفت: معماری این سازه‌ها کم نظیر بوده و مسوولان باید از این داشته‌ها مراقبت کنند.
استاد تاریخ و پژوهشگر دانشگاه اصفهان به خبرنگار ایرنا گفت: قدمت تاریخی سمیرم امروز در کشور با وجود این دست کشف و بازخوانی‌های جدید دست نیافتنی تر از هر نقطه‌ای در کشورمان شده است.
به گفته محمدحسین ریاحی، در کتاب های «مرات البُلدان» و «محاسن اصفهان»، دژ سمیرم را قلعه «وهانزاد» نامیده‌اند و در کتاب «شهریاران گمنام» و«تجارب الامم» آورده‌اند که رکن‌الدوله مرزبان در دژ سمیرم( قرن سوم) از زندانی شدنش نام می‌برد و از پناه آوردن جلال‌الدین خوارزمشاه از دست مغول‌ها به قلعه سمیرم به خاطر استحکاماتش یاد می‌کند.
وی ابزار امیدواری کرد وجود این سازه‌ها، بناها، کتیبه‌ها و مجموعه‌های بی‌نظیر و کم‌نظیر معماری و سکونت گاهی توجه‌ها را به سمت این خطه بکشاند و دست کم نام و آوازه برند سمیرمی که شاید با سیب، آبشار و آب و هوای خوش شناخته می‌شود با میراث و تاریخ کهنش به افکار عام و خاص مردمان راه یابد.
چندی قبل که سکونت گاه گل‌افشان سمیرم کشف شد رییس اداره میراث فرهنگی و گردشگری سمیرم گفته بود: برخی از اشیاء کشف شده در این تپه ماقبل تاریخ نشان می‌دهند آن دوران کوچ و کوچ روی و زندگی دوره‌ای در این منطقه جریان داشته است.
جریانی که امید است با وجود کهن‌تر شدن قدمت این منطقه ییلاقی، استراتژیک و واقع شده در جوار دنا و زاگرس، رنگ و بوی رونق و توسعه در مسیر شناخته شدن و رسیدگی‌های بهتر و بیشتر سمیرم اصفهان منجر شود.
شهرهای سمیرم و کُمه در جنوب اصفهان از تاریخی‌ترین مناطق باستانی ایران است که در محدوده منطقه پارس قرار داشته است.
از جمله آثار تاریخی و طبیعی سمیرم پارک تقرچه، چشمه 'خوانسار'، تخت سلیمان آب ملخ، 'حمام کمال الملک وزیر'، 'تل شاهی و وزیری'، 'قلعه بهمن'، آبشار 'خفر'، آبشار سمیرم، چشمه ' ناز ونک'، 'تالاب خان وردشت'، آبشار 'بی بی سیدان'، چشمه'بابا زرنگ کمه'، چشمه 'نوول' غار 'دنگزلو'، 'لای سرخ دنا' و 'امامزادگان ابراهیم، زید ابن علی، سیداحمد و سید محمد خفر، بی بی ناز خاتون و بی بی گل خاتون کمه و حنا' است.
این شهرستان در ضلع شمالی دنا و زاگرس میانی، دارای ۱۰۰ هزار جمعیت است که در جنوب استان اصفهان، شمال یاسوج، شرق اقلید و آباده استان فارس و غرب لُردگان استان چهارمحال و بختیاری واقع است.
کارشناسان معتقدند که شهرستان سمیرم با برخورداری از طبیعت بکر و آثار تاریخی ارزشمند می‌تواند با برنامه‌ریزی اصولی به یکی از قطب‌های گردشگری استان اصفهان و کشور تبدیل شود تا سالانه میلیونها گردشگر داخلی و خارجی به این خطه باستانی سفر کنند.
این عده می‌گویند سمیرم در بخش‌های فرهنگی و تاریخی و طبیعی و اقتصادی دارای ظرفیت‌های فراوانی است که تاکنون شناسانده نشده که می‌توان برای معرفی هر یک از ظرفیت‌های آن برنامه و چشم‌اندازی مشخص تدوین کرد تا بر اساس آن اهداف به توسعه منطقه کمک کرد.
به تاکید صاحبنظران امر شکوفایی ظرفیت‌های هر منطقه علاوه بر داشتن نقشه راه اصولی و حمایت نهادهای مربوط نیازمند مشارکت همگانی در حوزه‌های مختلف است که برای این مهم تدابیر علمی و عملی اندیشید.
رضا رسولی دانشجوی سمیرمی به ایرنا گفت : این شهرستان برای معرفی ظرفیت‌های تاریخی و طبیعی‌اش نیازمند نقشه راه است که مسوولان نهادهای مربوط باید برای تحقق این مهم فکر اساسی کنند.
وی تصریح کرد: این شهرستان با داشتن طبیعت بکر و منحصربفرد در کنار داشتن شناسنامه‌های تاریخی ارزشمندش می تواند به یکی از قطب‌های گردشگری استان اصفهان و حتی کشور تبدیل شود.
وی ادامه داد: برآیندها مبین این است که متاسفانه مسوولان امر نتوانسته‌اند از ظرفیت‌های موجود بهره‌برداری بهینه‌ای برای رشد اقتصادی منطقه ببرند که نیازمند بازنگری در برنامه‌ریزی‌ها هستیم.
استان اصفهان دارای بیش از ۶۰۰ خانه تاریخی است که بیش از نیمی از آنها در شهر اصفهان قرار دارد.
هفت اثر از آثار تاریخی اصفهان به نام‌های میدان نقش جهان، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع و سه قنات به نام‌های وزوان، مزدآباد و مون به ثبت جهانی رسیده و کانون توجه گردشگران داخلی و خارجی است.
استان اصفهان به عنوان قطب گردشگری کشور بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی این استان شناسایی شده و یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام‌های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.