مورتلخ از خانواده نعناعیان و گیاهی بوته‌ای به ارتفاع ۲۰ تا۴۰ سانتیمتر با ساقه‌هایی متعدد و برگ‌های متراکم پوشیده از کرک‌ها و غده‌ها است.
این گیاه تلخ با برگ‌های فراوان و دسته‌ای در سطحی از کرک‌های پشمی سفید و سبز متمایل به خاکستری پوشیده شده است.
مردم هرمزگان به خصوص شهرهای حاجی آباد، برگ‌های این گیاه را پس از جمع‌آوری خشک کرده و برای درمان بیماریهای معده از آن استفاده می‌کنند.
گیاه مورتلخ را فقط می‌توان در کوه‌های اطراف تونل تنگه زاغ، گنو و قطب‌آباد یافت و در دیگر مناطق استان رویش ندارد.
خواص دارویی گیاه مورتلخ
این گیاه برای درمان ناراحتی‌های گوارشی شامل، اسهال، نفخ، دل درد، ترش کردن معده مورد استفاده قرار می‌گیرد به طوری که برگ ها را پس از خشک شدن به صورت پودر درآورده و با آب مصرف می شود.
همچنین برای برطرف کردن سوزش معده، سرماخوردگی، درد استخوان و مفاصل و بهبود حال خانم‌های تازه زایمان کرده، به اندازه یک مشت برگ پودر شده در یک لیتر آب جوشانیده و مصرف می شود.
برای سردرد و بهبود زخم و عقرب گزیدگی مقداری برگ تازه آن را کوبیده روی زخم یا روی سر می‌بندند و نیز مصرف پودر این گیاه با یک لیوان آب .گرمای بدن را رفع می کند
تحقیقات نشان داده که اسانس این گیاه دارویی موثر، خواص ضد میکروبی بسیار قوی دارد و می توان از آن برای تولید داروهای مختلف استفاده کرد.
مورتلخ، گیاهی نایاب و در معرض انقراض
مسوول هرباریوم گیاهان مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان گفت: گیاه نایاب و بومی مور تلخ در کوه‌ها و دشت‌های این استان، بدون آب و خاک رویش دارد که هم اکنون در معرض انقراض قرار گرفته است.
محمد امین سلطانی پور مدتی قبل در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: این انقراض به دلایلی شامل، برداشت بی رویه مردم برای مصارف سنتی و خانگی، شرایط رویشگاه‌ها، افزایش خشکسالی‌های مداوم در طول سالیان اخیر و نبود زادآوری صورت گرفته است.
وی خاطرنشان کرد: همچنین پونه کوهی که از گیاهان دارویی معطر به شمار می‌رود و فقط کنار چشمه‌های آب سرد مناطق کوهستانی دارای ارتفاع بیش از ۴۰۰ متر هرمزگان یافت می‌شود، در خطر انقراض قرار دارد.
این محقق به فعالیت هرباریوم گیاهان در مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان اشاره و بیان کرد: این مکان از سال۱۳۶۰تاکنون تاسیس شده که در آن گیاهان با وسایلی شامل روزنامه، تخته و طناب خشک شده و نگهداری می‌شوند زیرا عمر طبیعی آن‌ها از یک هفته تا ۱۰ روز است.
مسوول هرباریوم گیاهان مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان بیان داشت: این مرکز به عنوان منبع فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی، تجربیات تخصصی محققان را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد تا بتوانند تحقیقات علمی خود را درخصوص گونه‌های گیاهی تکمیل کنند.
بهترین مناطق کشت گیاهان دارویی درهرمزگان
رییس جهادکشاورزی هرمزگان گفت: شهرستان‌های بندرعباس، رودان، میناب، حاجی آباد و بندرخمیر از بهترین مناطق کشت گیاهان دارویی درهرمزگان به شمار می‌رود که شناسایی شده است.
علی باقرزاده همایی افزود: گیاهانی شامل، آویشن، بابونه، حنا، مرزنجوش، نعنا فلفلی، به‌لیمو، چای‌ترش وسپستان توسط سازمان جهاد کشاورزی استان کشت شده است.
وی بیان کرد: کشت گیاهان دارویی، اشتغال پایدار، رونق اقتصادی، ارتقای توان مالی بهره‌برداران و جایگزینی محصول‌ها را به همراه دارد و با نیاز آبی کم به جای آب فراوان اجرا شده است.
رییس جهاد کشاورزی هرمزگان عنوان کرد: برگزاری کلاس‌های آموزشی، ترویجی و توجیهی از مهم‌ترین اقدام‌های انجام شده با هدف ترغیب کشاورزان به کشت گیاهان دارویی است.
مورتلخ، عمده‌ترین گیاه دارویی استان
رییس اداره امور مراتع منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان گفت: عمده این گیاهان دارویی استان شامل، آویشن شیرازی، آنغوزه، بادام کوهی، مور خوش، مورتلخ، کلپوره، رازیانه و پونه است.
اسلام بهرامی افزود: زمین‌های جلگه‌ای، دشت‌ها و تپه ماهورها در هرمزگان، محل رویش ۳۰۰ گونه گیاه دارویی و صنعتی است.
وی یادآور شد: برداشت گیاهان دارویی از مراتع، بستگی به میزان باران دارد که به دلیل شرایط خشکسالی و کمبود بارش در سال‌های اخیر، امکان برداشت گونه‌های گیاهی وجود نداشته است.
این مقام مسوول خاطر نشان کرد: اولویت برداشت گیاهان دارویی و صنعتی، با مرتعداران و بهره برداران دارای مجوز از کمیته فنی اداره کل منابع طبیعی استان است.
رییس اداره امور مراتع منابع طبیعی هرمزگان با اشاره به اینکه درحال‌حاضر رویشگاه‌های برخی گونه‌های دارویی شامل، مورخوش، آویشن و آنغوزه در معرض تخریب شدید هستند گفت: بهره برداران موظف شده‌اند مساحت۳ برابر عرصه‌ها را با روش بذرپاشی، گونه‌های دارویی و صنعتی احیا کنند.
بهرامی بیان کرد: در همین راستا تاکنون ۵۲ شرکت تعاونی در زمینه بهره‌برداری و احیای ۵۰۰ هکتار رویشگاه گیاهان دارویی با این اداره کل مشارکت داشته‌اند.
وی یادآور شد: طبق ماده ۳ قانون حفاظت، بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع، برداشت از گیاهان دارویی عرصه‌های طبیعی و ملی به منظور استفاده خانوار(۳ تا۵ کیلوگرم) مجاز است.
سالیانه ۲۰۰ تن گیاه دارویی برداشت می‌شود
رییس اداره بهره برداری منابع طبیعی هرمزگان نیز ابراز کرد: سالیانه افزون بر۲۰۰ تن انواع گیاهان دارویی شامل، آویشن، حنا، آلوئه ورا، صبرزرد، مورخوش، مورتلخ، مرزنجوش و چای ترش از یک هزار رویشگاه‌ها و مزارع استان برداشت می شود.
امین ضیایی افزود: با توجه به بارندگی های سال گذشته و احیای مراتع با مشارکت مردم محلی همان منطقه، امسال گیاهان دارویی بسیار غنی و بستر مناسبی برای توسعه منابع طبیعی فراهم کرده است.
وی تصریح کرد: برداشت گیاهان دارویی در قالب ۲۰ فقره قرارداد از شهرهای میناب، بندرعباس، رودان، حاجی آباد، بشاگرد و بستک به ارزش ۲۰۰ میلیارد ریال انجام شده است.
ضیایی اظهار داشت: با توجه به خشکسالی‌های موجود، در سال گذشته هیچ مجوزی از سوی منابع طبیعی هرمزگان برای برداشت گیاهان دارویی صادر نشد.
کوه گنو محلی مناسب برای رویش گیاهان دارویی هرمزگان
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان گفت: نیمی از گیاهان دارویی شناخته شده استان در کوه گنو وجود دارد و این منطقه محل مناسبی برای رویش آنهاست.
امید ذاکری بیان کرد: گیاهانی شامل، تنگرس، درمنه، انزروت، سنای مکی، مورخوش، مریم گلی کارواندی(مورتلخ)، ارس، بادام کوهی، چوج، آویشن شیرازی، مریم نخودی، زیره، گلدر و گنجر به عنوان مهم‌ترین گونه‌های دارویی در منطقه گنو و بعضی از نقاط استان به شمار می‌رود.
وی اظهار کرد: منطقه گنو با ۲۷ هزار و ۵۰۰ هکتار وسعت در ۳۰ کیلومتری شمال غربی شهر بندرعباس قرار گرفته که به دلیل کوهستانی بودن و ارتفاع زیاد به بلندترین کوه هرمزگان شهرت دارد.
طلای سبز فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری است
رییس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان با اشاره به اینکه گیاهان دارویی با خاصیت‌های فراوان فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری ایجاد کرده گفت: این طلای سبز امروزه می‌تواند سودآوری بسیاری در پی داشته باشد.
عبدالحمید حاجبی اضافه کرد: در این زمینه نیز طرح‌های تحقیقاتی به سمت کابردی شدن پیش می‌رود و نتایج آن نیز در اختیار شرکت‌های دانش بنیان قرار می‌گیرد تا برای سرمایه‌گذاری بهره ببرند.
وی بیان کرد: باید فرآوری گیاهان دارویی گسترش پیدا کند و به کشورهای دیگر هم صادر شود که بخش خصوصی می‌تواند با بهره‌مندی اقتصادی از جنگل‌ها و مرتع، اشتغال‌زایی مناسبی را برای استان به ارمغان داشته باشد.
رییس مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان ادامه داد: این مرکز می‌تواند با در اختیار داشتن زمین‌های مناسب کشت و پرروش گیاهان در استان، اقتصاد و سرمایه خوبی را در این زمینه فراهم آورد.
حاجبی تصریح کرد: با توجه به تغییرات اقلیمی خاص ایجاد شده در هرمزگان، طرح‌های گیاه‌شناسی در زمینه‌هایی شامل، پایش رویشگاه‌های جنگل، مرتع، تعیین جایگاه حفاظتی اکوسیستم‌ها و گیاهانی که با خطر انقراض مواجه هستند، انجام شده است.
کارخانه بسته‌بندی گیاهان دارویی در هرمزگان وجود ندارد
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان گفت: این استان با رویش گونه‌های گیاهی متنوع و کم‌نظیر، حتی یک کارخانه صنایع فرآوری و بسته‌بندی گیاهان دارویی در آن وجود ندارد.
امید ذاکری افزود: بسیاری از این گیاهان دارویی پس از تهیه و خشک کردن، به استان‌های همجوار شامل، کرمان و فارس ارسال می شود زیرا کارخانه ای مستقل در هرمزگان نیست.
وی خاطر نشان کرد: این گیاهان دارویی پس از برداشت و ارسال به استان های همجوار، در اصفهان و تهران بسته بندی و به خارج از کشور صادر خواهد شد.
مدیرکل منابع طبیعی هرمزگان اظهار داشت: وجود تعاونی های روستایی، ترویج فرآوری، عرق و اسانس گیری و راه اندازی مرکز فروش تخصصی گیاهان دارویی راهکارهای ایجاد اشتغال‌زایی و ارزش افزوده در استان است.
ذاکری تصریح کرد: صندوق حمایت از تعاونی‌ها در این خصوص، با افزایش ۵ برابری سرمایه از محل کمک‌های استانداری آماده پرداخت تسهیلات بدون سود به تعاونی‌های فعال در این زمینه است.
مدیرکل منابع طبیعی هرمزگان یادآور شد: در دشت های پهناور هرمزگان، با ارزش‌ترین گیاهان دارویی رشد می کند و زندگی بسیاری از روستاییان و عشایر استان اشتغال در زمینه کشت و فروش انواع این گیاهان است.
وی ادامه داد: گونه‌های گیاهی پر مصرف دارویی و خوراکی در بین مردم هرمزگان شامل، آویشن، آنغوزه، گیشدر، بادام کوهی، بنه، پونه، مور خوش، مور تلخ، کلپوره، گلدر و آلوئه ورا است.
درحال حاضر ۸ هزار نمونه گیاهی با یک هزار گونه و ۹۷ خانواده در نوار ساحلی، دشت‌ها، دامنه قله‌ها، و تپه ماهورهای هرمزگان شناسایی شده و آویشن آنغوزه، درمنه، مورتلخ(مورخشک)، آویشن و درمنه شاه از گیاهان دارویی پر مصرف در بین مردم استان است.