با وجود این که گیلان جزو پربارش ترین استان های کشور و دارای رکوردهای بارشی منحصر به فردی است اما همزمان با موسم تابستان و بروز خشکسالی در کشور، این استان نیز از آن بی بهره نمانده و در تابستان داغ، بسیاری از شالیزارهای تشنه چشم انتظار آب می سوختند که در این مواقع آب بندان ها با ذخیره آب های فصلی می تواند درمانی برای درد آنها شود.
آب بندان ها یا استخرهای سنتی ذخیره آب که در گیلان دارای قدمتی افزون بر ۵۰۰ ساله است، به عنوان مخازن کوچک جهت تنظیم و ذخیره سازی آب نقش مهمی را در جبران کمبود آب بخشی از اراضی مناطق شمالی کشور به ویژه برای استان های گیلان، مازندران و استان گلستان ایفا می کند.
آب بندان که در این استان به آن سل می گویند، استخر یا تالاب دست ساز خاکی و بسیار بزرگ است که از گود کردن و خاکبرداری یک محدوده و ریختن و کوبیدن و ایجاد دیواره خاکی دور این محدوده به وجود می آید تا روان‌آب ها در آن برای بهره برداری کشاورزی ذخیره شود.
بر اساس آمار رسمی، مساحت کل آب بندان های استان های گلستان، مازندران و گیلان حدود ۳۳ هزار هکتار است که آب آبیاری حدود ۱۵۰ هزار هکتار اراضی شالیزاری را تأمین می کند و احیای آب بندان ها می تواند حدود ۴۰ هزار هکتار از اراضی گیلان را پوشش دهد.
البته آب بندان ها نقش های دیگری نیز در اقتصاد کشاورزی به خود گرفته اند؛ این سیستم ضمن تأمین آب در زراعت برنج می تواند نقش مهمی را در سایر تولیدات نظیر پرورش ماهی، مرغابی، غاز و تفرجگاهی گردشگری و محیط زیست مناسب برای پرندگان مهاجر و شکار آنان و کنترل سیلاب داشته باشد.
دیماه سال گذشته مصطفی سالاری استاندار پیشین گیلان دستورالعملی برای ساماندهی آب بندان ها ابلاغ و تأکید کرد که با اجرای این شیوه نامه ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب تنظیمی در یکهزار و ۸۰۰ قطعه شامل ۸۷۰ پهنه آب بندان به وسعت ۹ هزار هکتار، به حجم کل مخازن آبی استان افزوده می‌شود.
همچنین اجرای این طرح می‌تواند ذخیره آبی آب بندان های استان را به میزان ۳.۳ برابر سد شهر بیجار، ۵.۱ برابر سد شفارود، ۲.۹ برابر سد پلرود و ۶ برابر سد لاسک افزایش دهد.
آب‌بندان‌های یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های تأمین آب کشاورزی در استان هستند و در زمان حاضر آب‌بندان‌های گیلان در شهرهای آستارا، رشت، رودبار، آستانه، سیاهکل علاوه بر تأمین آب زراعی، در حوزه گردشگری نیز مورد استفاه قرار می گیرند.
سالانه برای کشت برنج در استان گیلان از دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب مصرفی، ۱۵۰ میلیون متر مکعب از طریق آببندانها تأمین می شود.
اختصاص ۸۸ میلیارد تومان برای لایروبی آب‌بندان‌های کشاورزی گیلان
استاندار گیلان از اختصاص ۸۸ میلیارد تومان اعتبار برای لایروبی آب‌بندان‌های کشاورزی استان خبر داد.
ارسلان زارع امروز (شنبه) در جلسه شورای برنامه ریزی استان افزود: استان های شمالی کشور از جمله گیلان، به سبب بهره مندی از نعمت خدادادی آب بندان ها دارای ظرفیت های خوبی در بخش کشاورزی هستند که توسعه محلی و نیز رونق اشتغال را به دنبال دارد و استفاده از دانش روز در آن بسیار اثرگذار است.
وی با اشاره اینکه در طول سال های گذشته احیای آب بندان ها توسط مردم به صورت سنتی انجام می شد، افزود: امروزه به دلیل افزایش هزینه‌های لایروبی، دولت به منظور حمایت از مردم وارد عمل شده از این رو با توجه به ظرفیت آببندانها، اعتبارات ویژه‌ای برای بازسازی بسترهای ذخیره آب کشاورزی اختصاص داده شده است.
استاندار گیلان خاطر نشان کرد: در کنار فرصت های اشتغال‌زایی آب بندان ها که در جای خود اهمیت زیادی هم دارد، تأمین آب زراعی کشاورزی از این مسیر در اولویت قرار دارد و لازم است برای بهره برداری چند منظوره از آنها نیز اندیشه ورزی شود.
وی با اشاره به اینکه براساس آمار اعلام شده، گیلان در نخستین روزهای آبی امسال یعنی از مهرماه، پرباران ترین استان کشور بوده، اظهار کرد: می بایست تمامی راهکارها برای استفاده حداکثری از ظرفیت آب بندان ها در حوزه کشاورزی استان مدنظر قرار گیرد؛ بویژه آنکه برای لایروبی ۹ هزار هکتار آب‌بندان استان نیز اعتبارات ویژه ای اختصاص یافته که باید این امر در دستور کار جدی فرمانداران و مدیران متولی این حوزه باشد.
زارع با اشاره به لزوم بسترسازی‌های مناسب برای انجام فعالیت‌های اقتصادی در آببندانها اظهار داشت: انجام فعالیت‌های اقتصادی در آببندانها از جمله پرورش ماهی، گردشگری یا ورزش‌های آبی و استفاده از ظرفیت‌های آن به نحو مطلوب باید همواره مدنظر باشد و شرایط لازم برای ورود سرمایه‌گذاران نیز مهیا شود.
وی به انعقاد تفاهم‌نامه بین سه استان‌های شمالی و وزارت جهاد کشاورزی در راستای احیای آببندانها اشاره و بیان کرد: بر اساس این تفاهم‌نامه، ۸۸ میلیارد تومان از محل تملک دارایی سرمایه ای سهم استان گیلان است.
وی با اشاره به اینکه به سبب محدودیت‌های مالی امکان بهره‌برداری همه پروژه‌های جدید و نیمه‌تمام استان گیلان با منابع دولتی وجود ندارد، گفت: باید با واگذاری پروژه‌ها و مشارکت بخش خصوصی بسیاری از پروژه‌های نیمه تمام و جدید را در سریع‌ترین زمان به بهره‌برداری برسانیم.
آببندانها در جلوگیری از بروز سیلاب و بارندگی‌های شدید می‌تواند مؤثر باشد
رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان نیز در جلسه شورای برنامه ریزی استان گفت: آب بندان ها می تواند در مواقع بارندگی و سیلاب ها به استان کمک کند.
کیوان محمدی با بیان اینکه در همین حوزه توافقنامه‌ای بین وزارت جهاد کشاورزی، سازمان برنامه و بودجه کشور و استانداران سه استان شمالی منعقد شده است، افزود: نیمی از بودجه این طرح جزو مصوبات سفر ریاست جمهوری و نیمی دیگر از اعتبارات استان می‌باشد که بر اساس آن به آب بندان‌هایی که بویژه از مزیت آنچنانی برای سرمایه‌گذاری برخوردار نیستند، تسهیلات اختصاص داده می شود.
محمدی خاطرنشان کرد: تلاش شده است، تمامی شهرستان‌ها از این ۸۸۰ میلیارد ریال بهره مند شوند و به این نکته توجه شده که توزیع اعتبار بر اساس پتانسیل‌های موجود در شهرستان انجام شود.
رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی گیلان با اشاره به آب بندان‌های خودکفا به لحاظ اقتصادی گفت: این طرح نیز مورد بررسی قرار گرفته که آب بندان‌ها بتوانند خودشان را تأمین کنند و نیازی به اعتبارات دولتی نداشته باشند،که بخش خصوصی در این زمینه ورود کرده است.
افزون بر ۹ هزار هکتار آب بندان در گیلان
همچنین مدیرعامل شرکت اب منطقه ای گیلان به خبرنگار ایرنا گفت: حدود ۸۸۰ پهنه با افزون بر ۹ هزار هکتار آب بندان در استان می تواند نقش خوبی در تأمین آب زراعی شالیزارها ایفا کند.
وحید خرمی با اشاره به اینکه آب بندان های استان نیازمند لایروبی هستند، افزود: در گذشته از آب بندان ها برای تامین آب کشاورزی استفاده می شد که با احداث سد سفید رود این امر کمرنگ تر شده و بخش هایی از آب بندان ها خشک شدند.
وی تصریح کرد: در سال های اخیر به آب بندان ها توجه ویژه شده و برای احیای آنها برنامه ریزی کرده ایم که در همین زمینه سال گذشته دستورالعمل ساماندهی آب بندان ها توسط استاندار گیلان ابلاغ شد.
وی اضافه کرد: از منابع استانی و ملی نیز برای تحقق احیای آب بندان ها و استفاه بهینه از آن ها در حوزه آب کشاورزی و اقتصادی بودجه ای به جهاد کشاورزی اختصاص یافته است.
خرمی بیان کرد: مطابق موارد مطرح شده در جلسه شورای برنامه ریزی استان در یازدهم آبان ماه (امروز) مبلغ ۱۱ میلیارد تومان نیز برای لایروبی و سردهنه سازی رودخانه های استان توسط آب منطقه ای گیلان از سوی سازمان و مدیریت و برنامه ریزی استان در نظر گرفته شده که بزودی ابلاغ می گردد.
خرمی به ذخیره سازی بارش ها در آب بندان ها اشاره و تصریح کرد: با وجود آب بندان ها، پهنه آبی آسان تر در دسترس کشاورزان قرار می گیرد و در مواقعی که از سد سفید رود، آب دیرتر به کشاورزان برسد، می توانند به سهولت برای آبیاری شالیزارهای شان از آن استفاده کنند.
علاوه بر تأمین بخشی از آب مورد نیاز در کشاورزی، امکان آبزی پروری، مهار آبهای سطحی در مواقع سیلاب و گردشگری از جمله مزایای دیگر آب بندان هاست.